De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

[p. 244]

Een en ander over Rotterdam en zijne havenwerken
door Wouter Cool Jr., civiel-ingenieur.
Met portretten, kaarten en andere illustratiën.
(Vervolg van blz. 238.)

De Binnenhaven, lang 1000 M., breed 80-40 M. en 6.5 à 7 M. diep, biedt een mooien aanblik door het tal van schepen, dat langs de kaden gemeerd, met behulp van tips en kranen laadt of lost.

Nuchter doen de ijzeren stoomschepen tegenover de hooge ranke fregatten, schoeners en barken, die met de gracieuse masten en ra's met de tallooze touwen, den bewerkten steven, de dagen van weleer herinneren, of de gedachten terugvoeren naar blauwe zuidelijke zeeën, waar zij, als groote witte watervogels, zeilend zweven over de opspattende golven.

Door eene opening in het drijvend hekwerk varen wij de Entrepôthaven binnen en leggen voor het Entrepôt-pakhuis aan. Goederen, die uit het buitenland aangevoerd worden en waarvoor invoerrechten verschuldigd zijn doch waarvan de bestemming nog niet bepaald is, kunnen in de rijks-, gemeente- en particuliere entrepôts opgeslagen worden, onder contrôle der douanen, zonder dat de accijnsen betaald behoeven te zijn. Alleen dan, wanneer men deze zelfde goederen op de binnenlandsche markten verkoopt, wordt dit invoerrecht geheven.

De entrepôts verschaffen

kolentip in werking. de waggon wordt in een lichter geledigd.

den handel dus zeer veel gemak en voordeel.

Doordat de gemeente ook zelf deze soort gebouwen bezit, kan zij waken tegen te hooge huurprijzen voor den opslag van goederen door de particuliere entrepôts.

Het geheele entrepôt-terrein wordt door water en een langen muur (door het volk Chineesche muur genaamd) omringd. Het Entrepôtpakhuis heeft de indrukwekkende lengte van 200 M. en breedte van 37 M., is drie verdiepingen hoog en door muren, die in den gevel vooruitspringen en boven het dak rijzen, in vijf deelen gesplitst, zoodanig dat bij brand het vuur hoogstwaarschijnlijk tot één sectie beperkt zal blijven.

Bij het lossen en laden zijn kranen beschikbaar, die hydraulisch gedreven worden.

De beweegkracht voor alle hefwerktuigen op den Oostelijken Binnenhavenoever is water onder druk van 60 atmosfeeren. Om deze kracht uit te oefenen is op dit handelsterrein een afzonderlijk machinegebouw opgericht. Het water wordt gedrukt door een zwaar gewicht, dat bij waterverbruik daalt en door pompen weer op de oorspronkelijke hoogte gebracht wordt.

Om eene voorstelling te geven wat wel een druk van 60 atmosfeeren beteekent, zij vermeld, dat indien de leiding genoeg water bevatte, bij een breuk in de buis, een fontein van ongeveer 600 M. hoogte opspuiten zoude.

Zoo'n hydraulische inrichting heeft eenige technische nadeelen, waaronder ook het bevriezingsbezwaar in den winter. Daarom zijn dan ook na de strenge vorst van 1890 te Rotterdam, voor het eerst in Europa, de nieuwe hefinrichtingen met electrische beweegkracht ingericht. Hierover straks meer.

Verlaten wij het Entrepôt-pakhuis met zijne stapeling van goederen en vaten in de kelders en op de zware balklagen, om de twee kolentippen te beschouwen, die thans onze aandacht vragen.

Door middel van een kaapstander en draaischijf worden waggons, geladen met steenkool en door de locomotief zoo nabij mogelijk gebracht, op het platform van de tip gereden. Nemen wij naast den waggon plaats. Een fluitsignaal klinkt, plots zinkt de grond om ons weg en rijzen wij onhoorbaar een tiental meters. Weer een signaal, plons, bons; wij staan stil. Onwillekeurig beangst klemmen wij ons aan de ijzeren leuning, wanneer wij opeens zien hoe de waggon vooruitgaat, alsof hij van het platform in de haven of op het tegen de kade gemeerde schip zal vallen, hoe dan het achtergedeelte snel rijst met rails en al, terwijl twee machtige haken de vooras omklemmen om een verder vooruitgaan te beletten; hoe de helling van den waggon steeds toeneemt en de kolen eindelijk met donderend geweld en zware stofwolken in het beneden liggend schip storten. Dan is de waggon leeg, de helling vermindert, en zoodra is de horizontale stand niet weer bereikt of het platform daalt snel, wij komen weer gelijkvloers, de waggon

[p. 245]

wordt weggetrokken en zijn plaats wederom onmiddellijk ingenomen door een gevulden.

