De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 2

[p. 61]

Rembrandt en iets van zijn werk
Met illustratiën.

Er is in ons land en in het buitenland slechts één roep geweest over de superieure tentoonstellingen van Rembrandt's Werk, in het Inhuldigingsjaar in Amsterdam en in dit jaar in Londen in het Britsch Museum gehouden.

Voor dien was er nimmer eene verzameling bijeen geweest, zoo compleet, zoo belangwekkend van den meester. Rembrandt is veelzijdig als schilder, etser en naturalist; men heeft hem sedert zijn dood bestudeerd en nagegaan als wellicht geen der grootmeesters. Zijn arbeid als etser is verheven gebleven door alle periodes, die de kunst doormaakte, uit technisch en uit kunst-oogpunt; men heeft zijn leven nagegaan, het bezien uit elken ooghoek; toch aan zelfs de meest ingewijden is het niet gegeven onmiddellijk en vóór alles Rembrandt te herkennen in zijn arbeid, ook al werd hij nimmer overtroffen, geëvenaard zelfs.

Een reeks leerlingen, jongeren die om hem en met hem leefden en arbeidden, die zijn wijze van werken zijn etsprocédés kenden, zijn om hem heen gegroeid, hun arbeid is door tal van omstandigheden vermengd geworden met die van den meester tot onherkenbaar wordens

rembrandt. (Zelfportret.)

toe.

Dit houde men in het oog, wanneer men op Rembrandt's werk een blik werpt; hierdoor wordt veel critiek afgesneden.

Zooals men weet werd Rembrandt Harmenz. van Rijn den 15 Juli 1606 als zoon van den molenaar Harmen Gerritsz. die, naar zijn aan den Rijn gelegen molen, van Rijn genoemd werd, geboren. In October 1669 stierf hij in Amsterdam.

Op een-en-twintig-jarigen leeftijd maakte hij zijn eerste schilderij ‘Paulus in de gevangenis’, dat thans in Stuttgart is; deze arbeid draagt nog in zeer veel het karakter van zijn onderwijzers.

In het laatst van 1631 of het begin van 1632 verhuisde Rembrandt naar Amsterdam. Hij had het hier uit een finantieel oogpunt in den eersten tijd uitstekend; hij kreeg vele bestellingen, en reeds in 1634 mocht hij als echtgenoot de schoone Saskia van Uylenburg naar zijn huis voeren. Er volgde voor Rembrandt een reeks gelukkige jaren; hij arbeidde verbazend, werd goed betaald en kon daardoor voldoen aan zijn lust om schilderijen en artistieke voorwerpen te verzamelen.

In 1642 stierf zijn vrouw, een geweldige slag voor den schilder. Reeds een paar jaren vroeger schenen zijn finantieele omstandigheden er niet beter op geworden te zijn, zoodat hij in schulden geraakte; sommige levensbeschrijvers hebben dit willen wijten aan zijn liederlijken levenswandel, maar veeleer hebben de veranderde smaak en de politieke toestand er toe geleid, dat het getal bestellingen belangrijk inkromp.

In 1656 vermaakte Rembrandt voorzichtigheidshalve zijn huis aan zijn zoon Titus; in hetzelfde jaar nog werd hij failliet verklaard en in 1657 werd zijn uitgebreide kunstverzameling voor den geringen prijs van f 5000 verkocht, terwijl in 1658 zijn huis voor f 10,000 wegging.

Van dien tijd af leefde Rembrandt in stille teruggetrokkenheid bij zijn geliefde en huishoudster Hendrikje Jagers, met zijne zoon Titus, die eehter nog voor hem kwam te overlijden. Den 8^den October 1669 werd Rembrandt te Amsterdam begraven.

Rembrandt is stellig een der oorspronkelijkste schilders; zonder wetenschappelijke opleiding, zonder aanschouwing van de werken van groote kunstenaars, bereikte hij een buitengewone hoogte. Zijn stof is meestal aan het dagelijksch leven ontleend; de grofste figuur uit zijn werk krijgt onder zijn hand een machtige uitdrukking van karakteristieke realiteit, die door een poetisch waas wordt verzacht. Hij benutte zijn studiën naar het leven echter ook wanneer hij tafereelen uit het Oude en Nieuwe Testament maalde, die hij in het licht van zijn tijd zag zonder te letten op historische getrouwheid, iets wat daardoor een des te sterkeren indruk wekt, omdat zij de geestelijke en materieele atmospheer, waarin Rembrandt leefde en dacht, met de waarheid van een zede-schilderij weergeven.

Zijn hoofdmiddel om een kunstindruk in het leven te roepen is het halfduister; uit schaduw en donker laat hij de karakteristieke plaatsen in het licht uitkomen. Hij laat de vormen meer vermoeden dan dat hij ze aangeeft; alleen op de koppen wordt alle aandacht gevestigd; de juistheid der overige deelen en de schoonheid der juiste verhoudingen geraken wel eens op den achtergrond. Niettemin verwaarloost hij het kleine en onbelangrijke niet; integendeel zelfs doet hij daarop een zeer bijzonder licht vallen en geeft er een ongewone bekoring aan.

Zijne wijze van werken heeft in den loop der tijden groote verandering ondergaan; in het eerst schilderde hij met subtiel penseel en met hel licht. Tot deze eerste periode behooren behalve de Paulus ook de Geldwisselaar, nu in het museum te Berlijn, de Gevangenneming van Simson (koninklijk slot te Berlijn) de Verloochening van Petrus en andere in particuliere verzamelingen zich bevindende schilderijen van klein formaat, die zich onderscheiden door scherpe accentueering der kleuren en schelle belichting.

