De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

[p. 217]

Margaretha van Oostenrijk
door A.J. Servaas van Rooyen.
(Vervolg van blz. 211.)

7 Juni 1507 deed Margaretha haar intrede als Landvoogdes te Mechelen, waar zij voortaan zou resideeren.

Tien dagen later werd zij te Dordrecht gehuldigd.

We zullen de nieuwe Landvoogdes

G.J. DE JONGH,
Directeur der Gemeentewerken te Rotterdam. (Zie blz. 222.)

niet volgen in hare werkzaamheden als zoodanig.

Een politiek tijdvak te beschrijven van 23 jaren zou te veel uitbreiding geven aan deze vluchtige mededeelingen. Erkennen wij slechts, dat Margaretha aan groote verhevenheid van geest eene verwonderlijke scherpzinnigheid in het behandelen der teerste en ingewikkeldste en gewichtigste zaken paarde; dat Karel V, die haar in de landvoogdij bevestigde, dikwerf raad van haar inwon, en haar immer hetzelfde vertrouwen betoonde; dat zij de Nederlanden wijs en met kloek beleid bestuurde, waarbij zij bedacht was op voorspoed en vrede van haar land; en dat zij op het stuk van godsdienst zeer verdraagzaam was.

Zij zag zeer goed in, dat er misbruiken in haar kerk waren, en was er daarom op bedacht om die te verbeteren, het corps der geestelijken te zuiveren, en aldus een dam op te werpen tegen den voortgang der Hervorming.

Luther had in 1517 in Duitschland gesproken; de nieuwe leer was reeds in 1521 in Nederland doorgedrongen, en een plakkaat van Margaretha, in dato 27 September 1525, legt van haar goede voornemen in deze materie getuigenis af.

Daarin toch wordt de dwaling (de nieuwe leer) onverholen toegeschreven aan de ‘indiscrete sermoenen van den Predikheeren religieusen, ende anderen’, en er wordt in aangedrongen om voortaan niemand uit te zenden om te prediken dan diegenen, die ‘voorsienich, verstandich en van goede manieren zijn, ende wel geëxerciteert en geoeffent in de manieren van prêken’.

Verboden werd verder ‘'t gemeen volck te scandaliseeren uyt onbehoorlycke fabulen, redenen en narratien’, en te vermanen van Martinus Luther of zijne leeringen.

Deze laatste zin is niet zeer duidelijk. Werd bedoeld hem en zijn leer dood te zwijgen, tegen hem en zijn leer te waarschuwen, of hem en zijn leer niet aan te vallen? Hoe het zij, Margaretha kon evenmin door hare goede bedoelingen, - Wagenaar zegt: ‘dat zij wel tot eenige hervorming van kerkelijke zaken geneigd zou zijn geweest - als Karel en Philips door strenge vervolgingen, de Hervorming stuitten.’

Op een enkel feit uit haar politieke loopbaan willen we nog even wijzen.

Het is de vrede van Kamerijk, meer en in 't algemeen genoemd: de Damesvrede, welke in 1529 gesloten werd.

Het Verbond van Kamerijk, op 10 December 1508, was voorafgegaan.

Margaretha had zich in hare onderhandelingen met den Kardinaal d'Amboise zelfs zóó ingespannen, ‘qu'elle en avait, - zoo schreef zij aan de Ambassadeurs van Castilië te Londen - qu'elle en avait souvent mal à la teste et qu'ils cuydoient se prendre au poil.’

Venetië moest bij dit verdrag het loodje leggen. ‘Elle égara la sagesse de Louis XII, elle éblouit le cardinal d'Amboise, elle entraîna tous les autres. Jamais affaire si difficile ni si compliquée n'avait été conduite avec tant d'art et de secret; toute l'Europe s'étonna dans la suite d'avoir été un instrument aveugle dans la main

[p. 218]

d'une femme habile, qui, sous prétexte de châtier les Venitiens, n'avait voulu en effet que servir son père et que se venger de la France, en l'engageant dans un labyrinthe inextricable’. (Gaillard).

De Damesvrede werd 3 Augustus 1529 plechtig geproclameerd. 30 Juli was zij geratificeerd, nadat zij 24 Juli des morgens te 10 uur was gesloten, na eene conferentie van drie weken.

Waarom deze vrede de Damesvrede wordt genoemd, willen we even toelichten.

Karel V en Frans I wenschten vrede; de eerste zelfs, nadat zijne legers geluk hadden gehad in Italië.

