De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

[p. 92]

In de wouden der Basilicata.
Met illustratiën.

De schrijver van dit verhaal, die te Rome in de Via degli Artisti zijn atelier opgeslagen had, vatte het koene voornemen



op, den aanstaanden zomer een studiereis naar de provincie Basilicata te ondernemen. ‘De plaats, waar ik voornemens was mij voor drie maanden te vestigen.’ zoo schrijft hij, ‘was toen nog nooit door vreemden bezocht, want het bergstadje Avigliano, in de zuidelijke Appenijnen gelegen, had nog niet het geluk door een spoorbaan met de omgeving verbonden te zijn; er was ook zelfs geen hotel. Aanleiding tot dezen gewaagden, avontuurlijken tocht à la Salvator Rosa, gaven mij de geestige verhalen van mijn huisheer te Rome.

Hij was uit de provincie geboortig, een vurig volgeling van Garibaldi, en dweepte met zijn land in het Zuiden; hij schilderde mij tafereelen met zulke levendige, interessante kleuren en schilderachtige eigenaardigheden, dat mijn nieuwsgierigheid ten hoogste gespannen werd, en ik niets vuriger wenschte dan deze streek persoonlijk te leeren kennen. Mijn vrouw deelde dit verlangen met mij, en niettegenstaande angstige vrienden het ons afrieden, begaven wij ons, met eene aanbeveling in den zak, op reis. Juist het bizonder eigenaardige, en hoofdzakelijk het schilderachtige in onze omgeving, boeide ons dermate, dat wij geen oogenblik den tijd betreurden, hier in de bergen doorgebracht.

Onze vriend uit Rome had in veel opzichten gelijk gehad, maar hij had ons toch niet voldoende gewaarschuwd, want het aantrekkelijke van het

processie ter eere der madonna del carmine.

nieuwe had ons licht parten kunnen spelen, daar wij eerst later de onveiligheid van de omgeving leerden kennen. Groote diensten bewees ons de aanbevelingsbrief; zonder dien hadden we stellig weer dadelijk kunnen terugkeeren. O.a. bezorgde de vriend van onzen vriend ons logies, bestaande uit een slaapkamer, groot balkon en een keuken, waar zich een hoogst primitieve haard bevond. Ook kregen wij bediening in de gedaante eener weduwe, Maria Luigia genaamd, die zich zoo aan ons hechtte, dat wij op haar vertrouwen konden.

Wij bemerkten weldra dat de veiligheid niet groot was. en dat iedereen de stad gewapend in- en uittrok. Gaat de boer naar het veld, dan neemt hij altijd zijn geweer mee; ook de rijkere wijnbergbezitters zijn nooit ongewapend als zij de stad uit naar hun bergen rijden. De rijke grondbezitters moeten evenwel het meest op hun hoede zijn. Omgeven door goed betaalde, met geweren gewapende ruiters, ratelt hun koets over de hobbelige straten, de vervallen poort uit. Onze factotum. Maria Luigia, sprak ons dikwijls van het groote uitgestrekte bosch, San Sataldo, genoemd naar den heilige van dien naam, waar men op een lief plekje een geneeskrachtige bron en een kleine kapel aantrof. Ook hoorden wij van onzen naasten buurman en vriend, een ouden priester, die goed voor ons zorgde, veel over deze interessante plaats, want de bewoners van Avigliano maken er 's zomers dikwijls tochten heen. Daar wij deze bezienswaardigheid ons niet wilden laten ontgaan, vroegen wij hem om raad, maar hij scheen niet erg met ons plan ingenomen. In de stad was het veel beter en veiliger dan daar buiten, en wij waagden ons toch reeds veel te zorgeloos alleen op de bergen. Toen hij evenwel bemerkte, dat wij, niettegenstaande zijn waarschuwing, toch bij ons plan volhardden, verzocht hij ons te wachten, totdat hij aan den broeder van den Sindaco, den houtvester van prins Doria, wien het woud toebehoorde, geschreven had; de opzichter zou ons dan bij alles behulpzaam zijn, en de bezitter van de bron ons ook een betere kamer geven. Maar bedden en keukengereedschap, evenals eetwaren moesten meegenomen worden, want daar kon men slechts brood en wijn krijgen.