Thans blijven wij beneden, om van hieruit den machtigen aanblik te genieten die dit heffen en lossen, schijnbaar zoo kalm en eenvoudig bestuurd door menschen, alsof zij reuzen waren, teweegbrengt. Het ijzeren stoomschip siddert bij het ontvangen van den last, die straks zal dienen tot zijne eigen verplaatsing of in Spanje het ijzer zal helpen smelten uit de rijke ertsen.

Zoo'n kolentip kost ongeveer f 70,000, terwijl in 1898 door de twee tips 346,847,000 K.G. steenkool en cokes verwerkt werden.

Aan die inrichtingen heeft Rotterdam zijne belangrijkheid als kolenhaven te danken. Verschillende schepen zijn hier ledig gekomen, alleen om kolen in te nemen, terwijl de tips ook den doorslag gegeven hebben om Rotterdam tot uitgangspunt te kiezen voor de nieuwe Roemeensche lijn.

Voorbij de kolentippen is de aanlegplaats der Rio-Tinto Maatschappij en hooren wij het kopererts dof plonsen in de spoorwaggons of op de sleeperswagens.

Op den westelijken oever der Binnenhaven zien wij geen loodsen, maar wel stoomkranen, die met akelig dreunen en

katendrechtsche haven.
papsgat.
olietanks.
schip op stroom lossend.

gonzen de balen door de lucht, ter bestemder plaatse zwaaien.

Wij verlaten de Binnenhaven, om al spoedig de Spoorweghaven in te draaien, die langer (1100 M.) en breeder (115 M.) is en door een draaibrug, met 22 M. vrije doorvaart ter weerszijden, afgesloten wordt.

Ter linkerzijde liggen de groote stoombooten vast tegen den wal, den inhoud gevend of nemend uit de rij van loodsen. De stoomkranen zwaaien de kommavormige armen, dampen zwarte en grijze rookwolken, terwijl talrijke kleinere vaartuigen de groote aan de andere zijde aanklampen of naar de kade dringen.

Ter rechterzijde is de oever van den Staat en het emplacement van het goederenstation der Staatsspoor. Alleen eenige vaartuigen, die uitsluitend onmiddellijk in waggons laden of lossen, liggen daar.

Onder de verzengende stralen van een midzomerzon is de kleur van den oostelijken oever der Spoorweghaven uniek. Vaalblauw, met den zwart-grijs-witten rook der stoomschepen en kranen, met het bruin van masten, het rood van schoorsteenpijpen en scheepsrompen, en al de andere kleuren die een rijke phantasie slechts denken kan, waartusschen het bewegen van menschen en paarden, het gillen der stoomfluiten, het knarsen der lieren, het schommelen der takelblokken, het stommelen der geladen voorwerpen en het gewapper van vlaggen.

Wij verlaten de Spoorweghaven en varen de Koningshaven uit.

Heerlijk, de ruime rivier. In het midden van den stroom, zoover wij zien kunnen, de groote schepen aan boeien vastgelegd, waarlangs kleinere, zooals kinderen bij een moeder.

Op al die vaartuigen een leven en bedrijvigheid. Geel graan golft langs planken naar beneden, bruin-zwart erts dondert in de ruimen. Wat zijn de menschen toch klein bij al die afmetingen. Masten met vlaggen en touwen snijden in de lucht. Ter weerszijden huizen en boomen, in de verte de witte olietanks.

In zonneschittering de rivier, kleine stoomers kruisen op en neer, soms met geweldig spatten van schuimgolven.

Groote rivier van Rotterdam! Zooveel dagen, zooveel stemmingen openbaart gij, aan hem die u begrijpen wil en kan.

Je bent als een mooie, flinke vrouw, die elkeen liefheeft om haar geest en om haar lichaam.

Wat zouden wij je willen omarmen, in mooie zomernachten, als sterren zacht glinsteren, en samen met je droomen in den liefdeszwijmel.

Wat huiveren we voor je, in nevelige herfstmorgens, als grijze mist overal hangt, en schepen als openbaringen voor ons doemen. Wat ben je dan kil en koud, riviergodin.

's Winters, als in blank manelicht de ijsschollen drijven en schuiven, dan vreezen we je, in je ontzettende kracht, hoog verhevene, ongenaakbare!, maar als de lente komt, en de wind je golven doet bewegen, dan willen we kampen om je heerlijk, mooi, jong lichaam, en eindelijk overwinnen....

