De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

[p. 140]

Een blijgeëindigd Treurspel.
Een tooneel uit het zeemansleven.
Drie - en - veertig Schipbreukelingen gered!
Door P.J. Wichers.
Met illustratie.

‘Greit nur hinein ins volle Menschenleben,

Wo ihr auch greift, ist's interessant!’

Voorzeker zijn zij interessant, de tragedies, welke zoo dikwijls aan de kusten worden afgespeeld, de heldendaden, grenzende aan roekeloosheid; ze zijn zóó aangrijpend, dat zelfs de hardvochtigste een traan in de oogen voelt opwellen, als hij ze bijwoont.

Terwijl ieder tegenwoordig begeerig de dagbladen opvat, om de heldendaden te vernemen van kleine, voor hunne vrijheid strijdende volken en ieder

oefening met eene reddingsboot bij mooi weer.

ijst bij 't lezen van de vele dooden en gewonden, die in dien broedermoord vallen, werd op dit geïsoleerd plekje van Nederland een harde kamp gestreden om 43 menschen, waaronder vaders van talrijke gezinnen, aan eenen wissen dood in de woedende golven te ontrukken. Die kamp duurde ruim twee etmalen.

Laat mij trachten eene voorstelling te geven van de plaats, waar die worsteling voorviel en van de omstandigheden, waaronder zij tot een gelukkig einde werd gebracht.

De geachte lezer of lezeres stelle zich eene kale, grijze zandvlakte voor van ongeveer twee uur uitgestrektheid, waarop de zee en de wind hier en daar een heuveltje opwerpen, dat mettertijd een duin zal worden en waarop de natuur bezig is in 't midden eene nieuwe heuvelreeks te vormen. Vaste plekken worden afgewisseld met uitgestrektheden drijfzand, zoodat alleen een ervaren voerman of strandlooper (strandjutter) er veilig over rijden of loopen kan. 't Is de beruchte Noordsvaarder, aan de noordkust van dit eiland; bij gewone vloeden loopt hij reeds onder. Een breed zeegat, het Oostgast, dat echter allengs verondiept, scheidt deze vlakte van de terecht zoozeer gevreesde Buitengronden, waarvan slechts enkele zandplaten bij een zeer lagen waterstand, zichtbaar worden en die zich mijlen ver verraderlijk onder de wateren uitstrekken, waarbij hare grenzen door groote zeetonnen worden afgebakend. Vooral bij stormweder of als het dik van mist is, zijn deze ‘Gronden’ uiterst gevaarlijk voor den zeeman, en zeer dikwijls verliest hij daar, soms totaal onopgemerkt, zoowel zijn vaartuig als zijn leven. 't Behoud van het vaartuig hangt dikwijls alleen af van de tijdige hulp van sleepbooten of van het spoedig lichten, hetzij in zeilschepen, hetzij door de lading overboord te werpen.

Het behoud van menschenlevens is doorgaans alleen te danken aan de zelfopoffering en de zeemanschap van de bemanning der reddingsbooten. Zoo hier den 24^sten Januari 1900 en volgende dagen. Tegen 5 uur in den morgen van genoemden datum hoorde men in de ‘Gronden’ aanhoudend fluiten, een bewijs, dat er eene boot in nood verkeerde. De sleepboot ‘Neptunus’ maakte zich aanstonds gereed om in zee te steken. De reddingsboot van West-Terschelling was ook betrekkelijk spoedig aan den waterkant. Het gelukte haar met buitengewone inspanning door de felle branding en langs zijde der boot te komen, doch de bemanning daarvan, eene sleepboot in de nabijheid ziende, weigerde het stoomschip te verlaten.