Hij riep de hulp in van Margaretha, en gebruik makende van haar overwicht op de moeder van den Franschen Koning, zoowel door haar leeftijd als door haar verstand en bekwaamheden, ondernam zij het bewerken eener toenadering tusschen beide vorsten. Dit gelukte haar. Karel V gaf haar volkomen volmacht. Louise van Savoye, hertogin van Angoulême, verkreeg die van haar zoon.

Kamerijk werd als zetelplaats der onderhandelingen aangewezen.

5 Juli deed Margaretha aldaar ‘une entrée pour ainsi dire triomphale’ en op dienzelfden dag verscheen Louise van Savoye, vergezeld van Margaretha van Valois.

Beide vorstinnen logeerden in de abdij St. Aubert en hadden naast elkaar gelegen kamers, om des te gemakkelijker voeling met elkaar te hebben.

Een enkel oogenblik dreigde de zaak geheel in duigen te vallen, zelfs na den 24^en Juli. Bijzaken kwamen de eens genomen overeenkomsten verstoren. Zelfs maakte de Koninginmoeder zich gereed Kamerijk te verlaten, ‘ce lieu fatal pour les fameux traités’, doelende op het tractaat, aldaar in 1508 gesloten, waarbij Frankrijk meer verloren had dan gewonnen.

Toch evenwel zegevierde Margaretha, en zooals reeds gezegd is, de Damesvrede verkreeg een plaats in de wereldgeschiedenis. Van dien vrede kan getuigd worden: ‘qu'elle fut aussi avantageuse et honorable pour la Belgique et son souverain, qu'humiliante pour la France’.

Het vredesverdrag bepaalde ongeveer het volgende:

Bourgondië, aan Karel V toegezegd door het verdrag van Madrid, behield Frans I; de Keizer behield zich echter het recht voor om langs judiciairen weg de aanspraken, welke hij op dit Hertogdom had, te doen gelden. Le Charolais, een gedeelte van Bourgondië, behield Margaretha, en kwam na haar dood aan Karel V, en bij diens afsterven aan de Fransche kroon. Frans I bevestigde den afstand, te Madrid gedaan, van Vlaanderen en Artois, van Rijssel, Douai en Orchies. Hij stemde er in toe, dat Doornik en de provincie van dien naam ingelijfd bleven bij het Graafschap Vlaanderen. Hij verbond zich 2 millioen ‘d'écus d'or au soleil’ te betalen, ‘pour la rançon de ses deux fils, qu'il avait donnés comme otages à son rival, lorsqu'après le traité de Madrid, il avait été remis en liberté, et promit, qu'avant leur élargissement, il rendrait toutes les villes qu'il tenait encore dans le Milanais, qui fut donné à François Sforce’.

Genève, dat hij wenschte te bezitten, bleef vrij, en de Keizer schonk Florence aan Alexander de Médicis, neef van Paus Clemens VII, en deed hem huwen met Margaretha, zijne natuurlijke dochter, bekend als Margaretha van Parma.

De Koning verbond zich bovendien, ‘à abandonner Robert de la Marck et consentit que Charles d'Egmont qui, depuis 1492, était l'allié de la France, fut compté parmi les alliés de Charles en raison du traité, par lequel le 3 octobre 1528, il avait forcé de se reconnaître son vasal’.

Deze overeenkomst zou verder bezegeld worden door het huwelijk van Frans I met Eleonore, de Koningin-weduwe van Portugal, zuster des Keizers.

Nadat de vredesonderhandelingen waren geteekend door beide partijen, begaven zich de drie vorstinnen naar de Notre-Dame van Kamerijk.

Een plechtige mis werd opgedragen door den Bisschop Robert de Croy. Na afloop hield deze prelaat eene treffende rede over de weldaden en de liefelijkheid van den vrede.

De drie Vorstinnen, en de Engelsche ambassadeur knielden daarna op een bank, bekleed met goudlaken, tegenover het altaar, en bezwoeren daarna de vredes-akte met de handen op de heilige hostie en het Evangelie, waarna een koor een Te Deum aanhief, met begeleiding van de heerlijkste muziek van cymbalen en trompetten.

Toen traden de herauten vooruit en riepen met luider stem: La paix est faite.

