De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

Gezondheidskoloniën
door G. Maathuis.
Met illustratiën.

Ik ween om bloemen in den knop gebroken,
En vóór den uchtend van haar bloei vergaan.

Willem Kloos.

Het onderwerp, dat hier als titel voorkomt, is rijk - te rijk om in de ruimte, die een tijdschrift ervoor kan afstaan, behandeld te worden. Tevreden zal ik zijn, wanneer ik iets mag bijdragen om de belangstelling in die inrichtingen bij de lezers van dit tijdschrift wakker te maken en levendig te houden. Misschien zullen zij dan later die belangstelling bewijzen door woorden en door - daden.

Vergun mij, dat ik begin met een korte geschiedenis te geven van die philanthropische inrichtingen. Haar vader is de heer Bion, predikant te Zürich. Hij was 20 jaar werkzaam geweest in de gezonde bergstreken van Appenzell, toen hij in 1873 het beroep aannam naar Zürich. Hij betrok met zijn familie een in de oude stad staande ambtswoning. Al spoedig bleek het hem, dat de verandering van woonplaats op de gezondheid van zijn vijf kinderen een nadeeligen invloed uitoefende. Het lag voor de hand, dat de liefheb bende vader dit nadeel trachtte te neutraliseeren door zijn kinderen tijdens de vacantie van de gezonde lucht in zijn vroegere woonplaats te doen profiteeren. Na een viertal weken kwamen ze dan naar lichaam en geest verfrischt terug.

Nu ging Bion generaliseeren en begon te bedenken, dat

[p. 292]

het voor een armen tobbert ook aangenaam zou wezen, als deze zijn kind in de vacantieweken gezonde lucht en daarmede vermeerdering van gezondheid kon verschaffen. Dit bracht hem op het denkbeeld vacantie-koloniën te stichten. Vacantie-koloniën werden zij genoemd, omdat het oorspronkelijke plan was den vacantietijd voor die gezondheidskuur te gebruiken. Hij gaf kennis van zijn plan aan zijn vrouw en aan een vriend en plaatste in Juni '76 een ingezonden stuk in het Züricher dagblad, waarin hij bijdragen vroeg voor zijn nieuwe instelling.

Met hoeveel spanning zal hij wel uitgezien hebben naar antwoorden op zijn aanvrage, en zijn vroolijk optimisme zal hem wel van instemming gesproken hebben.

Als dit zoo was, dan heeft dat optimisme een gevoeligen knak gekregen bij het ontvangen van den eersten brief. Hij was van een anonymus en begon met de volgende woorden: ‘Is het ingezonden stuk van heden van een heelen of halven gek? Ellendige afzetterij.’ De schrijver scheen het dus wel aan te zien voor de nieuwste

pfarrer w. bion,
Stichter der eerste Gezondheidskolonie.

vinding op het gebied van flesschentrekkerij.

Een tweede schrijven was niet minder malsch. Het luidde:

‘Zoo even lees ik in het Züricher dagblad een openlijke bede. Ik ben op dat blad geabonneerd, omdat er zoo dikwijls bewijzen in voorkomen van Schwindel, die in Zürich onder vele vormen voorkomt.

‘Iets schaamteloozer op dit gebied is mij echter nog niet voorgekomen. Zoo zoo, ook nu moet het weldadige, en in het bijzonder het vermogende publiek der stad Zürich de beurzen openen, opdat de hoopvolle straatjeugd van Zürich in de vacantie buitenpartijen zou kunnen houden. Ik heb 50 jaar lang gewerkt en een kuur op het land zou mij zeker goedgedaan hebben, maar ik had er geen geld voor en moest daarom stilletjes thuisblijven.’

Nu zou een minder optimistisch aangelegd persoon zich geheel ontmoedigd teruggetrokken hebben, Bion echter niet. Het gaf hem alleen aanleiding om te denken over het nut van gezondheidskoloniën voor volwassenen en werkzaam heeft hij in 1890 te Züricherberg er een in het leven geroepen.

Nog meer vinnige bestrijders daagden op.

Maar Bion, overtuigd van het nuttige van zijn streven, liet zich door niemand en niets terughouden en hoopte alleen, dat de tegenstanders later met het succès ook in voorstanders zouden veranderen.

