De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

[p. 236]

Een en ander over Rotterdam en zijne havenwerken
door Wouter Cool Jr., civiel-ingenieur.
Met portretten, kaarten en andere illustratiën.
(Vervolg van blz. 229.)

Want een der groote voordeelen van Rotterdam is de gunstige natuurlijke ligging ten opzichte van het achterland.

Niet alleen spoorwegverbindingen voeren de goederen uit Midden-Europa naar deze zeehaven toe en af, doch ook groote bevaarbare rivieren leveren een goedkoop transportmiddel. Daardoor is Rotterdam in de eerste plaats geworden een haven voor den transito-handel, terwijl het in vorige eeuwen uitsluitend een stapelplaats was.

Den blik van den oever afwendend, rijst voor ons een stadsbeeld, zoo innig mooi, als we het nauwlijks droomen kunnen. Een lijn van daken en schoorsteenen, heel vaak gebroken, teekent zich in de blauwe lucht, met kleurige vlakken van geel, groen en rood er onder, met de loodrechte strepen der tallooze scheepsmasten, waaraan enkele vaantjes coquet-brutaal wapperen.

Even hoog als de contourlijn der stad zijn, als versteven golven, de gele bogen der spoorwegbruggen.

Zwaar staat de onvoltooide St. Laurens met den vierkanten kop in blauwgrijze kleur.

Alles overheerschend dringt het Witte Huis zich naar voren. Hieromtrent moeten wij ons gemoed eens luchten.

We willen beginnen met onze bewondering uit te spreken voor den bouwmeester, die een 45 M. hoog huis, op zulke slappe gronden, zoo solide plaatste. Een woord van erkenning voor den durf van dengeen, die het zetten liet, mogen wij ook niet verzwijgen, want in zekere mate is het een

oostpunt noorder-eiland.
spoorbrug.
witte huis.
st. laurens.
baggermachine.
gezicht op rotterdam vanaf de oude plantage.

daad geweest om in ons vroede Holland met zoo iets buitenlandsch te beginnen.

De sky-scraper maakt ongetwijfeld veel indruk en is vaak, niet ten onrechte, één dier dingen, waarop de Rotterdammer trotsch is.

Maar er zijn ook anderen, wie dat witte gebouw ontzettend ergert, die het beschouwen als een versteend type van een reclame-koopman.

Opzichtig in zijn voorkomen, glimmend, glinsterend wit, met het roode massale, domperachtige dak als hoofd, waar bovenop nog reclame gemaakt wordt.

Lomp en plomp staat hij daar, de oude stadsomgeving bedervend. Talrijke kleine vensters wijzen er op, dat groote, ruime denkbeelden hem vreemd zijn. En binnenin! Een heel nauwe trap, symbool van den moeilijken gedachtengang, wanneer het geen handel betreft; want anders gaat het snel als de beide liften.

O, monster van de 19^e eeuw, niet alleen dat je ons overdag hindert, maar 's avonds zet je plots groote lichtende oogen op, die één of ander havermeel aanbevelen en die je even dichtknijpt om ze daarna open te zetten, zoodoende het stemmige, wat er in sterren-avonden is, verbrekend.

En wij zijn het niet alleen die het land aan je hebben.

De, helaas onlangs gestorven, groote Jaap Maris heeft ons verteld hoe de aanblik van Rotterdam, komende uit het oude Dordrecht, totaal bedorven is.

[p. 237]

Zoo gaan er zooveel teere dingen weg in onzen practischen tijd.

Omstreeks vier uur, na een helderen winterdag, is het een groot genot vanaf de boot (of Oude Plantage) dit zelfde stadsgezicht te genieten.

De luchten zijn dan paars, en violet, en rood, en grijs en blauw, hel naast elkaar of saamvervloeiend.

Nevels hangen wazig om de stad, lichten beginnen overal te schitteren.

Grijze en witte ijsschollen drijven den stroom af, naar zee, over en naast elkaar gaand, pletterend tegen de brugpijlers of verdeeld door de ijsploegen. Alleen grootere schepen rusten op den vloed en doen hun eentonig, sidderend gebrom hooren, bij het invaren der havens.

De maan is hooger gerezen en schijnt feëriek langs de besneeuwde boomen der Oude Plantage.