Margaretha legde den volgenden eed af:

‘Nous Marguerite, archiduchesse d'Autriche, duchesse douairière de Savoye, tante de très hault, très excellent & très puissant prince Charles, par la divine clémence esleu empereur des Rommains, tousjours auguste, roy catholicque des Espaignes, des deux Cecilles, de Jerusalem, etc., jurons & promectons en bonne foy & parolle de princesse & sur les sainctes Evangiles de Dieu & Canon de la messe, en présence du Sainct Sacrement de l'autel, & ce en l'âme de nostre dict très cher seigneur & nepveu, suyvant le povoir & mandement spécial que avons de luy, qu'il gardera, observera & entretiendra le traicté de paix, amytié, alliance & confédéracion ensemble tous & chacuns les articles y mentionnés, fait, conclut & accordé en ceste cité de Cambray ce jourd'huy, pour & au nom de notre dict très cher seigneur & nepveu, & très hault, très excellent & très puissant prince Francoys, par la grâce de Dieu roy de France très chrétien; entre très haulte très illustre princesse nostre très chère très amée soeur madame Loyse, mère du dict seigneur roy très chrétien, duchesse d'Angoulesme, d'Anjou, etc., ayant pouvoir & mandement spécial du dict seigneur roy son fils, d'une part, & Nous d'autre; & que nostre dict très cher seigneur & nepveu advouera, acceptera, approuvera, ratifiera & aura agréable tout le contenu en icelluy traicté, sans aulcunement venir directement ou indirectement au contraire par quelque couleur que ce soit. Et en tesmoing de ce avons signé ces présentes de notre main & faict contresigner à l'un de nos amez & seaulx secretaires.

Faict audit lieu de Cambray, le cinquiesme jour du mois d'aoust, l'an mil cinq cent vingt-neuf.’

‘Les princesses furent reconduites avec la plus grande pompe; on jeta de l'argent au peuple qui ne cessait de répéter les mots de: largesse! largesse! et d'élégants buffets dressés dans les rues versaient à tous venants eau de rose et hypocras.’

Met den Damesvrede is vrijwel het politieke leven van Margaretha afgesloten; trouwens, weinige maanden later kwam zij te overlijden.

De legende spreekt van een noodlottig toeval.

Een stukje glas, in haar muiltje gevallen, zou haar den voet verwond hebben, waaraan 't koude vuur kwam.

Eene andere, en misschien meer te vertrouwen, lezing is, dat zij aan uitputting of verzwakking is gestorven.

Reeds kort na den door haar gesloten vrede ging zij kwijnen.

‘Parvenue à l'age où les illusions et les enchantements de la vie disparaissent, où le monde apparaît dans sa triste nudité et où l'on juge les hommes, non â travers le prisme et les rêves dorés de la jeunesse, mais dans la réalité et d'après l'expérience acquise, elle ressentait cette amertume, ce vide des plaisirs, cette satiété qui assaillit ordinairement les coeurs que les jouissances ou les tempêtes de la vie ont violemment agités. Alors les caractères tendres et passionnés, tels que celui de Marguerite, frappés du néant de la vie et de toutes les pompes du monde, portent leurs regards au-delà, ils s'attachent à Dieu et au bonheur qu'il promet; la parole de la jeune femme est douce, mais triste et résignée, un douloureux pressentiment, dit un grand observateur, la suit jusques dans les fêtes les plus splendides. Une larme brille

[p. 219]

à ses longs cils, une larme tombe sur les cordes qu'elle fait vibrer, elle cherche un refuge au bout de cet océan de passions orageuses; aussi quoique les salons de l'archiduchesse fussent le séjour favori de la poésie, de la musique et de la peinture, elle ne pouvait échapper à l'ennui qui, comme un linceul de plomb, pesait sur elle. Les derniers jours de la gouvernante, malgré l'amour et les constantes acclamations du peuple, furent pénibles et mélancoliques; en dépit des édits sévères de l'empereur, la réforme faisait des progrès; la foi religieuse de Marguerite avait augmenté de ferveur avec l'age; voulant trouver un port de salut et de repos, elle résolut de se retirer au couvent des Annonciades, à Bruges; mais le 1^r decembre 1530, la mort la surprit au milieu de ses projets.’

De dood van Margaretha van Oostenrijk bracht algemeenen rouw.

Voornamelijk had Karel V zijn wellieve tante te betreuren. Lalaing schreef den Keizer op 30 November, voorziende haar spoedig verscheiden: ‘Ce sera l'une des plus grosses pertes que votre majesté scaurait avoir pour vos affaires de pardeçà’, en de landvoogdes dicteerde, in eigen persoon, op dienzelfden dag een brief voor haar neef, welke hem versterken moest in zijne meening omtrent de politieke bekwaamheden van zijn tante, en hem kon doen zien, wat hij in haar als raadsvrouw zou verliezen.