Gelukkig echter bleven ook voorstanders niet uit. O.a. ontving hij tegelijk met den eersten smaadbrief 100 fr. en een hartelijk schrijven van iemand, dien hij tot op dat tijdstip nauwelijks kende. Op zijn ‘Openlijke Bede’ ontving hij 2340 fr. en was daardoor in staat gesteld 68 kinderen voor 14 vacantiedagen in Juli '76 van de heerlijke woud- en berglucht van Appenzell te doen profiteeren. Met genoegen constateert Bion de medewerking met raad en daad van dokters en onderwijzers.

De proef viel mee en het volgende jaar vertrokken 94 kinderen met 13 geleiders. Ieder jaar klom het aantal kinderen; dat alleen in Zürich van de gezondheidskoloniën profiteerde, is reeds tot het respectabele getal van 764 geklommen. Ik weet niet, of de Zwitsersche liefdadigheid even traditioneel is als die aan het koninkrijk tusschen Eems en Schelde, maar wel staat het als een paal boven water, dat in Zürich meer voor de gezondheid van het schoolkind gedaan wordt dan in Nederlandsche steden, die in zielental de woonplaats van Bion verre overtreffen.

Sedert 1893 is een centraal comité van 19 leden onder presidium van Bion belast met de zorg voor arme, herstelbehoevende of onvolledig gevoede schoolkinderen. Het heeft een taak, die ongeveer gelijkstaat met wat bij ons te lande verricht wordt door een vereeniging voor gezondheidskoloniën, een voor kleeding en schoeisel en een voor kindervoeding plus het beheer en de uitbreiding van een herstellingsoord te Schwäbrig.

Mij dunkt, dat verstandig ingerichte liefdadigheid bij die combinatie slechts kan winnen.

En hoe komt men aan de lieve dubbeltjes?

De inkomsten bestaan:

1.	Uit vrijwillige giften.
2.	1/10 deel van den alcohol-accijns van het kanton Zürich.
3.	Bijdrage van de stad Zürich.
4.	Bijdragen van vereenigingen voor armenzorg.
5.	Geschenken en legaten.
6.	Tegemoetkomingen van verpleegden.

Als ik nu nog opgemerkt heb, dat de spoorwegen 75% reductie op het vervoer geven, dat de Bondsregeering vrijstelling van briefport verleent voor brieven van en aan kolonisten en dat aan de koloniën ook deelgenomen kan worden uit den burger- en uit den gegoeden stand, meen ik mijn verslag over Zürich te moeten eindigen.

Nadere bijzonderheden zijn te vinden in ‘Een twintigjarig Jubilé’, een studie over dit onderwerp van den heer G.L. Zwartendijk, secretaris-penningmeester van de Rotterdamsche Gezondheidskoloniën, en in ‘Gezondheids-kolonies’ van den heer A.C. Bos te Egmond. Alleen het laatste werkje is in den handel.

Andere Zwitsersche steden volgden het voorbeeld van Zürich en in 1895 werden in 73 koloniën 2198 kinderen in dat land verpleegd. Let op den vooruitgang: 20 jaar vroeger was het 3 koloniën met 68 kinderen. In het geheel waren toen in die 20 jaren 21729 kinderen in Zwitserland in die inrichtingen opgenomen.

Bijna algemeen wordt in Zwitserland het stelsel der uitbesteding bij een koloniewaard tegen een vasten prijs per hoofd toegepast. Het Bestuur der kolonie zorgt voor het beddegoed, dat o.a. ook uit kazernes in bruikleen afgestaan wordt.

In hetzelfde jaar, dat Bion in Zürich uitvoering aan zijn denkbeelden gaf, had een Hamburgsch geestelijke, pastoor Schoost, geheel onafhankelijk van zijn Zürichschen collega zich verdienstelijk gemaakt voor de gezondheid van het ziekelijke schoolkind. Door zijn zorg werd in Hamburg besloten zwakke en hulpbehoevende schoolkinderen tijdens de vacantie bij plattelanders uit te besteden. Evenals Bion wilde hij gedurende de vacantie de gezondheid van het ziekelijke stadskind verbeteren. Het springt echter in het oog, dat de gezondheidskoloniën beter dan de ‘familieverzorging’ in staat zijn de zedelijke en verstandelijke opvoeding van het schoolkind ter harte te nemen.