Donkere vlekken water, tusschen de ijsschollen opengebleven, tintelen alsof er loovertjes van goud gestrooid zijn, en als in een wonderland rust in het blanke manelicht de stad.

Het gedreun en gedaver van de fabrieken aan de overzijde, het scherpe fluiten der treinen roepen ons uit deze extase terug.

We zijn thans

koningshaven (in de westelijke richting gezien). op den voorgrond de koninginnebrug, daarachter de spoorbrug. de draaibruggen zijn geopend.

bij den ingang der Koningshaven, ter hoogte van de Nassauhaven, en hebben dus het eigenlijke Feijenoord bereikt.

In 1590 werd dit driehoekige eiland, omringd door de Maas, Zwanengat (thans Spoorweghaven) en Mallegat, voor f 2400 door Rotterdam gekocht, ‘om door duikeldammen de verlanding des strooms vóór de stad te voorkomen.’

Tot in de tweede helft der 19^e eeuw is dit eiland ongestoord gebleven.

‘Door het tot stand komen der wetten, die Rotterdam nieuwe wegen te water en te land zouden verschaffen, werd de ondernemingsgeest hier wakker en begreep men dat de havens thans ook in overeenstemming met den te verwachten nieuwen toestand moesten gebracht worden.

Bij alle plannen tot uitbreiding der havenwerken werd het oog geslagen op de overzijde der rivier als de meest geschikte plaats om de nieuwe handelsinrichtingen te doen verrijzen.’

Verschillende projecten werden opgemaakt, later ook in verband met den spoorweg naar het Zuiden. Het zou ons te ver brengen, dit alles uitvoerig te behandelen, wij zullen alleen de resultaten mededeelen.

De Staat bouwde het spoorwegviaduct door de stad, de spoorbrug over de Maas, groef de Spoorweghaven en voorzag deze aan de Westzijde van kaaimuren, kranen, sporen en loodsen. Dit was van 1870 tot 1877. Een jaar later werd door de Gemeente, die ook den bovenbouw der draaibrug over de Spoorweghaven maakte, een vaste brug, de Willemsbrug, over de Maas gebouwd en moest, om aan de scheepvaarteischen te voldoen, de Koningshaven gegraven worden, (waarover een draaibrug), opdat de vaartuigen met staanden mast zouden kunnen passeeren.

Voor den handel zelve, werd de Rotterdamsche Handelsvereeniging opgericht, die het terrein tusschen de Spoorweghaven en den rivierdijk in erfpacht kreeg en aldaar voor eigen rekening de Binnen- en Entrepothaven liet graven, de Oostzijde van de Spoorweghaven bekaaide, de basculebrug over de Binnenhaven maakte en voor de noodige loodsen, sporen en kranen zorgde.

In 1879 was de Handelsvereeniging hiermee gereed, na eene uitgave van f 13,000,000.

Ook waren de beide boorden der Koningshaven en de oevers van het Noordereiland (eiland tusschen Maas en Koningshaven) door de Gemeente van kaaimuren voorzien.

Helaas werd niet beantwoord aan de schitterende vooruitzichten die men zich voorgesteld had.

De vaalgrauwe wolk van het ongeluk hing niet alleen boven de werken van den Nieuwen Waterweg, maar ook over de Handelsterreinen op den Linker-Maasoever.

De débacle van Pincoff, ondanks alles toch een verdienstelijk man, die door een jonger geslacht beter beoordeeld zal worden dan door het oudere, dat leed onder zijne fouten, is het begin van het einde geweest der Handelsvereeniging.

In 1882 even nog een schermutseling der zoo zwaar gedrukte met de Gemeente, die voor f 4,000,000 eigenares werd van datgene, wat drie jaren te voren voor f 13,000,000 tot stand was gekomen.

Nu voldoende op de hoogte, kunnen we de Koningshaven binnenvaren, na nog even opgemerkt te hebben dat de Nassauhaven, voor niet diepgaande schepen bestemd, een soort fabriekshaven is. Hier toch wijkt de Gemeente af van den eenmaal aangenomen regel, om de strook gronds van 30 M. breedte langs elke haven, nooit te verkoopen (wel te verhuren). Voor de industrie is het te bezwarend, om hare dure gebouwen op gronden te plaatsen, die alleen gehuurd of in erfpacht te verkrijgen zijn, en zij maakt daarom ook gretig gebruik van de terreinen om de Nassauhaven, waar behalve de wateraansluiting nog spoorverbinding bekomen kan worden.

