De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

Om het armhuis.
Door Maarten Maartens.
Met illustratiën.
(Vervolg en slot van blz. 373.)

Kalm ging de week voorbij. Er gebeurde niets dan het gewone; de dagen waren als altijd vol eentonigheid. Lobbers ging geregeld naar zijn werk; vrouw Lobbers schuurde en boende van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, en des avonds zat zij rustig in haar hoekje, keurig net in haar kraakzindelijk huisje. Maria trachtte haar een handje te helpen en zooveel mogelijk te doen als in haar vermogen was; voortdurend werd zij beknord, wat ze met gelatenheid droeg; 's avonds als Lobbers thuiskwam, dan werd het prettig, dan las hij hardop uit de krant voor terwijl de beide vrouwen zaten te breien.

De Zaterdag kwam; hij was dan altijd twintig minuten te laat vanwege het betalen. Vrouw Lobbers wachtte hem bij de deur op: het duurde een half uur, - hij kwam nog niet. Dan zond ze Maria naar het Armhuis om te vragen hoe het met Lijsbeth ging en of ze haar den volgenden Zondag konden verwachten. De geheele week had Lijsbeth last gehad van steken in de zijde; de dokter zei dat het een indigestie was, maar hij dacht dat zij het wel weer te boven zou komen en dat zij nog wel een paar jaar te leven had. Ze zou zich echter geducht in acht moeten nemen.

‘Waar blijft Lobbers toch,’ zei de vrouw bij zichzelve; ‘als hij naar een herberg is gegaan, waar hij vroeger nooit kwam, zal ik hem krijgen.’ Juist terwijl ze nog in zichzelve redeneerde kwam hij er aan met onzekeren stap.

Vrouw Lobbers bleef wachten, tot hij over een steen struikelde; dan zeide zij beslist: ‘Hij is dronken, o wat een schandaal bij fatsoenlijke menschen. Vijf en veertig lange jaren hebben wij nooit iets gehad, waarover wij ons moeten schamen; wat een dag!’

Zoo bleef ze staan, haar handen in haar zij; haar man passeerde haar, maar hij merkte het niet; hij ging het huisje binnen en zette zich op een stoel neer.

‘En zoo kom je dan op Zaterdagavond hier aanzetten,’ begon zijn vrouw; ‘ik weet niet wat je overkomt, Lobbers, dat je twee menschen, die nooit iets misdaan hebben, zoo heelemaal naar den kelder helpt.’

Hij keek op, met suffe oogen.

‘Schrijf het maar in je huishoudboekje.’

‘Wat, huishoudboekje, wat bedoel je?’

‘In het boekje daar je altijd alles inschrijft; je hebt immers geen ander; laat ik eens zien of ik nog kan onderscheiden dat tweemaal twee vijf is.’

‘Je bent dronken, je hebt vroeger nooit naar het boekje gevraagd, je bent een...’

‘Het doet er niet toe, ik wil het nu zien, en geef me mijn pijp eens, Jans.’

Zij ging naar de pottenkast, onzeker of zij aan zijn verzoek zou voldoen; zij nam de huishoudboekjes en legde die voor hem neer; er waren er twee, waarin zij sedert haar huwelijk alles had opgeschreven; van ouderdom vielen ze haast uit de linnen bandjes.

Hij sloeg een paar bladzijden om, dom glurende naar de fijn geschreven lettertjes en cijfertjes.

‘Ik heb nooit goed sommen kunnen maken,’ zeide hij. ‘Jij moet maar tellen, maar niemand kan een boom beter vellen dan ik, en nu zeggen ze, dat ik het niet meer kan.’

‘Wie zegt dat?’ riep ze uit, rechtop.

‘De rentmeester. Ja, Jans, het is er ten laatste dan toch van gekomen; ik had het al sedert den winter gedacht; ik ben nu op de lijst van de “oudjes”; ik krijg nu een gulden minder.’

‘Een gulden minder! Ik kan het niet minder doen, dat zeg ik je; ik kan het onmogelijk.’

Zij greep de huishoudboekjes en gooide die naar hem toe.

‘Ik kan het niet helpen,’ zeide hij.

Plotseling kwam haar iets in de gedachte.

‘En ik dacht dat je dronken was,’ zeide zij.

Verwijtend keek hij haar aan.

‘Foei,’ antwoordde hij, ‘je weet wel dat ik nog nooit dronken ben geweest.’

Zij sloeg de blaadjes snel om, hem door de vlugheid verbijsterend. ‘Kijk eens hier,’ zeide ze, ‘laat ik je dit eens

[p. 380]

laten zien; ik kan het niet voor minder doen, je moet dat aan den rentmeester zeggen; jij en ik, wij zijn maar eenvoudige menschen, die niet anders dan een stuk brood eten en Zondags een borreltje drinken, maar wij moeten toch netjes voor den dag komen; ik zou het besterven als ik mijn huisje hier uit moest. Een gulden minder! En het ging er al zoo zuinig langs!’

‘Ik kan het hem niet zeggen; hij geeft er toch niets om.’

Zoo bleven zij eenige oogenblikken zitten, zonder iets te zeggen, de oogen op het boekje gevestigd.

