De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

‘Juf’,
door Ed. Thorn Prikker.

De najaarsdag begon al te schemeren onder de olmen, die, oud en hier en daar beschadigd aan den stam, toch nog met hun volle, donkergroene kruinen statig langs het stille grachtje stonden geschaard. Aan den eenen kant raakten hun takken elkander bijna over het water, terwijl aan den anderen hun loof naderde tot dicht bij de vensters van de huisjes, die, oud en afwisselend van aanzien, droomende tegen elkander leunden. Hier en daar glansde het rood van nieuwen steen, door de schel-witte voegen netjes geruit; het waren nieuwe huisjes, die een oud bouwvallig krotje waren komen vervangen; maar den meesten zag men het wel aan, dat ze jaren en eeuwen zoo hadden gestaan, droomerig en gebrekkig wordend, aan het oude grachtje. De meeste vensters hadden gordijnen; maar ook daarin was verschil; vooral op de eerste etages hingen mooie, crême vitrages; hooger hing wel eens een oud vod, blauwig van de chloor. In de benedenverdiepingen was hier en daar een

[p. 255]

winkeltje, waar nu en dan een klant met een langgerekt ‘v-o-o-lk’ de eenvoudige juffrouw uit de kamer riep, om een paar centen petroleum, wat aardappelen of cokes van haar te koopen. De juffrouw hield een praatje met de klant, terwijl ze de boodschap klaarmaakte.

Het was een oud grachtje, een heel oud grachtje, zoo oud, dat het bijna niet meer meekon, en 't in nieuwe, vlug opgebouwde huisjes langzaamaan werd verjongd.

Onder de olmen speelden de kinderen op een hoop zand, dien een man, 's middags met een schuit daar aangeland, op den wal had geworpen; het zand was zeker bestemd voor het fundament van een nieuw bouwerijtje in de buurt; maar de kinderen bezigden het nu voor hun spel. Ze groeven er kleine kuiltjes in, waarin ze met stukjes hout en steentjes ornamentjes maakten; soms streken en plakten ze met hun kleine, roode handjes net zoolang tot een heel stuk van de zandhelling glad geworden was; een hond, die speelschblaffend hun arbeid kwam vernietigen, gooiden ze half huilend een handvol zand na, zonder hem te deren; en ijverig gingen ze dan weer aan het werk om de schade te herstellen. Ook maakten ze wel met hun tweeën of drieën een dieperen kuil in den zandhoop; een moest daar dan in gaan liggen en werd begraven.... neen toch niet, dàt deden ze dien dag niet. Het schemerde al zoo onder de boomen, en zoo statig gleed nu en dan een schuit door het stille water, aan een lange lijn voortgetrokken door een man, die zoo ver wegliep, dat de kinderen hem niet meer zagen, zoodat ze eraan twijfelden of het schip wel door menschenhanden bewogen werd. Het werd heel stil onder de boomen, die zwaar van loof nog hun oude takken diep deden neerbuigen en met zwarte schaduwen het water overvloeiden. 't Was alles wel een beetje eng en de kinderen keken van tijd tot tijd op naar de ramen van een der huisjes, waar de eenvoudige gordijnen neergelaten waren en steeds maar neergelaten bleven; beneden in het winkeltje was het stil; als soms een klant, die de deur opendeed en het belletje luid deed tingelen, binnenliep, dan kwam de juffrouw zoo ernstig uit de achterkamer, en ernstig bleef ze dan nog een poosje staan praten, zoodat ze een enkele maal wel eens vergat haar klant te bedienen. De kinderen vonden het ‘eng’ elkander nu te begraven, want boven dat winkeltje had hun ‘juf’ gewoond en... ‘juf’ was nu dood...

Ze hadden het den vorigen avond gehoord en sinds had alles het bevestigd. ‘Juf’ was 's ochtends weer niet op school gekomen, en toen ze den meester naar haar hadden gevraagd, had hij gezegd: ‘dat juf Marie weg was en nooit meer weerom zou komen.’ Ze waren 's middags naar haar huis gaan kijken, en een heel klein meisje had tegen de gezakte gordijnen geroepen: ‘Juf, ben je nou weg en kom je nou nooit weerom?’ Maar de gordijnen waren neer blijven kijken als gesloten, bleeke oogen, en beneden hadden de kinderen gezien, dat de juffrouw uit den winkel aan een dienstmeisje iets schrikkelijks vertelde. Ze stond bij het petroleumvat, de flesch, die 't meisje had meegebracht in de hand, en voor ze tappen ging had ze het hoofd half omgewend en gezegd: ‘Ja, ja, 't is me wat.’ - ‘Gut, gut,’ had 't meisje geantwoord, dat heelemaal ontsteld leek. Ze waren toen weer naar school gegaan en hadden, allen wat bedremmeld, zoeter geleerd dan anders. Om vier uur waren er weer eenigen naar juf's huis geloopen. Weer had de juffrouw uit het winkeltje het schrikkelijke verteld aan een klant en geloken waren nog de oogen, bleek en koud staarden de vensters naar omlaag. Het schemerde al; ze hadden wat heen en weer gedrenteld voor het huis; ongemerkt waren ze toen op den zandhoop aan 't spelen gegaan, ernstiger, minder rumoerig dan anders, en met een huiverig gevoel, nu zoo bleek de beide vensters neerstaarden op hun spel; een makkertje begraven, dàt hadden ze nu niet aangedurfd.