Op een zekeren dag in Juli was het groote Madonnafeest aangebroken, waar wij ons veel van hadden voorgesteld. De beschermheilige van Avigliano, Madonna del Carmine, werd in grooten optocht uit de kathedraal naar het land gebracht, waar zij eenigen tijd zou blijven. De kapel ligt eenige uren van Avigliano verwijderd, niet ver van het beroemde Lago Pesole, waar men nog heden de ruïnen aantreft van een jachtslot uit den tijd van Frederik Barbarossa.

Wij huurden een muildierdrijver met twee ezels en trokken vroeg op weg, een smal pad over de bergen kiezend, waar wij gelegenheid hadden, de grootsche schoonheid van het Appenijnengebergte in haar geheelen omvang te genieten.

[p. 93]

Deze weg, die anders verlaten en weinig begaan is, was nu verlevendigd door pelgrims; hier en daar troffen wij schilderachtige groepen aan, en hoe meer wij onze plaats van bestemming naderden, des te levendiger werd het. De in alle kleuren prijkende kleêren der vrouwen, en de verschillende kostuums der landlieden uit de omliggende plaatsen, leverden een heerlijke stoffage voor het berglandschap.

Toen wij op de verzamelplaats aankwamen, waren er reeds vele boeren uit Avigliano, Barigiano, Melsi en Venosa. De processie kwam den berg afzetten en vormde een langen optocht van vromen met vaandels, kruisen en verdere emblemen; in 't wit gekleede, gesluierde meisjes droegen op een baar de aan de Madonna gewijde kaarsen, en van alle kanten kwamen bedelaars toeloopen en lieten kleine afbeeldingen der Madonna voor geld kussen.

Het beeld zelf was door priesters in violetkleurig gewaad omringd, haar draagbaar met bloemen behangen, en uit de wolken wierook was reeds op eenigen afstand duidelijk zichtbaar het glazen kastje, waarin de Madonna, rijk met offergaven versierd, prijkte. Deze gaven bestonden uit gouden harten, armbanden, kettingen

bereiding der cacio cavallo.

en amulets; stellig waren het eenige kilo's goud, die het beeld om hals en borst hingen.

Bij het verschijnen der Madonna wierp ieder zich op de knieën, de priesters zongen plechtig hun Ora pro nobis en de ruiters vuurden hun geweren af. Met gebalde vuist sloegen de vrouwen uit het volk zich op de borst en riepen voortdurend: ‘O, Madonna mia, o, Madonna mia!’

Intusschen had onze vriend, de oude priester, den eigenaar van de bron te San Cataldo van onze komst verwittigd. Op den bepaalden dag stonden 's morgens vroeg de muildieren met hun begeleiders voor de deur. Vóór wij aan den zoom van het woud kwamen, moesten wij eerst een hoogte overrijden, die op manshoogte met varens begroeid was, hier en daar onderbroken door kleine boomgroepen. Tusschen de rotsen zagen wij af en toe heldere beekjes. Spoedig evenwel voerde ons pad ons in het donkere woud, waar de grond, eenigszins paars gekleurd, door de toppen der hooge boomen slechts schaars verlicht werd. Geruimen tijd reden wij tusschen deze woudreuzen door, waar vroeger veel wild, in 't bizonder het everzwijn in grooten getale geleefd had, totdat wij eindelijk aan een lichtpunt kwamen. Hier aan den rand van een heuvel stond de kleine kapel San Cataldo. Niet ver daarvan verwijderd stonden twee lage, lange, uit rooden steen opgetrokken gebouwen. De huizen waren in enkele kamers verdeeld, ieder met één deur en vensteropening zonder glas, eenvoudig met een blind te sluiten. Daar het terrein niet vlak was, voerde een primitieve, uit vijf treden bestaande trap naar iedere deur. Het overal woekerende varenkruid, de sombere omgeving van het woud, de verwaarloosde toestand van de huizen, dit alles te zamen maakt een bizonder onaangenamen indruk.

Uit een groep mannen en vrouwen trad de eigenaar der bron naar voren om ons te begroeten. Door de jagers en bosch wachters moest hij reeds van onze aankomst verwittigd zijn, want hij wist reeds dat ik de schilder Don Giorgio was; ook andere badgasten, enkel eenvoudige landlieden uit de provincie, kwamen nieuwsgierig om ons heen staan en schenen niet ongenegen te zijn amicitia met ons te sluiten, en allen wilden ons bij het afladen behulpzaam zijn.