[p. 293]

Inmiddels trokken de Zwitsersche gezondheidskoloniën ook in Duitschland de aandacht van philanthropen. Bion plaatste berichten in het ‘Correspondentieblad voor Zwitsersche geneeskundigen’.

koloniehuis te ulvenhout bij breda.

Deze werden gelezen door Dr. Varrentrap, een hygienist te Frankfort a/d Main. Hij besloot zich met eigen oogen van het nut dezer instellingen te overtuigen. De ervaringen, in Zürich opgedaan, maakten Dr. Varrentrap tot een warm voorstander, die niet onbeproefd liet om in zijn woonplaats gezondheidskoloniën te stichten. In '78 werd de eerste gezondheidskolonie, uit 94 kinderen bestaande, uitgezonden. In '82 maakte Dr. Varrentrap op een internationaal hygienisch congres te Genève door een voordracht over de gezondheidskoloniën onder de geneeskundigen

eet- en speelzaal van het koloniehuis te ulvenhout.

propaganda voor de goede zaak. Deze voordracht is later door hem uitgegeven.

Het succès bleef niet uit. In Duitschland werd men algemeen overtuigd van het nut der koloniën, en haar geschiedenis is in bijna alle Duitsche steden een geschiedenis van gestadigen en snellen vooruitgang.

In 1888 verscheen een circulaire van den Minister van Openbaar Onderwijs in Pruisen, waarbij de gouverneurs der provinciën uitgenoodigd werden met alle krachten de gezondheidskoloniën te steunen. Men ziet het, in Duitschland is philanthropie nog regeeringszaak. Dit wil echter niet zeggen, dat stads- en staatsbestuur die inrichtingen financieel steunen. Dit gebeurt slechts bij uitzondering. Zoover ik echter heb kunnen nagaan, betalen de eigen inrichtingen in Duitschland geen grondbelasting In Nederland gebeurt dit wel, en dat alleen, omdat de vacantiekoloniën niet uitgaan van een kerkelijk genootschap.

Particulieren doen bij onze oostelijke naburen vaak heel veel. De stad Berlijn bijv. heeft een vaste gezondheidskolonie aan het Oostzeestrand te Colberg. Deze inrichting is een schenking van den heer James Simon en kostte den edelen gever de somma van 23000 Mark.

Aan het verslag van 1895 van de Centralstelle ontleenen wij het volgende: 126 steden in Duitschland hebben dit jaar kinderen naar de gezondheidskoloniën gezonden en 23147 kinderen hebben er van geprofiteerd.

Drie machtige factoren hebben in Duitschland medegewerkt tot den bloei der kinderverpleging.

1. De algemeene vergaderingen. De 1^ste dezer vergaderingen werd gepresideerd door den staatsminister Dr. Falk, oud-minister van het openbaar onderwijs in het koninkrijk Pruisen. Zij werd ook bezocht door H.K.H. de kroonprinses (de latere keizerin Friederich). Op deze vergadering werd besloten een bureau voor adviezen op te richten en te Berlijn te vestigen.

2. De Centralstelle. Zij is een middelpunt van vereenigingen. Haar werk bestaat in het geven van verslagen over vacantie-koloniën en daarmede verwante instellingen, vereenvoudiging van onderlinge correspondentie, voorbereiding van de algemeene vergadering. De Berlijnsche afdeeling is met de leiding belast. Zij is ontstaan volgens een besluit van de algemeene vergadering van 15 September '85 te Bremen en heeft reeds een vast fonds van 7500 Mark.

3. De sympathie van het Keizerlijke Huis. Deze sympathie is niet alleen platonisch, maar toont zich ook door het geven van keizerlijke giften. Zoo beloofde Wilhelm I bijv. 250,000 Mark, als de ‘Vereeniging voor kinderherstellingsoorden aan de Duitsche zeekusten’ in een tijdperk van ongeveer 2½ jaar een zelfde som verzameld had. Daardoor had genoemde vereeniging aan het einde van '83 een kapitaal van ruim een half millioen.