‘L'heure est venue,’ zoo zegt zij daarin, ‘que ne vous puis plus escripre de ma main, car je me trouve en telle indisposition que doubte ma vie estre briefve pourvueue et reposée de ma conscience, et de tout résolue à recevoir ce qu'il plaira à Dieu m'envoyer, sans regret quelconque,... Vous laisse vos pays de par deça, que, durant vostre absence, n'ay seulement gardé comme les me laissâtes à vostre partement, mais grandement augmentez, et vous rendz le gouvernement d'iceulx, auquel me cuyde être léalement acquictée, et tellement que j'en espêre remunération divine, contentement de vous, monseigneur, et gré de vos subjects, vous recommandant singulièrement la paix, et par espécial avec les roys de France et d'Angleterre.’

Het betrekkelijk snelle verloop van de ziekte, met doodelijken afloop van de Vorstin, mag in elk geval niet toegeschreven worden aan gebrek aan geneeskundige hulp. Eer zou men geneigd zijn te denken aan het spreekwoord: Vele honden is den haas zijn dood.

Ten minste uit de ‘Despence faicte & furnie pour le paiement des sirurgiens & medecins qui ont vacqué à l'entour de feu Madame’ blijkt, dat niet minder dan tien doctoren en chirurgijns haar hulp hebben verleend.

‘Maistre Jehan van Heetrelde & maistre Adam Boguere, docteurs médecins’, waren 27 November uit Leuven ‘venuz voir Madame pour la panser & traicter de leur art, à cause de la griefve malladie où elle estoit constituée, ce qu'ilz ont fait de leur povoir, & sont demeurés devers elles jusques à tant qu'elle ayt rendu l'esprit à Dieu’. Hun werd uitbetaald 46 philippus d'or per hoofd.

De vier Mechelsche doctoren Jacques Roland, Denys van Lyewarde, Cornille Rembold en Pierre van Dighen ontvingen ieder 10 ‘philippus d'or pour leur peine qu'ilz ont eue & prinses d'avoir traicter & fait leur debvoir à l'entour de madicte feue Dame’.

Pasquier Drack, ‘sirurgien, résident à Wasministre’ ontving 4 philippus ‘semblablement pour sa peine & labeur qu'il a prinse par longue espace de temps à avoir traicter madicte Dame, par appointement fait avec luy’.

Haar eigenlijke lijfarts was Henry Accelle, ‘lequel madicte Dame avoit dez longtemps retenu en son service pour son médicin ordinaire, auquel elle avoit ordonné pension aussi pour toutes peines qu'il a eues & prinses & avoir traicté icelle dicte Dame de son art jusques à son trespas’. Zijn loon bestond in 24 philippus.

De chirurgijn Pierre des Maistres, die bovendien hulp had verleend bij het balsemen van haar lijk, ontving 10 philippus, en Philippe Savoien, chirurgijn van den Keizer en van den Markies van Zenette, die eveneens zooveel mogelijk hulp had verleend, ‘& aussi avoit fort bien embaulmé le corps d'icelle’ dertig van die muntstukken.

Als ziekenverpleegsters hadden bovendien dienst gedaan ‘les noires soeurs’ van Mechelen, aan wie 60 gulden hollands, gelijk 10 ponden vlaams werd uitgekeerd.

De apotheker Jehan Estoccart had voor de balseming geleverd ‘les parties d'espices, eaues, droghes, etc.’.

Eigenaardig is het, dat Antoine du Saix, abt van Chezery, ‘très bon poète’, in zijn oraison funèbre zinspeelt op een artsenij aan Margaretha toegediend, en welke aan haar naam herinnert. Hij zegt in het Fransch van dien tijd: ‘Cest a la p(ar) fin la tres excellente Marguerite, dont les medecins font ung souverain electuaire appelé Diamarguariton.

Car tout ainsi que telle drogue vault, & proffite a gents pusillanimes, tristes, & affoibliz, a toute debilitation de cueur, & donne allegeance a l'empeschement d'estomach: pareillement cette fournaise damour charitable, tant quelle fut en nature, a tous aggravez & indigents, a donné support, & a tous languissants & caduqs, a presté les mains secourables.

Davantaige celle medecine procure la digestion & remedie aux asmaticques, quiont difficulté d'haleine, & ne peuvent facilement aspirer.

Ceste a sollicité l'evacuation de tout vice & matière pèccante, et les suspirieux esuantants (sic) gros soupirs d'ambition en fiebure chaleureuse de guerre, a remis en paisible santé, & a comblé leurs desirs.’

(Slot volgt.)