Eindelijk waren wij in deze ongezellige ruimte alleen; met stille onderwerping lieten wij ons op de harde bank neervallen en keken naar de kale muren. Wij troostten ons evenwel met de schoone wilde natuur en namen de ongezelligheid maar op den koop toe, terwijl wij trachtten ons zoo gezellig mogelijk in te richten, beginnende met het venster, dat geen glas had. Na ons bezoek bij den badeigenaar, kregen wij spoedig het verlangde. Ik geloof wel dat de priester Don Andrea uit Avigliano hierbij de hand in 't spel had en vooruit reeds gezorgd had, want alles kwam zeer spoedig. Onze meubelen bestonden slechts uit twee stoelen, een bank, een tafel en een paar ladders van planken voorzien, waarop onze matrassen gelegd werden. Het keukengereedschap, een paar pannen en borden, messen en vorken, hadden wij meegebracht. Onze dienstbode kreeg de andere kamer.

Spoedig waren wij met onze inrichting gereed; zelfs de kippen werden niet vergeten en zij kregen hun hok dicht bij den haard; nu was alles gereed om het badleven te beginnen. Het was lang niet zoo gemakkelijk ingericht als op andere plaatsen, en het deed mij genoegen, dat ik tot de gezonden behoorde en geen eigenlijke kuur noodig had. Het mineraalwater was overigens voortreffelijk en werd goed schoon gehouden. Zware zieken zag men er evenwel niet; de ergsten waren een paar op krukken voortstrompelende mannen, die meer heil verwachtten van de kracht des heiligen Cataldo's, den beschermheilige der bron, dan van het water zelf. Voor de overige badgasten was dit verblijf in het woud een kleine afwisseling in het leven vol arbeid en zorgen, een heerlijk dolce far niente van eenige weken.

Het badhuis was van de woningen op de helling van den heuvel ongeveer 25 minuten verwijderd, en bestond uit twee lage gebouwen. In het eene waren verscheidene ingemetselde kuipen, het andere had een groot bassin, waar het warme water uit de bron, iederen morgen versch, heengevoerd werd. In de kleedkamer ontbrak het, zooals men zich kan voorstellen, aan alle mogelijke comfort. Het was een uit rooden steen gemetselde lage kamer, die haar licht door een opening in het dak ontving, en waarin zich als eenig meubel een wankelende bank bevond. Een paar treden leidden naar omlaag naar een deur, waarachter zich het dampende water bevond.

Om van het bad te kunnen profiteeren, vóór de andere ‘badgasten’ er gebruik van maakten, moest men zeer vroeg opstaan. De weg voerde van het hooggelegen huis, deels over hobbelig weiland, deels ook over platgetrapt varenkruid.

Men kan zich dus voorstellen, welk gevoel iemand bekruipen moet, als men weet hoe rijk deze streek met slangen gezegend is. Ik vond het evenwel prettig, 's morgens om vijf uur in volslagen duisternis met een lantaarn, en gewapend met een dikken knuppel en den zwaren sleutel van het badhuis, naar de bron te wandelen.

[p. 94]

Nu en dan kwam ons een priester bezoeken, die in de kleine woudkapel een stille mis hield om den beschermheilige om nieuwe wonderkracht voor de geloovige zielen te smeeken.

Op zekeren dag zat ik juist aan het venster, mijn geliefkoosd plekje, toen ik hoorde schreeuwen en roepen, en een groote opschudding zag onder de vrouwen, die aan den zoom van het woud aan het werk waren. Van uit het woud verspreidde zich door vooruitsnellende lieden het gerucht, dat de gisteravond aangekomen lamme man, dien men van morgen in het bad gedragen had, zich na de eerste onderdompeling zoo gesterkt gevoelde, dat hij zonder krukken den langen steilen weg, bergop, geklommen was. De vrouwen schreeuwden, zenuwachtig gebaren makend, haar buren het bericht toe; velen hadden tranen in de oogen, anderen gingen den genezene tegemoet, of liepen naar de kapel om te bidden. Ook wij snelden naar buiten om den patiënt te zien. Ik kon werkelijk mijn oogen niet gelooven, toen omringd van jubelend volk, een oude man, half ondersteund, half op eigen krachten bouwend, naar ons toekwam; hij hield zijn beide krukken

bij de herders in het bosch.

naar den hemel opgeheven. Zijn blik was vol geestdrift; hij lachte bijna als een verheerlijkte, en scheen ook werkelijk merkbaar beter.