Laten wij nu eens een kijkje gaan nemen bij Duitschlands nabuur en erfvijand. De Bion van Frankrijk is de heer Edmond Cottinet. Na een bezoek aan Zwitsersche koloniën propageerde hij ijverig voor de zaak, die hem dierbaar was geworden. In Augustus '83 werd de eerste proef genomen. Negen jongens en negen meisjes uit het 9^de arrondissement van Parijs profiteerden van de gelegenheid onder toezicht van een onderwijzer en zijn echtgenoote. Het volgende jaar was het 18-tal tot 100 gegroeid.

In Januari '87 werd door de Commissie van Openbaar Onderwijs na een bespreking met Cottinet de wenschelijkheid van gezondheidskoloniën geconstateerd en als gevolg daarvan geeft de stad Parijs jaarlijks 150 000 francs aan die inrichtingen. In '95 namen 3350 leerlingen daaraan deel

[p. 294]

onder toezicht van 170 onderwijzers. Men bemerkt, dat in Parijs de vacantiekoloniën voor een groot deel door de gemeente bekostigd worden. De publieke liefdadigheid geeft alleen, als de gemeenschap tekortschiet.

De stad Parijs is in Frankrijk geen eenling gebleven. Het goede voorbeeld is reeds gevolgd door Lyon, Bordeaux, Poulause, Bayonne en vele andere steden.

Een enkel woord over België. In '86 werd op initiatief van Dr. Kops, lid van den Brusselschen gemeenteraad, de eerste Brusselsche kolonie uitgezonden. Luik, Gent en Antwerpen haastten zich dat goede voorbeeld te volgen. Evenals in Frankrijk en Zwitserland achten de provinciale en plaatselijke besturen het een plicht die inrichtingen financieel te steunen. In Antwerpen gaf bijv. in '98 de stad een subsidie van 6000 fr., en de provincieraad een gift van 500 fr.

In laatgenoemde stad is het voornamelijk de Onderwijzersvereenig:ng ‘Diesterweg’, die in verbinding met de Antwerpensche afdeeling van den Belgischen Onderwijzersbond, met het Korps der schoolhoofden en met afgevaardigden van de betalende onderwijsgestichten voor koloniën en voor kleeding en voedsel ijvert. Reeds een veertien jaren houdt de vereeniging jaarlijks een concert. De zuivere opbrengst bedraagt gemiddeld 2000 fr. en is geregeld afgestaan voor de genoemde liefdadige doeleinden. Behalve dit wekt ‘Diesterweg’ voortdurend Antwerpens burgerij op tot financieelen steun. Uit het jaarverslag van '98 blijkt, dat in de Scheldestad dit jaar 250 kinderen van de vacantiekoloniën hebben geprofiteerd en dat de Vereeniging een batig slot heeft van 16641.34 fr.

In Brussel zond de gemeente in '98 631 kinderen voor 14 dagen naar een vacantiekolonie. Woonhuizen en andere inrichtingen bleven niet achter. Gent, Luik, Verviers en andere plaatsen lieten ook hun schooljeugd van de buitenlucht genieten.

Nu naar het ideaal-land der philanthropen. Naar Denemarken, een klein volk, dat zich groot toont in een werk der liefde. Kopenhagen, met een bevolking iets grooter dan Rotterdam, zond in '97 dertien duizend kinderen naar buiten. Die weldadigheid strekt echter meer ter eere van de plattelanders dan van de stedelingen. De kolonisten worden kosteloos verpleegd. Men moet weten, dat in tegenstelling met andere Europeesche landen in Denemarken de rijke bewoners juist op het platteland aangetroffen worden. Het vervoer is gratis en geleiders zijn overbodig, daar iedere Deen het als een plicht beschouwt een wakend oogje op de kolonisten te houden. Reeds in het midden dezer eeuw is deze familieverzorging in Denemarken ingevoerd.

Aangestipt dient te worden, dat de huiselijke aard van den Deenschen boer, zijn geregelde levenswijze, zijn streven naar ontwikkeling, zijn welgesteldheid hem bijzonder geschikt maken om kinderen aan zijn zorg toe te vertrouwen.