‘Juf’ was zoo'n goede juf voor haar geweest, en de kinderen hielden zooveel van haar, ze vonden haar mooi; deftig haar overvloed van hoog-blonde haren, die tot een wrong gevlochten haar achterhoofd bedekten; haar zeeblauwe oogen keken zoo diep in hun kleine zieltjes neer en haar stem was zoo zacht en vleiend, dat 't leek alsof ze den kinderen met zoentjes en streelingen de kennis toedeelde, leerde lezen en wat rekenen. Ja, ze was de liefste juffrouw van allen op school en op straat... Ze brachten haar soms naar huis, haakten hun armpje in den hare en vertellend liepen ze dan een eind meê met ‘juf Marie’.

‘Gaat u nu al weg,’ klonk het dan teleurgesteld, met schuin omgewend hoofdje en groote oogen van vriendelijkheid.

‘Ja, ik ben nou thuis, en ik heb geen tijd meer!’

‘Nou, dag juf!’

‘Dag kinderen, nou gauw naar huis gaan, hoor!’

‘Dag... Dag... Dag,’ zoo groetten ze haar nog eens, achteruitloopend en met een handje wuivend.

‘Juf’, met haar mooie blonde haren en haar slank figuurtje, was een koninginnetje geworden in de hartjes van de kinderen; een koninginnetje, dat, zoo dachten ze, wel altijd zou blijven tot haar dienst. Maar ‘juf’ was nu dood; wat het was en hoe het was gebeurd, dat wisten de kinderen niet. Haar gemis voelden ze nog evenmin... de zoentjes en streelingen, die hunne zieltjes van haar ontvingen, zouden ze later mischien gaan missen; smart hadden ze ook niet, want niemand had hun verteld, dat ‘juf’ ook had gehuild toen ze doodging.

Alleen waren ze wat verwonderd over het vreemde, dat ze rond zich zagen... Dood... leven, ze kenden de woorden, maar niet den zin, en ongedeerd bleef dus in het denken 't beeld van de ‘juf’ met de mooie haren en de blauwe oogen, die ze zoozeer beminden.

* _* *

Marie was op haar achttiende jaar pas in het weeshuis van de Waalsche gemeente gekomen, vooral ook door toedoen van een harer onderwijzers, die zooveel van haar verwachtte. Deze ook had 't gedaan weten te krijgen, dat ze mocht door studeeren voor onderwijzeres; later zou ze misschien wel leerares kunnen worden. In het weeshuis had men dit nogal vreemd gevonden: een weesmeisje op te voeden voor leerares! Behalve het gemis aan vrijheid was 't er haar nogal meegevallen. Aan allerlei ontbering was ze gewend; haar moeder had geleefd van een klein pensioentje en de bezwaren van eerste étages in stille nieuwgebouwde wijken, die ze bewoonden, waren haar dus welbekend. Met angst had ze het oogenblik van den dood harer moeder zien naderen. Zonder geld, alleen op de wereld, scheen haar geen andere toekomst beschoren dan kinderjuffrouw, haar leven lang. Heel dankbaar was ze dus geweest, toen haar leermeester het zoo bedisselde, dat ze in het weeshuis kon gaan; daar had ze tenminste te eten en het vooruitzicht eenmaal op een betamelijke manier haar brood te verdienen. Ze had er hard gestudeerd, dikwijls ook zich geërgerd aan de moeder en den vader van het huis, die het ‘weeskind, dat leerares moest worden’, niet goed konden zetten. Maar die paar jaren studeeren waren spoedig voorbij. Marie kreeg een betrekking en werd ‘juf’ op de armenschool.

Het weeshuispakje mocht ze afleggen; de golf van blond haar werd bevrijd uit het witte kapje, en haar slank lichaam rijpte nu onder een japon, voor eigen geld en naar eigen keus gekocht.