Op den hoek van Nassau- en Koningshaven staat de Margarinefabriek Van den Bergh Ltd., waar honderden arbeiders melk en vetstoffen verwerken tot de gele massa, die met den stempel ‘margarine’ gemerkt, zoo menig landbouwer in verzoeking brengt om te doopen in den zusternaam, natuurboter.

Langs de bierbrouwerij d'Oranjeboom, en (ter rechterzijde) de stoombooten, die den Rijn bevaren, zijn wij de twee draaibruggen genaderd.

Onder de hooge spoorbrug kunnen wij doorvaren, onder de lagere van de Gemeente (Koninginnebrug) gewoonlijk niet. Deze en de Willemsbrug vormen de eenige belangrijke verbinding tusschen Rechter- en Linker-Maasoever, hetgeen evenwel een onhoudbare toestand is, blijkens de volgende cijfers:

[p. 238]

Totaal verkeer over de Willemsbrug op een marktdag tusschen 5 uur v.m. en 10 uur n.m. (Dinsdag 7 Maart 1899.)	Personen	Handwagens	Wagens met 1 paard	Wagens met 2 paarden	Rijtuigen	Hondenkarren
	53733	2810	3814	888	140	1083

Er bestaan nog eenige veerdiensten, die evenwel alleen voor het vervoer van personen en voor dat van handkarren berekend zijn.

Op een gewonen dag (Zaterdag 11 Maart 1899) zijn bovengenoemde cijfers voor de Willemsbrug respectievelijk 53645, 2558, 3408, 891, 140, 1042, terwijl op denzelfden dag (11 Maart 1899) waargenomen werd omtrent de Koninginnebrug:

Gedurende 13½ uur werd de brug niet minder dan 24 maal geopend, zoodat de passage gedurende ruim 3¼ uur gestremd was. Tot nadere illustratie nog dit:

Op den 21^sten Maart d.a.v. is waargenomen dat van 10 u. 22 tot 10 u. 45, gedurende welke periode de Koninginnebrug geopend was, aan de Rotterdamsche zijde 106 sleeperwagens en aan den anderen oever 36 wagens voor de brug stonden te wachten.

Wanneer een schip de brug zoodanige averij berokkent dat zij niet meer gebruikt kan worden, al is het slechts kort, dan moet de handel daarvan de uiterste nadeelige gevolgen ondervinden. Wel heeft men door enorme paalwerken en dukdalven, hier klompen van 25 M. lange palen en elk f 5000 kostend, de kans voor dit gevaar zooveel mogelijk verminderd, toch moet in dezen toestand verandering komen.

Al spoedig is links van ons de Binnenhaven, waarin een groot schip gebracht moet worden.

Wij zien nu de fout, begaan bij den aanleg van dit bassin; n.l. dwars op de stroomrichting gelegen, is het voor het groote vaartuig onmogelijk om in het betrekkelijk enge vaarwater alleen den draai te nemen. Daarom moeten drie sleepbootjes, van voren en achteren, trekken. Deze geven den indruk als straatjongens die hun beschonken vader trachten thuis te brengen en thans de voordeur bereikt hebben. Maar dan komt het moeilijkste nog, want vlak aan den ingang der haven is een brug, die de doorvaart vernauwt en licht aangevaren kan worden.

Dit verbindingsmiddel der twee oevers is een dubbele klepbrug, met eene overspanning van 24 Meters en ter breedte van 10.5 M. Over haar rijvlak kunnen spoorwagens gaan.

De groote brugkleppen zouden door haar oppervlak, bij sterken wind, zeer moeilijk beweegbaar zijn; daarom is ter weerszijden een poortgebouw bij wijze van scherm opgericht, waarvan vooral het westelijke groot is en waarin o.m. de bureau's der Handelsinrichtingen, der Holland-Amerikalijn, van het Deensche consultaat en der filiaal van het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Instituut gevestigd zijn.

Hier worden de hoeveelheden gevallen regen gemeten, de barometers en instrumenten der schepen geverifieerd, de tijdmeters en seinen gegeven en elken dag het te verwachten weer opgemaakt. Dat de zeeschepen deze filiaal dankbaar gebruiken, behoeft nauwelijks vermeld te worden.

(Wordt vervolgd.)