De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

Het proza van muziek.

Een beroemd Italiaansch musicus was er eens getuige van hoe een boef eene ernstige kastijding onderging op de marktplaats der stad; de gegeeselde werd ‘behandeld’ met een soort kat met negen staarten; hij stiet daarbij zulke hartverscheurende kreten uit, dat de menschen die er bij stonden met deernis werden vervuld, zoodat zij zelfs een einde aan de strafoefening wilden maken; de groote componist echter, die nauwkeurig geluisterd had, deed hen evenwel in hun goede bedoeling niet voortgaan, door hun mede te deelen, dat de kreten van den gestrafte kop-tonen waren en geen borst-tonen, wat bewees dat zij kunstmatig waren. ‘De man,’ zeide de groote musicus, ‘is zonder twijfel een bedrieger.’

En dit bleek ook inderdaad waar te zijn, want de kerel had tusschen zijn kleeren een dik stuk duffel gestopt, waardoor het hem onmogelijk was geweest om eenige pijn te voelen. Hieruit blijkt wel hoe nuttig muziek was ter ontmaskering van een misdadiger.

Duizenden dingen zijn er om ons heen, niet minder opmerkenswaard en die in het oog springen, wanneer men er slechts de noodige aandacht aan wijdt. Muziek strekt zijn monopolie verder uit dan men meestal aanneemt; haar terrein strekt zich uit tot elk gesproken woord en elken klank. Het rijk der tonen omvat alles wat het oor aandoet, hoewel wij daarbij de sfeer van rhythme en melodie dikwijls moeten verlaten en komen in het ‘proza der muziek’, waar de poëzie geen toegang heeft.

In alle talen zijn er woorden, die er op aangelegd zijn om zekere muzikale reproductie te geven van datgene, wat zij zullen uitbeelden, zoo bijv. ‘schrapen’, ‘kraken’ en tal van andere, die men schier slechts voor het grijpen heeft. In elke taal, vooral bij rijmlooze verzen, hebben de dichters in hun woorden een zekeren rythmus gebracht met muzikale bedoeling. Neem bijv. Milton:

[p. 157]

catacomben van palermo: monniken bezig de uitgegraven massa te verwijderen.

Alles wat er geschreven wordt en gesproken, in proza en poëzie, kan aldus op muzikale wijze worden verklaard, doch terwijl uit dit oogpunt het meeste weinig interessant is, bieden de woorden van een groot acteur of de stemmiddelen van een welsprekend redenaar een terrein van vruchtbare studie.

Bij verschillende bekende dichters loopt de stem van



tot

Soms loopt een enkele uitroep over een gansche toonschaal, als bijv.:

De Engelsche tooneelspeler Irving heeft eene stem, die eerder monotone dan chromatische neigingen heeft, gelijk bijv. blijkt uit zijn volgende woorden:

Wanneer wij heel huiselijk een vriend begroeten, dan zeggen wij onbewust, dat het eene musicale phrase is:

of

Trouwens deze uitingen worden gevarieerd geheel in verband met de wijze van voelen van hem die ze uitspreekt. Wij willen bijv. hier nog een paar andere manieren geven, waarop de meest gewone begroetingsformules kunnen worden uitgesproken.

Den eenen keer verheffen wij onze stem, als wij ons tot vrienden richten, den anderen keer laten wij die dalen. Wat is de oorzaak van het verschil? Men ga zelf de oorzaken maar eens na; beide wijzen van spreken toch worden gebruikt.

Dikwijls kan men het volgende hooren:

En het antwoord luidt:

En zij weer:

En hij ten slotte:

catacombe van st. sebastiaan.

[p. 158]

Laat ons hopen, dat zulk een antwoord niet steeds het einde is van deze huwelijksconversatie; maar hoe de strekking er ook van zij, altijd wordt het op deze wijze geintoneerd.