Marie was erg blij met deze overwinning, op het noodlot behaald. Ze huurde een kamertje bij een juffrouw, met wie ze de avonden sleet; zoolang ze tenminste niet behoefde te studeeren. De juffrouw was haar gezelschap, een moeder soms. En op school hechtten de kinderen zich aan haar. ‘Juf Marie’ werd de groote liefde van hun zieltjes, hun trots tegenover kinderen van andere scholen, die zoo'n mooie juffrouw, met zulk mooi haar, niet hadden; ook haar mede-onder-

[p. 256]

wijzers behandelden haar goed, als een mensch, en rijk was ze, na de twee jaar gevangenisleven in het weeshuis, met het bewustzijn ook in anderer oogen mensch te zijn. 't Ging mooi, 't ging prachtig, flink studeerde ze voort, haar vlug verstand, haar instinct tot kennis beloofde haar een mooie toekomst, de vervulling van al haar wenschen. Tegen ‘het alleen op de wereld’ zag ze nu veel minder op dan toen haar moeder pas overleden was en ze zoo klein en arm genadebrood moest gaan eten in het weeshuis. Alleen op de wereld! Wat zou 't, nu ze zeker geloofde dat er een plaats voor haar op die wereld was en ze deze zou weten te veroveren?

Met dien levensmoed had ze een tijdlang voortgeleefd; de armelijke omgeving, waarin ze verkeerde, hinderde haar nog niet; de juffrouw, bij wie ze in den kost was, scheelde in jaren niet veel van haar moeder, en haar steeds praten over de goedkoopste manier, waarop ze aan allerlei benoodigdheden voor haar huishouden zou komen, haar voortdurend vertellen van haar familie, waarmee ze niet meer omging, streek aan Marie's ooren gewoonlijk voorbij als een zacht ruischend beekje, waarvan het geluid haar tegen tien of elf uur in slaap wiegde. Op school vond Marie nu reeds een deel van haar levensroeping; van nature hield ze veel van kinderen en de kinderen instinctief van haar. Onderwijs te geven, op te klimmen tot leerares, zich te verheffen boven de kleinburgerlijkheid, waarin ze geboren was, op 't gebied van wetenschap wat te beteekenen, en vooral een vrijen objectieven blik over de dingen te erlangen - dat doel lag als een in warmen zonneschijn gebaad landschap in de toekomst voor haar oogen. ‘Meer te wezen,’ zoo dacht ze dikwijls, ‘door kennis en beschaving het zoover te brengen, dat ik opgenomen word in de intellectueele kringen, dàt moet het doel van mijn streven zijn.’

Het was echter heelemaal geen begeerte naar materieele weelde of bewondering voor de rijken, die haar zoo spreken deed; haar ontwikkelde geest en haar schoonheid brachten er haar van zelve toe wat meer vrijheid, de verlossing uit haar bekrompen omgeving, te verlangen, en daar ze deze onafscheidelijk verbonden dacht aan meerderen welstand, verlangde ze er deelgenoote van te worden. Ze zag op tegen de rijken, niet omdat ze rijk waren, maar omdat ze haar de vertegenwoordigers leken van degelijke scherpzinnigheid en verstandelijke liberaliteit. Met een hoogeren rang in de maatschappij ging ook de geest een trapje hoogerop, zich ontwringende aan de nauwe grenzen van het wereldje, waarin Marie geboren was en waarin ze als hulponderwijzeres nog verbleef. Zich te ontworstelen aan de banden van bekrompenheid en bijgeloof, waarmee haar omgeving haar geest nog omkneld hield, dat was haar doel. Het zou wel niet zooveel moeite kosten dit doel te bereiken: nog een paar examens scheidden haar van het diploma middelbaar-onderwijs; 't studeeren viel haar niet zwaar; binnen een paar jaar zou haar doel dus wel bereikt zijn.

Met die gedachten en plannen leefde ze een poosje kalm en gelukkig voort, totdat ‘hij’ er tusschen kwam.

Het was alles zoo gewoon gegaan, zoo heel anders dan een jong meisje het zich dikwijls voorstelt. Uit school komende, 's middags om vier uur, was zij hem een paar maal tegengekomen. Hij had haar aangekeken, zij had gedaan of ze hem niet zag. Tien-, twintigmaal waren ze zoo elkander gepasseerd, zonder dat er nog van eenige toenadering sprake was. Toen was hij op een middag zijn hoed voor haar af gaan nemen en zij was telkens met een stijf buiginkje hem gaan groeten. Dat had weer een heele poos zoo geduurd, totdat eens op een middag, toen het vreeselijk regende, Marie zonder parapluie met de rokken hoog opgelicht door de modder waadde. Toen had hij haar aangesproken en zijn parapluie aangeboden en gevraagd of hij haar niet even thuis zou brengen met dien regen. Waarom zou ze geweigerd hebben? Hij liep dus met haar mee, bracht haar tot aan de deur en nam toen beleefd afscheid. Hij had haar zijn naam gezegd en zij hem den hare; ook had ze vernomen, dat hij werkte op een kantoor in de buurt, waarop zij niet had durven antwoorden, dat ze onderwijzeres was.