Dit bleek te zijn de Deensche stoomboot ‘Livadia’, kapitein Jorgensen, op reis van Hamburg naar Philadelphia, met eene lading vooral uit suiker bestaande. Aan boord werd besloten door lading over boord te werpen, te trachten de boot vlot te krijgen, en een aantal sjouwerlieden werden van de ‘Neptunus’ en de inmiddels aangekomen ‘Titan’ aangenomen en bleven dien nacht toch aan boord, nadat eerst allen waren overgestapt op de ‘Neptunus’. Nu ging men krachtig aan 't werk en werd de zware sleeptros van de ‘Neptunus’ op de ‘Livadia’ overgebracht. De pogingen tot afsleepen bleven vruchteloos. Onderwijl liep de wind Noordelijk en ging over in eenen hevigen storm. De gestrande boot verloor hare ankers; ook de ‘Neptunus’ verloor de hare; de sleeptros brak en zoowel laatstgenoemde boot als de ‘Titan’ moesten vluchten. De eerste ging naar de haven, de tweede koos ruim water. Geweldig rolden de golven over de ‘Livadia’ en met elk oogenblik werd haar toestand hachelijker. Aan boord bevonden zich nog 23 man der equipage - twee waren met de ‘Neptunus’ aan wal gekomen - 13 zeelieden van Terschelling en 7 vletterlui van 't Nieuwediep; samen 43 schipbreukelingen. 't Voorschip zonk weg, het middenschip ook, doch men wist de boot, welke in hare bedding zwaaide, tegen het vaste strand van den Noordsvaarder te krijgen. Om de sleepboot ‘Hercules’ werd ook geseind. De reddingsboot van West-Terschelling werd weder naar den waterkant gereden, doch men aarzelde om in zee te steken, wijl men het onmogelijk achtte de branding te passeeren. Per telefoon werd nu de reddingsboot van het naaste station, Midsland, ontboden. Toen deze ter plaatse kwam, bood zich iemand van West-Terschelling als schipper en een ander als roeier aan voor de boot te dezer plaatse; zeelieden van Midsland boden zich ook voor haar als roeiers aan en eindelijk kon men in zee gaan, schoon ieder overtuigd was, dat men het onmogelijke ging beproeven. En al zeer spoedig bleek die onmogelijkheid. De reddingsbooten stonden soms bijna loodrecht in de branding; haken en roeiriemen braken; men moest terug. Voor de tweede maal beproefd; weer teruggeslagen! Een der roeiers valt uit de reddingsboot en mannen te paard snellen in de kokende golven om hem te redden. Een andere roeier, C. van der Ploeg, springt hem

[p. 141]

brandweer te new-york. Naar E. Limmer.

[p. 142]

na, neemt het paard van één der ruiters, bestijgt het dier en gaat de zee in, tot tweemaal den drenkeling, dien de stroom te pakken heeft, voorbijgaande. Eindelijk voelt zijn paard, dat hij zonder teugel berijdt, geen grond meer en begint naar steun te zoeken. Dat was een gevaarlijk oogenblik, maar Van der Ploeg blijft zijn rijdier de baas, grijpt in 't volgende oogenblik den bijna bewusteloozen drenkeling in het haar en rijdt zóó naar het vaste strand. Een ander roeier raakt verwond onder de boot; twee der aanwezigen bezwijmen van koude en uitputting; - men moet wel elke poging met de reddingsbooten opgeven. Toch blijven deze tot des avonds 9 uur aan 't strand om hulp te kunnen bieden, als er wellicht personen van de ‘Livadia’ door de aanrollende zeeën overboord slaan.

Aan boord wordt de toestand elk oogenblik gevaarlijker. Men ziet daar zeer goed, dat alle pogingen, van 't strand af, mislukken. Enkelen der opvarenden zitten in 't bazaanswant, anderen scholen samen op het achterdek en weer anderen blijven op de brug of schuilen achter de schoorsteenpijp, elk oogenblik den dood verwachtende, want het vaartuig zinkt steeds dieper in het zand. Om eene sleepboot met hulpankers wordt geseind; de ‘Neptunus’ gaat uit, doch ziet geene kans om bij het gestrande vaartuig te komen en keert halverwege terug.

Toen ieder laat in den avond begreep, dat langer verwijlen volkomen nutteloos was, trokken de honderden helpers en familieleden der schipbreukelingen huiswaarts, het strand werd eenzaam en verlaten door allen, behalve door een tiental wakers, die met brandende lantarens heen en weer liepen om aan eventueel aanspoelende drenkelingen hulp te verleenen.

Treurig was ook de toestand in het dorp. Niettegenstaande den guren, kouden mist zag men groepjes weenende vrouwen en kinderen op de toppen en tegen de hellingen der duinen; bij velen van haar ging met het, toenemend gevaar de vrees over in stille wanhoop. Den 25^sten Januari 1900 zal niemand hier spoedig vergeten.

De leden der Plaatselijke Reddings-commissie ontsnapten nog aan een ernstig gevaar. In het donker reed de voerman met zijne huifkar tegen een heuveltje, het rijtuig kantelde en de inzittenden vielen over elkaar en moesten zich met veel moeite loswerken; gelukkig sloegen de paarden niet op hol. Er was door de Reddings-commissie besloten met hare booten den volgenden morgen, 26 Januari, om 4 uur weer in zee te gaan. De burgerij en eenigen van het loodswezen hadden ook plannen beraamd. De ‘Neptunus’ zou dien morgen om 4 uur ook uitgaan met twee sloepen van het loodswezen en voldoend loodspersoneel.