‘Ik heb nooit een stuiver ergens aan verkwist,’ zeide de vrouw op het laatst, ‘geen stuiver sedert ik getrouwd ben, vijf en veertig lange jaren. Het laatste geld, dat ik onnut verdaan heb, was om je er een trouwcadeau van te koopen; je weet nog wel, toen we ondertrouwd waren heb ik je een klein rood beursje gekocht om je geld in te bewaren, je weet het nog wel, Dirk, niet waar?’

‘Ik heb het nog,’ zei de man.

‘Natuurlijk heb je het nog, maar ik heb er altijd spijt van gehad; menschen als wij hebben geen beurzen noodig.’

Dan wachtte zij geruimen tijd.

‘Maar het doet er ook niet toe,’ kwam er eindelijk nadenkend uit, ‘ik heb het goedkoop gekregen.’

‘Waar is Maria?’ zei Lobbers, bang om het bericht van het ongeluk nog verder mee te deelen.

Zijn vrouw antwoordde: ‘Maria kost ons een gulden in de week.’

‘Wat doet dat er toe?’

‘En ik zeg je dat ze ons precies een gulden in de week kost.’

‘Waar is ze?’

‘Ze is gaan vragen of Lijsbeth morgen komt; ze is nog niet erg best; ja, Maria kost ons een gulden in de week.’

‘Dat heb ik nu al tien keer gehoord; ze moet ons minder kosten.’

‘Denk je dat ze ons meer kost dan noodig is? Geen cent; maar wij zullen nog wel eens van haar afraken.’

‘Ze willen haar in het Armhuis niet hebben, Jans, omdat Lijsbeth daar is.’

‘Dat weet ik ook wel, anders was ze er al voor tien jaar geweest.’

‘Maar wat wil je dan? We kunnen haar toch niet doodslaan!’

Verontwaardigd stond vrouw Lobbers op. ‘Hoe durf je toch zulke slechtheid te zeggen, Dirk? Als iemand het hoorde, dan zou je ten schande wezen van het heele dorp.’

‘Ik maakte maar een grapje.’

‘Een grapje; met zulke dingen maak je geen grapjes, maar daar komt Maria aan.’

‘Ben jij daar?’ begon Lobbers onmiddellijk; ‘er is iets verschrikkelijks gebeurd, daar moet je je maar op voorbereiden; de rentmeester....’

Maria begon te schreien.

‘De rentmeester heeft me bij de “oudjes” ingedeeld; ik krijg nu een gulden minder.’

Maria lachte met den trillenden lach van een oud bestje. ‘Ik dacht dat hij er uitgezet was,’ zeide ze.

Haar schoonzuster barstte in woede uit: ‘Er uitgezet, jij leelijke gek. En waarom zouden ze hem er uitzetten? Denk je dat ze hem verdachten van diefstal, zooals jou in je laatsten dienst?’

‘Dat was niet waar,’ protesteerde de oude vrijster, in tranen uitbarstend; ‘het is bewezen, dat het een leugen was; ze hebben den dief te pakken gekregen.’

‘Leugen of geen leugen, het had toch waar kunnen wezen,’ bracht vrouw Lobbers er tegen in, die deze troef al duizendmaal tegen Maria had uitgespeeld.

‘Ze begrijpt het niet,’ kwam de oude man tusschenbeide; ‘omdat ze haar eigen brood niet eet kan het haar niet schelen hoe het verdiend wordt. Let eens op, Maria, het komt hierop neer: wij hebben in 't vervolg een gulden minder in de week en wij hebben nooit een cent kunnen sparen. Jans en ik kunnen toch niet minder eten dan we al doen, Maria.’

‘Maar ik toch ook niet,’ antwoordde Maria met een snik.

‘Je moet zien ergens anders in den kost te komen.’

‘Je wilt me toch niet wegsturen, Dirk, ik heb geen dubbeltje om wat eten te koopen.’

‘Hoe is het met Lijsbeth?’ vroeg Jans, opziende.

‘Slecht, zegt de dokter. Ze heeft weer een aanval gehad, maar toch komt ze morgen; ze heeft me gevraagd het jelui te vertellen, ze kwam stellig, je moest maar niet denken dat ze ziek is.’

‘Neen, wees er maar zeker van, dat ze ons haar dubbeltje zou misgunnen als ze er niet van at,’ zei Lobbers. ‘Geld geven en niet eten, daar moet je haar voor hebben!’

‘Daar heeft ze in elk geval gelijk aan,’ antwoordde vrouw Lobbers bits. Ze zette een hoed op, sloeg een sjaal om en nam een boodschapmandje in haar hand. ‘Ik ga even naar de Hoogstraat; als ze morgen komt moeten wij haar eten geven, waarvoor ze betaalt. Dat zal ze hebben hoor, al is ze arm. Ze houdt van uien, ze zal ze hebben; en sla met komkommers, daar is ze dol op; ik zal zorgen dat ze er zijn, Maria, ze zal haar sla met komkommers hebben, Dirk.’