Den overgang tot zijn tweede periode vormt de Heilige Familie met levensgroote figuren, die in de Munchener Pinakotheek zich bevindt. Het eerste hoofdwerk uit deze periode, waarbij hij zich aan Th. de Keyser aansluit, is de Anatomische les, in het Mauritshuis te 's Gravenhage. In dezen tijd ontstonden ook de meeste zelfportretten, waarvan wij er in deze aflevering een geven, en de portretten zijner echtgenoote Saskia.

Tusschen de jaren 1637 en 1642 komt er over zijn werk een gouden licht, hetwelk zich spoedig tot het clair-obscuur ontwikkelde, dat zijn periode tot ongeveer 1654 beheerscht. Aan de spits van dit tijdperk staat zijn tweede hoofdwerk, de z.g. Nachtwacht (1642, in het Rijksmuseum), in werkelijkheid geen avond- of nachttafereel, doch het uittrekken van het Amsterdamsche schuttersgilde overdag, het toppunt van zijn clair-obscuur schilderkunst; zijn wijze van behandeling is hier evenver van uitvoerigheid als van schetsvorm verwijderd.

Aan de Nachtwacht vooraf is zijn tweede hoofdwerk uit dezen tijd gegaan, de beeltenis van den Menisten prediker Claasz Ansloo en eene vrouw, die hij troost toespreekt.

Zijn methode werd hoe langer hoe koener en kreeg iets meer decoratief, zijn kleur wordt iets donkerder. Zijn voornaamste werk uit dezen tijd is, de Staalmeesters (Rijksmuseum).

[p. 62]

Rembrandt ontleende een groot deel van zijn stof aan het Nieuwe Testament. Hij schilderde de Heilige Familie op haar rust, gedurende de vlucht uit Aegypte (Berlijn), of die van Joseph den timmerman, de Verzoeking, Christus in Emmaus, de Barmhartige Samaritaan.

Van buitengewone machtigheid en diep aangrijpend zijn de schilderijen die zich van Rembrandt in de Munchener Pinakotheek bevinden: de Afneming van het Kruis, een der schoonste werken, vol van heerlijk lichteffect, Christus' Hemelvaart en Graflegging.

In zijn tafereelen uit het Oude Testament heerscht een merkwaardige phantastische trek; modellen uit. het Amsterdamsche Ghetto, in kleurige costuums gestoken, moeten het Oostersche leven voorstellen. Tot deze groep behooren Jacob zijn kleinzonen zegenend (Museum te Kassel), Simson zijn schoonvader dreigend (Berlijn), en het schilderij, dat zich te Dresden bevindt (Simson op zijn bruiloft raadsels opgevend), een doek van buitengemeene levendigheid, en de Blindmaking van Simson, Met bijzondere voorliefde behandelde Rembrandt de geschiedenis van Jozeph, Daniël en Suzanna.

Tot zijn zuiver geschiedkundige werken behoort de Samenzwering van de Batavieren onder Claudius Civilis (in het Nationale Museum te Stockholm). Aan de mythologie ontleende hij menigmaal zijn stof, hoewel zijne opvatting volkomen in strijd is met die van de antieken en van groote zelfstandigheid getuigt. Tot de doeken van deze soort behooren de Roof van Ganymedes (Dresden), de Roof van Prosezpina enz.

Er is een gebied, waarop Rembrandt beslist onovertroffen is, dat is dat van het portret. Niemand vóór hem heeft de kunst verstaan den menschelijken kop een zoo individueel stempel te geven. Meesterlijke werken op dit gebied bevinden zich in de Eremitage te St. Petersburg, in de musea te Londen, Parijs, Berlijn, Kassel en in vele Engelsche en Fransche particuliere verzamelingen. Hij schilderde zijn modellen in alle mogelijke houdingen en costuums, bij voorkeur koppen van grijsaards, Joden met dicht haar en vollen baard.

Eene bijzondere voorliefde had hij voor het maken van zijn eigen portret; zoo vinden wij er een van 1634, een uit iets lateren tijd, verschillende in Londen, en in Florence; op een zich te Dresden bevindend beroemd schilderij, stelde hij zich zelven voor met een wijnglas in de hand, met zijne echtgenoote op den schoot. Deze laatste vinden wij op een buitengewoon groot aantal doeken, waarvan de voornaamste zijn een teekening in Berlijn, een buitengewoon mooi schilderij in Kassel en een niet minder uitnemend doek in Dresden.

Tot Rembrandt's beste werk als portrettist behooren de schutters- en regentenstukken. De meest bekende van dit soort zijn de reeds gemelde Nachtwacht en de Staalmeesters, de Overheden van het Weversgilde enz. Ondanks zijn getrouwheid in het schilderen van het portret heeft Rembrandt bij dezen arbeid nimmer uit het oog verloren welken algemeenen indruk hij wilde bereiken.

Ook als landschapsschilder is Rembrandt beroemd; hij ontleende hier zijn stof aan den omtrek van zijn woonplaatsen en bereikte hierbij een zeldzame keurigheid van compositie en poëtisch gevoel.

Als etser heeft deze zeldzame man niet minder grooten naam gemaakt dan als schilder. In deze aflevering vindt men er een heerlijk voorbeeld van wat hij op dit gebied presteerde, de z.g. Honderd gulden prent, de Genezing der Kranken.

Hij heeft o.a. nog eene Afname van het Kruis geëtst, die wereld beroemd is, voorts tal van portretten o.a. van Six, landschappen enz. enz. De schoonste verzameling hiervan vindt men in Amsterdam, maar ook naar Londen, Parijs, Weenen enz. zijn zeer vele etsen van Rembrandt's hand overgebracht. Men schat het aantal etsen van den meester op 1000.