Zachte zoetelief, die wij bovenal beminnen.

Rivier van Rotterdam, mooie, sterke Maas, kus onze lippen, en geef ons je hartstocht, wij houden van je met eene groote, immense liefde.

Links van ons is de Wilhelminakade, ter lengte van 750 M., waarvóór eene diepte van 7 tot 8.5 M. beneden laagwater. Hier hebben de booten der Rotterdamsche Lloyd en die der Holland - Amerika-lijn hun vaste ligplaats.

Het eerst zien wij dan ook de grijze Oost-Indievaarders met de welbekende Lloydvlag in top, die tot vertrek gereedgemaakt worden, en waarmee zoovelen den tocht naar onze

[p. 246]

koloniën aanvaardden, om maar al te vaak ziek terug te keeren.

Nu zijn er nog maar weinig menschen te zien, behalve de bootwerkers, die de lading in de langszij liggende vaartuigen lossen, of op de kade, de door electrische kranen vertilde goederen in de loodsen of waggons bergen.

Alle hefwerktuigen, spillen enz., die wij vanaf hier in westelijke richting aantreffen, worden door electrische kracht bewogen.

Geruischloos zwaaien de ijzeren armen door de lucht, tegelijk met de kooi waarin de bestuurder zit. Eenvoudig rust dit draaiend gedeelte op vier uitstaande pooten, zoodat de spoorwaggons sluip-door kunnen spelen. Sommige dezer kranen hebben zulke lange armen, dat zij de goederen uit het schip als het ware behoedzaam neerzetten in waggons, die op vier gelederen naast elkaar staan.

Was het bij de aanlegplaatsen der Lloyd betrekkelijk rustig, meer rumoer hooren wij bij de iets verdere ligplaatsen der Amerikabooten, waar wij de ‘Statendam’ aantreffen. Dit schip is tot dusver het grootste onzer haven, doch zal dat niet lang meer blijven.

Eenige cijfers worden hier gegeven om het enorme, zoo keurig ingerichte gevaarte eenigszins beter te doen kennen.

Lengte over alles 162 meter; breedte 18.2; holte is 43 = 13; gewicht van het schip in kilogrammen 7,500,000; tonneninhoud, bruto in kub. meter 29,715; kolenhokken 1,600,000 kilogrammen; passagiers eerste klasse 200, tweede klasse 150, derde klasse in vaste hutten 200, derde klasse in wegneembare hutten 1000. Aantal sloepen 18; aantal stoomketels (dubbele) 3; (enkele) 3; vuren totaal 33; kolenverbruik per etmaal 140,000 kilogrammen; Brandbluschmiddelen: brandkranen 48, handpompen 2, stoompompen 5, extincteurs 6, reddinggordels 2000.

Levensmiddelen voor ééne reis naar Amerika: gezouten en verduurzaamd vleesch 6000 kilogrammen; versch vleesch: 15 ossen, 10 kalveren, 20 schapen en 10 varkens (in de vrieskamer); gezouten en verduurzaamde visch (haring enz.) 2500 kilogrammen; versche visch (in de vrieskamer) 750 kilogrammen; gevogelte: 500 kippen, 500 eenden, 400 duiven, 60 ganzen en 80 poularden (in de vrieskamer); groenten in blik 2000 liter; versche groenten: 2000 bos kropsla, 300 st. bloemkool, 300 st. roode kool, 300 st. savoyekool, 100 fl. postelein, 500 bos wortelen, 100 hect. uien, 300 bos prij, 1000 bos soepgroenten, 5 hect. bieten, 1000 komkommers, 500 bos radijs, 150 ko. tomaten (volgens seizoen.) Aardappelen 200 hectoliter. Vruchten: 2000 appelen, 2000 peren, 6000 sinaasappelen, 2000 pruimen, 500 perziken, 100 meloenen, 30 watermeloenen, 50 ananassen, 30 bos bananen, 200 kilo druiven, 50 kilo noten, 1500 citroenen. Vruchten op water (in blikken à 1 liter) 300 liter; confituren 250 kilogrammen; meel (het brood wordt aan boord gebakken) 8000 K.G.; beschuit 250 K.G.; boter en kaas 2000 K.G.; room en melk 1500 liter; koffie en thee 1000 K.G.; suiker 1500 K.G.; kruidenierswaren 700 K.G.; grutterswaren 3000 liter; eieren 12000 stuks; room- en vruchtenijs 250 doozen; wijnen, likeuren, enz., flesschen, 1800 stuks; wijnen, likeuren, enz. halve flesschen, 1500 stuks; bier 6000. liter; mineraalwater, flesschen, 3000 liter.