In den nacht zag men nu en dan de flambouwen der schipbreukelingen en op den afgesproken tijd begaf ieder zich naar zijne standplaats of naar de sleepboot. Deze kwam vrij voorspoedig bij het reeds driekwart gezonken vaartuig; de sloepen werden bemand en tegen halfzeven in den morgen hoorde men drie stooten op de stoomfluit, ten teeken, dat alle opvarenden behouden en wel aan boord waren opgenomen. Nu terug naar de haven, met de vaderlandsche driekleur in top! Bij den mond der haven hieven geredden en bemanning een driewerf hoezee! aan en op de aanwezige loodsvaartuigen werden de vlaggen geheschen als welkomstgroet. Men ontwaarde stevig gebouwde varensgasten met vochtige oogen en bevende lippen. Die aankomst aan wal is dan ook onvergetelijk. Volledigheidshalve geef ik hier de namen van de sloeproeiers van het loodswezen. In de eerste sloep zaten als roeiers: C. Schaap, P. de Jong, K. Bierman, C. Bakker, R. Smidt en F. Bakker; in de tweede: I. Ruig, D. de Jong, F. Bloem, P. Groendijk, F. Ree en A. Stada.

Tegen 9 uur 's morgens was het strand ontruimd; wagens en paarden waren huiswaarts gekeerd; de reddingsbooten werden in de schuren gehaald, en ook een wagen met drank en levensmiddelen, door een paar burgers naar 't strand gebracht om de menschen te laven en te voeden, als ze soms door de reddingsbooten mochten worden gered, kwam in het dorp terug. Die menschen hadden daarmede eene wijze voorzorg genomen, zooals den vorigen dag reeds was gebleken. Ik releveer hier even, dat de Reddings-Maatschappij bij zulke reddingen noch voedsel, noch drinken, noch droge kleederen in voorraad houdt; ongewenscht zou zulks echter in vele gevallen niet zijn. Door de goede zorgen van den burgemeester-strandvonder werden echter alle 23 vreemdelingen spoedig in een paar logementen ter verpleging overgebracht en daarmede eindigde voor ons eilanders deze dag met een blij-eindigend treurspel.

De geredden waren eenstemmig in hunnen lof over de kranige pogingen der reddingsbooten, al konden zij duidelijk zien, dat de haast bovenmenschelijke pogingen met die booten toch niet zouden slagen.

Sleepbooten en schuiten hebben later nog een gedeelte van den scheepsinventaris aan wal gebracht, doch de prachtige Deensche boot is verloren. Gelukkig zijn alle opvarenden behouden!

Men eere en beloone de helden op het slagveld, maar vergete dan ook niet onze helden ter zee, de echte zeerobben! Mogen ook al de bemanningen der reddingsbooten niet op het geweschte succes bogen, - zeer zeker zullen onze landgenooten met ons instemmen, waar wij hun toeroepen:

‘Men rekent d' uitslag niet, maar telt het doel alleen!’

* _* *

Trachtte ik in het vorenstaande een waar beeld te schetsen van een treurtooneel, zooals er nog enkele aan onze kusten voorvallen en zooals ik ze nooit weer hoop te beleven, - het komt mij voor, dat hier en daar dat beeld nog onvolledig is. Het klinkt toch zoo heel eenvoudig: De schipbreukelingen werden gered door vrijwilligers van het loodswezen, aan boord van de sleepboot ‘Neptunus’, maar die sleepboot moest die vrijwillligers eerst bij het gestrande stoomschip brengen en dat moest gebeuren in pikdonkeren winternacht, door een steeds verloopend vaarwater en voorbij de plaats, waar juist 20 jaar geleden 54 schipbreukelingen van de ‘Queen of Mistley’ werden gered, maar waarbij 8 roeiers uit de reddingsboot jammerlijk verdronken. Kapitein Veldhuizen van de ‘Neptunus’ en de tijdelijke stuurman J. van Keulen, de stuurman van de postboot ‘Terschelling’, waren blijkbaar voor huune moeilijke taak volkomen berekend, want vanaf het klokbakenschip in het gevaarlijke Schuitengat tot aan de strandingsplaats ging het, onophoudelijk loodende, langzaam maar zeker vooruit en kwam men aan het doel. Wel was de wind wat gaan liggen, doch de moeilijkheden, welke men moest bekampen, waren nog vele. Rustig stonden beiden evenwel op de brug en aan het roer, zoodat een ooggetuige aan boord zich in beiden den echten, ouderwetschen zeerob voorstelde, zooals Tollens onzen Willem Barends beschrijft:

‘Hij, rustig in 't gevaar, wat stormen om hem gieren,
Hij, grijs in kennis, jong in ijver, vast van ziel,
En zeeman in het hart, staat zeilree op de kiel.’