Doch tamelijk geschokt kwam hij in zijn huisje aan. Den anderen dag sprak niemand meer over de wonderbare genezing, en wij hoorden dat de zieke zijn kamer hield; na een poosje was hij weer even lam als te voren. De stumperd was zoo overtuigd geweest van de geneeskracht van het water, dat hij den eersten dag zijn krachten overspannen had, waardoor hij later weer in zijn gewone zwakte verviel.

De naaste omgeving van het woud bood zeer veel afwisseling door het bergachtig terrein, waarheen wij onze tochten ondernamen; bij die gelegenheden maakte ik ongestoord schetsen en aquarellen. Bij deze wandelingen waagden wij ons tamelijk ver weg, iets wat onze Italiaansche buren nooit deden. Maar het was ook zoo moeilijk deze aantrekkelijkheid van het nieuwe te weerstaan, altijd wilde men weten hoe het er achter deze rotsen of die boomen wel uitzag. Heerlijke vergezichten over de toppen der boomen deden ons vergeten dat wij midden in een eenzame streek waren, waar oppassen de boodschap was. Bovendien heeft een schilder altijd den naam van zeer arm te zijn, en liepen wij dus niet veel gevaar door roovers gevangengenomen te worden.

Gedurende ons verblijf op deze plaats veranderde het tooneel om ons heen meermalen. Menschen uit verschillende oorden, zooals Melfi, Verosa, Avigliano, kwamen en gingen. Van uit mijn venster zag ik dagelijks nieuwe beelden, pas aangekomene nieuwe groepen, die van de kleine ezels hun kinderen, koffers en beddegoed aflaadden; spoedig zag men de in hun wijde mantels gehulde mannen, met de diep in het voorhoofd gedrukte hoeden.

Het eigenlijke leven begon pas laat op den avond, als andere menschenkinderen ter ruste gaan. Dan verzamelden zich onder de boomgroepen bij brandende vuren verschillende families; zij gingen op den grond liggen en hieven liederen aan, wat op ons een bizonderen, onvergetelijk schoonen indruk achterliet. Het was een soort cantate, bestaande uit heerlijke in elkaar vloeiende melodieën; oud en jong zong mee en vooral de kinderstemmen klonken verrukkelijk. Dit plechtige gezang had iets verhevens, het klonk als een hulde aan de majesteit van het woud gebracht. Den eersten keer snelde ik naar buiten, om dichtbij van deze melodieën te genieten; de maan wierp haar bleeke stralen over het landschap en ik stond lang in de schaduw der hooge boomen in gepeins verzonken.

Intusschen was de tijd met werken, schilderen, teekenen en lezen spoedig voorbij. Volle zes weken hadden wij in deze wouden doorgebracht en wij dachten er ernstig aan naar het stadje terug te keeren, maar wij wilden een gelegenheid afwachten, om de reis niet geheel alleen te behoeven te doen. Bovendien moesten wij nog een bizondere eigenaardigheid van het woud zien; wij wilden namelijk een bezoek brengen bij de herders, die de in de provincie en over geheel Italië zoo geliefkoosde kaas bereiden, welke onder den naam van Cacio Cavallo in den handel gebracht wordt. Dit uitstapje verschafte ons veel genoegen, daar wij nog niet zoo diep en zoo ver in het woud waren doorgedrongen; de weg duurde goed drie uren. Maria Luigia had een der herders op onze komst voorbereid, wat noodzakelijk was met het oog op hun vrij in het rond loopende, gevaarlijke honden. Een vaatje wijn en wat maccaroni namen wij als geschenk mee en vingen bij mooi weer onze wandeling aan.

De streek, waarin wij nu kwamen, was bizonder dicht met boomen beplant. Kwamen wij aan lichtpunten, dan lagen hier en daar omgevallen boomstammen over den weg, zoodat het geheel een zeer woesten indruk maakte. Aan de bekendheid met den weg van onze gedienstige hadden wij het te danken, dat wij niet verdwaalden, want van een eigenlijk pad was geen spoor te zien.