De ‘Statendam’ gaat juist vertrekken. Eenige sleepbootjes sjouwen den reus van den wal, als had deze tegenzin den oever te verlaten, maar eindelijk in de breede vaargeul gekomen, stuift plots het water aan het achtereinde op, de sleepbooten gooien de trossen los, de reus hunkert naar de zee en het tweetal wentelende schroeven stuwt schip en lading naar het nieuwe werelddeel.

Hoog wapperen de vlaggetjes in den top der masten en plooit achteraan de driekleur, waarin het anker, dat de commandant als reserve-officier onzer marine voeren mag.

Overal figuren van menschen, klein tegenover de afmetingen van den stoomer, een laatst wuiven van zakdoeken naar die op de kade staan en dan....

Wat er omgaat in hen die gingen en bleven, weten wij niet; het leven is te vluchtig dan dat wij hierin doordenken mogen, maar geloof, hoop, liefde en smart blijven door alle eeuwen bij alle volken.

Wij hebben de meest westelijke punt der Wilhelminakade bereikt, het zoogenaamde Koninginnehoofd, waar in de kademuur de gouden letters van een gedenksteen ons tegenschitteren.

In 1891 heeft H.M. de Koningin dezen gelegd. Toen in zwarten rouw gekleed, heeft zij acht jaren later, van het jonge kind tot jonge vrouw gewassen, met haar Moeder de eerste havenstad van haar Koninkrijk weer opgezocht.

Een kleine stoomboot voerde de Vorstinnen over de onstuimige rivier, waarboven welfde een hooge Hollandsche wolkenlucht met zilveren zonnelichten.

Onvergetelijk oogenblik toen de Koninklijke boot de Wilhelminakade passeerde. Midden op stroom dreven pantserschepen, kanonneer- en torpedobooten; de bemanning in het want paradeerend, de kanonnen dof dreunend het saluut. Als het oude Ave Caesar, morituri te salutant, is het spreken van die metalen monden - is het grootsche gevoel dat de salueerenden bezielt.

Hel wappert het rood, wit en blauw, kleuren welke ongeschonden bewaard zullen blijven zoolang nog één matroos op die schepen leeft.

Hollands glorie ligt helaas maar al te veel in het oude. Voorbij zijn de tijden toen wij de zwakken konden helpen in den strijd tegen sterkeren, toen De Ruijter de Zweden deed vluchten, bijstaand de angstige Denen.

En nu! Bijna te smartelijk om te schrijven tracht daarginds in het Zuiden een volk van roovers het rood, wit en blauw met de groene en oranjebanen omlaag te rukken en te bezoedelen.

Een leugen is de droom van het ‘grooter Holland’....

De aanzienlijke vermeerdering van het aantal schepen, zoowel voor zee- als binnenvaart, maakte uitbreiding der havenruimte zeer gewenscht. (In 1850 was de inhoud der binnengekomen schepen 400,000 ton; in 1870 1,375,000 ton; in 1880 1,725,000 ton en in 1899 6,360,000 ton. Het aantal zeeschepen nam van 3000 in 1870 tot 3250 in 1880 en tot 6973 in 1899 toe.)

De Binnen- en Spoorweghaven zijn door middel van spuiing en ijsploegen 's winters open te houden, dus mogen niet gebruikt worden als bergruimte wanneer bij ijsgang de schepen de rivier moeten verlaten.

Om aan de eischen van havenuitbreiding en bergruimte tegemoet te komen is na 1887 de Rijnhaven tot stand gebracht. De grond die hiertoe uitgegraven moest worden lag 1 M. boven laagwater en werd verwijderd tot 7 M. onder laagwater, over eene uitgestrektheid van 30 H.A. Zoodra de baggermolen het land indrong en eenige diepte gegraven had, volgden steeds direct de schepen, alsof zij begeerig waren de vergrooting van hun gebied onmiddellijk in bezit te nemen.

De ingang van de haven is 140 M. breed en schuin op den stroom, zoodat de vaartuigen zonder veel bezwaar binnen kunnen komen. De grootste breedte aan het einde is 450 M.

In het midden staan 21 meerstoelen, waaraan 16 groote zeeschepen bevestigd kunnen worden, en naar weerszijden in lichters lossen. De boorden zijn bijna geheel van kaaimuren voorzien, waarop kranen, die de goederen uit schepen in spoorwaggons, karren en pakhuizen overladen.

(Wordt vervolgd.)