Op den strandingsdag had de oude, maar nog volijverige bootsman van de reddingsboot te West-Terschelling, W. van Keulen, tot ieders verwondering en voldoening, het geluk langs zijde der ‘Livadia’ te komen, zooals hiervoren reeds vermeld is, doch aan boord bedankte men toen voor de hulp der reddingsboot en kwam zij dus zonder schipbreukelingen en ook zonder averij door de gevaarlijke branding aan 't strand terug. Zijne roeiers op dien tocht waren de zeelieden: J. Zeilemaker, H. van Keulen, J. Spits, M. Schroo, D. Wortel, C. Wortel, I. Kooijman, J. Dijkstra, A. Starrenburg, J. Grol, K. Lieman en A. Ree.

Den 25 Januari scheen het onzen zeelieden toe, of men,

[p. 143]

met de reddingsboot in zee gaande, ‘de levenden bij de ten doode gedoemden ging brengen’. Zij aarzelden, - en toch was bijstand dringend noodig, zooals men reeds weet. De reddingsboot van Midsland kwam toegesneld en de bootsman I.F. Pals, die ook al dadelijk het gevaar aan beide kanten inzag, aarzelde met de zijnen geen oogenblik. Toen voor de reddingsboot te West-Terschelling vrijwilligers werden opgeroepen, bood zich de zeeloods J. Klijn als bootsman aan en J. de Beer, beiden van dit dorp, als roeier en namen als zoodanig in deze boot plaats de wakkere Midslander zeelieden: J. Zeylemaker, J. Schaap, C. van der Ploeg, L. Groendijk, T. Dekker, T. Bloem, R. Bos, P.P. Smit, A. Stada en A. Dekker.

De reddingsboot van Midsland was bemand, behalve door den onversaagden bootsman I.F. Pals, door zijnen zoon F.I. Pals, zijnen schoonzoon W. Koen en de zeelieden P.S. Smit, A.F. Bloem, I.I. Kooijman, I. Stada, R. Smit, G. Swart, I. Kooijman en C. Stada.

De Reddings-commissie had, ten einde alle noodlottig gedrang aan boord te voorkomen, den bootslieden bevolen, te gelijk in zee te steken. Aan boord had men reeds afgesproken om te loten, wie het eerst in de booten zouden gaan, daar deze ieder slechts hoogstens 16 schipbreukelingen konden opnemen, doch de beide booten werden deerlijk gehavend, naar het strand teruggeslagen. Tegen zulke huizenhooge, met vervaarlijke snelheid aanrollende golven was het beste materiëel niet bestand; de stoutmoedigste zeeman moest zijne onmacht erkennen!

Den volgenden morgen, zeer vroeg, zou men het reddingswerk met ongeveer hetzelfde personeel opnieuw aanvangen, doch het bleek niet noodig, zich opnieuw in gevaar te begeven, wijl de ‘Neptunus’ met de 12 man van het loodspersoneel het geluk had alle schipbreukelingen behouden aan boord te nemen en aan wal te brengen.

Alle redders en roeiers hebben ongetwijfeld moed, beleid en zelfopoffering getoond. De bemanningen der reddingsbooten hebben hier eene nieuwe bladzijde beschreven van het schoone gedenkboek der Noord- en Zuidhollandsche Reddingmaatschappij. Wie gevoelt niet met den dichter het treffend weerzien van hen, die men reeds verloren waande!

‘'t Gejuil doorkruist de lucht, d'ellenden zijn vergeten!
Matroos en scheepsvoogd, vriend en vreemde, knaap en man
Omarmen zich dooreen, zoo teer de blijdschap kan!’

^**^*

En nu, mijne landgenooten, nog een enkel woord, of liever een vriendelijk verzoek! Om oude zeelieden, die niet meer kunnen werken, of de weduwen en weezen van hen, die het leven verloren in den strijd tegen het woedende element een weinig te kunnen ondersteunen, is hier het ‘Willem Barendsfonds’ opgericht, dus genaamd naar den op dit eiland geboren, beroemden Noordpool-vaarder Willem Barends. Het wordt gevormd uit giften, schenkingen en legaten; de contributiën der leden, - 2.50 gld. per jaar - vergrooten het kapitaaltje; alleen de renten worden uitgekeerd. Het aantal onzer leden aan den vasten wal - hun onzen besten dank! - is eigenlijk nog niet zoo groot, als wij wel hadden verwacht. Mocht het mij gelukt zijn uwe sympathie op te wekken voor deze ‘stoere kinderen der zee’, gelieft dan ons fonds te steunen door eene bijdrage of door uwe contributie. De burgemeester van dit eiland is al sedert de oprichting voorzitter, schrijver dezes van dien tijd af secretaris van dat zoo nuttige en noodzakelijke fonds; wij ontvangen gaarne uwe giften of toezeggingen.

Terschelling, Februari 1900.