Maar verder dan die door de wellevendheid voorgeschreven plichten was het dien dag nog niet gekomen.

Een paar dagen daarna was ze hem nog eens tegengekomen; 't was toen avond geweest; hij was dicht naast haar komen loopen en scheen erg vroolijk. Opeens had hij tegen haar gezegd: ‘Zeg, lieve juffie, heb je geen plezier om van avond 's met me uit te gaan?’

Heel koel natuurlijk had ze geantwoord: ‘Neen, dank u, meneer, en ik wou nu maar liever alleen loopen.’

Aan dien wenk had hij vrij spoedig gehoor gegeven en Marie was thuisgekomen met een opgetrokken neusje, waaruit diepe minachting sprak over de mannen, die een vrouw, die 's avonds alleen op straat liep, nooit voor fatsoenlijk schenen te kunnen houden. Ze was wat boos geweest op zichzelve, dat ze dien jongen zulke avances had laten maken, en den volgenden middag, toen hij de brutaliteit had haar weer tegen te komen, keek ze den anderen kant uit met een heel onverschillig gezicht.

Maar den dag daarna was hij heel deemoedig met zijn hoed in de hand naar haar toegekomen en had haar gezegd, dat hij 't zoo erg niet meende en er veel spijt van had.

Ze had hem aangezien, ofschoon ze er geen plan toe had, maar zijn stem had zoo vol en zoo sympathiek geklonken, zoo smeekend, en tegen een smeekende mannestem scheen ze niet bestand. Ze had hem dus aangezien en zijn oogen waren toen met zooveel onderdanige goedheid en toch met zoo diepen glans op de hare gevestigd, dat ze zei, 't ook te hebben opgevat als een dwaasheid, die ze hem wel vergeven wilde.

En zoo was hij, hoewel het dien dag niet regende, weer met haar meegeloopen tot aan haar deur. Met die oprechte, gemoedelijke, half-jongensachtige bekentenis had hij Marie's hart gewonnen en dien avond bij haar kostjuffrouw koffie drinkend, later nog voor haar examen studeerend, dacht ze herhaaldelijk aan hem terug en zag ze zijn open gelaat, zooals het dien middag haar aangekeken had, weer voor zich. Een zacht verlangen naar het wederzien op den volgenden middag bekroop haar, schoon ze het zichzelve niet bekennen wilde. Wèl bekende ze zich de teleurstelling, toen hij den volgenden middag niet kwam. Was 't tactiek van hem geweest? Dan was het een goede tactiek, want de ontbering, die hij haar oplei, voedde haar genegenheid voor hem.

Den dag daarna en sinds geregeld kwam hij haar van school halen en wandelden ze samen nog wat door de stad. De kinderen op school fluisterden elkander toe, dat ‘juf’ een vrijer had; 't speet hun, want ‘juf’ was nu altijd zoo gauw weg, zoodat ze niet meer met haar mee konden wandelen. Zij zag er weldra geen bezwaar meer in, ook 's avonds met haar nieuwen kennis een straatje om te gaan. Om de waarschuwingen van haar kostjuffrouw, dat het niet goed was 's avonds zoo dikwijls uit te gaan, en dat ze dat vroeger toch niet deed, en of ze soms van plan was den slechten weg op te gaan, gaf ze niet veel. 't Duurde intusschen niet lang of het vrouwtje, dat niet veel anders te doen had dan te denken over het doen en laten van haar commensaal, kwam er achter dat deze 's avonds met een heertje ging wandelen. Maria werd nu vergast op een lange boetpredikatie van haar kostjuffrouw. Ze was een oud mensch, dat veel in de wereld gezien had: de juffrouw moest 't maar gelooven, van dien omgang met ‘heertjes’ kwam nooit veel terecht; als ze een fatsoenlijken jongen nam, daar zou ze haar nooit ongelijk in geven, dat was zoo de natuur; maar die heertjes was 't toch altijd om iets anders te doen, dat kon zij vrij gelooven. En al bedoelde hij het eerlijk met haar, er zou toch nooit iets goeds komen van zoo'n huwelijk boven haar stand.

(Wordt vervolgd.)