De tonen der gewone conversatie, wanneer de stem niet verhoogd is door eenige opwinding of drift, bewegen zich gewoonlijk tusschen



voor vrouwen en de overeenkomstige basnoten voor mannen. Gewone gesprekken, die het enthousiasme niet opwekken, of het gevoel prikkelen, worden gevormd door de telkenmale herhaling van deze tonen in verbinding met enkele semi-tonen. Immers een eigenaardigheid van gesproken talen is, dat zij gaarne gebruik maken van kleine fracties van intervallen, welke in de eigenlijke muziek slechts een zeer bescheiden rol spelen, ten minste in de muziek der Europeesche volkeren. De muzikale systemen der Oostersche volkeren sluiten zich veel dichter aan bij het gesproken woord dan dat bij ons het geval is. Wanneer wij echter het gebied van het gewone gesprek verlaten en uiting geven aan wat onze stem meer in beweging brengt, dan grijpt er plotseling eene groote verandering plaats, en wel zoozeer bij ieder op gelijke wijze, dat wij dat hier als volgt kunnen boekstaven.

Als wij zuchten, zeggen wij:

Als wij weeklagen zeggen wij:

Luister, als wij roepen:

Zoo roept ieder, met naar sekse en stem verschillenden toonaard.

Lachen kan zeer zuiver in muziek worden uitgedrukt, en aldus is dan ook menigmaal geschied, stellig op de beste wijze door Händel in het Allegro, Mephistopheles' lach in de Faust op de G, aan operabezoekers overbekend.

De gewone lach in het dagelijksch leven is:

of korter van stijl:

Zoo men lachen precies naar zijn rythmus en klank duidelijk in tonen kan uitdrukken, is het bij schreeuwen iets heel anders; het is uiterst moeilijk een geschreeuw onder noten te brengen. De stem blijft hierbij zoo buitengewoon kort op een toon en wijkt zoo herhaaldelijk af, dat zelfs het scherpste gehoor zich teleurgesteld ziet in zijn pogingen om bijv. een klaaglijke uiting van het hart in noten vast te leggen, en eerst na aanhoudende vergeefsche pogingen slaagt men hierin. Wanneer een jonge dame haar gemoed in snikken lucht geeft, dan valt hierbij op te merken ten eerste, dat zij zich zelve ontoonbaar maakt, maar ten tweede dat zij den volgenden, ondraaglijken, muzikalen satz uit:

En brengt zij hierin variaties aan, dan wordt het er al niet beter op, bijv.:

of:

Als zij aan het einde van hare uitbarsting in een hevig snikken vervalt, dan is het volgende leelijke rumoer daarvan het resultaat:

Niet alleen tot de stemuitingen van menschelijke wezens beperkt zich het gebied der muziek, maar ook tot de geluiden der dieren.

Dit is het brullen van den leeuw:

Een paard hinnikt:

Een lam blaat:

Een ezel balkt:

Een kalf bleêrt:

Een hond blaft:

Een hen kakelt:

Een kat miauwt:

Een varken knort:

Eenige dezer geluiden kunnen op een meer uitgewerkte schaal worden uitgedrukt. Om bijv. het hinniken van een

[p. 159]

paard neer te schrijven kunnen wij nog de volgende drie manieren nemen:

Niet alleen levende wezens, maar ook doode voorwerpen vallen binnen het gebied van het proza der muziek. Wie herkent bijv. in het volgende niet het knarsen van een voortgereden kruiwagen:

Hier zijn er een paar aan het zagen:

Een valsche gulden klinkt als volgt:

De smid op zijn aambeeld, zoo vaak in liederen nagebootst, doet in zijn eenvoudigsten vorm aldus:

De samenhang van elk geluid en de muziek ligt in de natuur zelve, en de Grieksche wijsgeer sloeg de plank niet ver mis, die beweerde, dat er in alles muziek is, al moeten wij er ook aan twijfelen of hij wel het oog gevestigd had op de doodgewone dingen, waarop wij in dit artikel de aandacht vestigden.

Genoeg echter hebben wij thans gezegd om aan te toonen, dat dit onderwerp een belangwekkend terrein opent en dat de amateur-onderzoeker hier met voldoening kan bezig zijn door de meest gewone dingen, die zijn oor treffen, in muzieknoten over te brengen.