Ook Engeland huldigt evenals Denemarken en Noord-Duitschland de familieverzorging. Als type van de Engelsche koloniën geven wij die van de Children Country Holidays Fund te Londen. Deze vereeniging is opgericht ia '84 en zond in '97 31412 kinderen naar buiten, wat ongeveer 2½ ton kostte. Een derde deel werd door de ouders en voogden der kolonisten vergoed. Want deze vereeniging wil, in overeenstemming met andere Britsche vereenigingen, dat een deel der kosten door de familiebetrekkingen betaald wordt. Het zich zelf leeren helpen is een paedagogisch doel en ook meent men, dat wat kosteloos verkregen wordt, minder waardeering ondervindt dan datgene, waarvoor de ontvanger ook wel eens krom heeft moeten liggen.

De genoemde vereeniging besteedt de kinderen tegen 5 shilling per week en per kind uit bij boeren. Die boeren staan onder toezicht van correspondenten. De kinderen worden aan hun kostbazen verzonden op een manier, die wel eenigszins overeenkomt met de wijze, waarop men hier te lande postpakketten verzendt, zonder geleide en voorzien van een adreskaart. De ontvanger moet de kinderen afhalen aan het station. Is hij er niet, dan wordt hij beboet. Veertien dagen blijven de kinderen bij hem en na aflevering ontvangt hij zijn kostgeld. Het gebeurt wel eens, dat onderweg een kind verdrinkt, ‘maar zooiets kan in Londen ook gebeuren’, zeggen deze - mij wel eens wat al te practische - philanthropen.

Veel werk wordt er gemaakt van de inzameling van gelden en het is wel iets eigenaardig Engelsch, dat zelfs de schamele daglooner zijn penningske offert voor de gezondheidskoloniën. Men ziet het: de Engelschman steunt niet op de gemeenschap, maar

‘leert op nietwes staat te maken,
Als 't geen in eigen krachten is’,

zooals O.Z. van Haren uitdrukte.

Thans heeft men, behalve in de genoemde landen, koloniën in Italië, Rusland, Finland, Oostenrijk, Hongarije, Gallicië, Spanje, Noord-Amerika. In Japansche couranten worden die inrichtingen besproken.

Laten wij dit geschiedkundig overzicht besluiten met een schets van ons vaderland. Dr. S. Sr. Coronel was de eerste, die in Nederland in '82 door het plaatsen van eenige stukken in het Handelsblad de belangstelling inriep voor de vacantiekoloniën. In het volgende jaar nam Mr. Kerdijk te Amsterdam het initiatief tot vorming van een comité, en in hetzelfde jaar werden 20 kinderen naar de Pyramide van Austerlitz bij Woudenberg gezonden. De zaak maakte opgang en in '84 verkreeg het comité aan jaarlijksche bijdragen f 2560 en f 4326 voor giften in eens. In '87 bereikte de Amsterdamsche vereeniging haar glanspunt. Een ‘Worlds Fair’ werd in het Paleis voor Volksvlijt georganiseerd en bracht f 36710 op. Een eigen gebouw werd aangekocht en ingericht. Zoo scheen het karretje in Amsterdam wel op een zandweg te gaan. Maar de tijd van voorspoed was voorbij. Verscheidene contribuanten meenden, dat waar de zaken zoo fortuinlijk gingen, hun gift overbodig was, met het noodlottig gevolg, dat men, om in de hoofdstad 300 kinderen naar Zandvoort te sturen, in '97 het stamkapitaal moest aanspreken.

Van de hoofdstad naar de hofstad. De daar gevestigde vereeniging bestaat vanaf '84. Zij stuurt haar kinderen naar Prinsenhage. De vereeniging zelf is een teringlijdster, zij gaat voortdurend achteruit. Misschien is dit wel gedeeltelijk een gevolg van het feit, dat in deze vereeniging vrouwenhulp wordt geweerd. De mannen redeneeren zoo dikwijls hoog wijs, als het gewenscht was, dat men niet alleen het koele verstand, maar ook het warme hart een stem in het kapittel gaf. De heer Bos zegt zeer terecht in zijn reeds genoemde brochure: ‘Het is gelukkig voor den bloei van vele vereenigingen, dat de dames niet worden buitengesloten, maar vaak het leeuwenaandeel in de werkzaamheden hebben.’

(Slot volgt.)