Na een wandeling van twee en een half uur kwamen wij weer aan een daling van den weg en zagen aan den zoom van het tegenover ons liggende woud een man met twee groote honden; het was de herder, die ons wachtte. De beide waakzame dieren hadden ons nauwelijks bespeurd of zij kwamen den berg af op ons toerennen, doch op een schel fluiten van hun baas ijlden zij weer terug. Deze beesten hadden, zoo vertelde de herder ons later, eenigen tijd geleden een wolf, die 's nachts om de hut sloop, aangevallen.

Een schaduwrijke weg met eiken beplant voerde naar zijn huisjes. Het waren drie verstrooid liggende, tusschen boomen gebouwde loofhutten en bizonder primitief opgetrokken. De vogels konden tusschen de groote openingen in de muren in- en uitvliegen, en tot onze groote verbazing zagen wij een winterkoninkje over den vloer huppelen. Onder een grooten ketel brandde een vuur. Een man was bezig met een houten lepel de massa om te roeren; het waren de bestand-

[p. 95]

deelen van de kaas, die men zoolang boven het vuur roert, tot zij taai wordt en zich dan gemakkelijk in iederen gewenschten vorm laat verwerken. Ook wordt hier zeer goede, frissche boter gemaakt.

Wij vertoefden een poosje bij deze vijf zoo eenzaam wonende menschen, die wij met onzen wijn en maccaroni veel genoegen deden. Ik nam den helaas zeer korten tijd waar om schetsen te maken. De loofhutten interesseerden ons het meest, want zij waren als herinneringen uit onze kinderjaren, toen wij nog Robinson Crusoë op het woeste eiland speelden. Wij namen afscheid van deze trouwe zielen, die ons vergezelden tot aan de eerste lichte plek, terwijl wij het blaffen der honden nog langen tijd in de stilte van het woud hoorden weerklinken. Tegen de schemering arriveerden wij weer aan de badinrichting, en daar vernamen wij van onze buren, dat onze vriend, de oude priester uit Avigliano, ons was wezen opzoeken. Onmiddellijk zonden wij Maria Luigia naar den eigenaar van het bad en wij waren zeer verheugd haar met den goeden, ouden man te zien terugkeeren. Reeds uit de verte knikte hij ons vriendelijk toe; wij snelden hem te gemoet en verzochten hem 's avonds bij ons te blijven, wat hij evenwel vriendelijk afsloeg; hij was slechts gekomen om ons iets te vertellen. Hij nam ons onder den arm en heen en weer loopend vertelde hij ons eerst van dezen en genen kennis te Avigliano, maar liet er voorzichtig tusschen doorschemeren, dat het plotseling niet meer veilig in de streek was, ‘è cosa di niente’, meende de goede oude man, wien het oogenschijnlijk nog moeilijk viel tegenover vreemden iets kwaads van zijn land te moeten zeggen. Hij meende evenwel dat het beter was naar Avigliano terug te keeren. ‘In huis daar is het veiliger; de carabinieri wonen vlak bij u, en dat is veel waard,’ meende hij.

Op onze dringende vragen vernamen wij, dat eene nog niet ontdekte bende reeds een paar maal alleen wonende lieden overrompeld en beroofd had.

Het laatste geval had de stad in groote opschudding gebracht. Men had namelijk op zekeren morgen twee oude lieden met een prop in den mond en aan de beddeplank vastgebonden gevonden; halfdood door den uitgestanen angst konden zij slechts meedeelen, dat acht vermomde kerels plotseling hun huis waren binnengestormd en hen van alles beroofd hadden. De priester, Don Andrea, wilde stellig den anderen dag weer terug en stelde ons voor mee te gaan; hij had reeds voor geleide gezorgd, en zoo braken wij dus den volgenden morgen op. In den middag waren wij, benevens de priester en een gewapende gids, reeds op weg naar het bergstadje Avigliano.

Wij bleven daar nog eenigen tijd, maar waren nu voorzichtiger bij onze wandelingen en begaven ons maar zelden buiten de stadspoort. Reeds lang waren wij weer op Duitschen bodem terug, toen de couranten berichten bevatten van een wijdvertakte rooversbende, die men in de Calabrische grensprovinciën op het spoor gekomen was.