Het was al laat toen ze terugkwam en triumfantelijk haar inkoopen toonde. Het karige maal nam niet veel tijd in beslag; nadat het verorberd was las baas Lobbers een hoofdstuk uit de Kronieken, waarna men zich ter ruste begaf. Lang bleef vrouw Lobbers wakker liggen; zij maakte in haar gedachten moeilijke, onoplosbare sommen. Toen zij eindelijk in slaap viel, droomde ze dat zij door een nachtmerrie gekweld werd vanwege het te veel eten.

Vermoeid werd ze wakker. Ze was blij dat het Zondag was.

Maria zette koffie; ze hadden niets te doen voor ze naar de kerk gingen.

Vrouw Lobbers streek den hoogen hoed van haar man glad, zooals ze nu al vijf en veertig jaar had gedaan. Toen gingen ze naar de kerk. De domineesvrouw gaf een goedkeurend knikje, zoo netjes zagen ze er uit. Misschien zou ze dat niet gedaan hebben, als ze geweten had dat vrouw Lobbers niet zoo erg veel goeds dacht van de preeken van haar man. ‘Hij heeft het altijd over de liefde,’ zeide ze met zekere minachting.

Bij het uitgaan der kerk wachtten ze op Lijsbeth en namen haar meteen mede. Ze luisterden vol aandacht naar de jammerklachten van het arme schepsel. ‘Al ben ik niet best,’ zeide ze, ‘ik dacht, dat ik toch altijd nog een beter maal kon opdoen dan in het Armhuis, ook al is het bij jelui geen vetpot.’

Ze kwamen den dokter tegen. ‘Neem je nu in acht en eet geen moeilijk verteerbare spijzen,’ zeide hij, ‘anders sta ik voor de gevolgen niet in; denk er om, vrouw Lobbers, dat zij zich in acht moet nemen.’

‘Ja, mijnheer, ik zal er aan doen wat ik kan,’ zeide vrouw Lobbers met een nijging.

Toen de dokter voorbij was zeide ze tot haar schoonzuster: ‘Je hebt het nu gehoord.’

‘Ik zal eten wat ik zelf wil,’ antwoordde Lijsbeth nijdig.

Vrouw Lobbers riep den dokter nog achterna: ‘Zij wil niet naar u luisteren, mijnheer, hoe zal ze dan naar mij luisteren? Ik kan er niets aan doen, mijnheer, als ze zich te buiten gaat. Let er op, 't is mijn schuld niet.’

‘Als ze het dan bepaald wil, dan moet ze zich maar van kant maken,’ antwoordde de dokter boos.

Vrouw Lobbers herhaalde de woorden en herhaalde ze nog eens.

‘'t Is beter als je naar huis gaat en je brood opeet, dan bij ons je maal,’ zei Dirk eindelijk.

‘En dan zou jelui wel willen opeten waarvoor ik betaal,’ barstte zij uit. ‘Geef mij dan mijn dubbeltje terug.’

‘Dat wil ik wel,’ zei Dirk.

[p. 381]

Beide vrouwen bleven staan.

‘'t Was beter dat je met de dubbeltjes niet zoo wild omsprong,’ krijschte Lijsbeth; ‘je zult er nu vooral, dunkt me, geen overvloed van hebben.’

‘Wat bedoel je?’

‘En zoo kom je dan op Zaterdagavond hier aanzetten.’

‘Wat ik bedoel? 't Heele dorp weet het al: ze hebben je bij de oudjes ingedeeld.’

‘Als we Maria en jou niet tot last gehad hadden, dan hadden wij kunnen sparen.’

‘Mij? Mij?’

‘Houd je mond, Dirk, en zeg toch zulke gemeene dingen niet; en kom jij maar eten, Lijsbeth, je zult het goed hebben.’

Zoo zaten zij dan ten slotte vreedzaam om den middagdisch, maar het gesprek wilde niet recht vlotten. Maria at als een wolf.

‘Gevulde uien?’ riep Lijsbeth uit, ‘nu, maar dat vind ik aardig van je, Jans; daar houd ik nu het meest van, dat is wat anders dan brood uit het Armhuis.’

‘Eet er niet van,’ zeide Lobbers, plotseling zijn mes en vork neerleggend, ‘denk er om wat de dokter heeft gezegd.’

‘Neen, doe het niet,’ echo'de zijn vrouw nijdig. Haar vingers trilden, haar wangen waren hardrood geplekt.

[p. 382]

‘Doe het niet,’ herhaalde Maria.

‘Dan zou jelui er zooveel te meer van kunnen krijgen - niet waar?’ antwoordde Lijsbeth, beurtelings haar broer en schoonzuster aanziende. ‘Ik betalen en jelui eten.’

‘Denk je dat je voor een dubbeltje gevulde uien kunt krijgen, leelijk kreng?’ schreeuwde haar schoonzuster; dan onmiddellijk in vriendelijker toon: ‘En ik had het nog wel voor jou gekocht, om jou een pleizier te doen; eet voor ons part den heelen boel op, je zult er ons geen verdriet mee doen.’

‘Dat geloof ik niet, maar ik wil toch eten,’ hernam Lijsbeth met haar mond vol.

Zoo zaten zij daar in stilte te eten; vrouw Lobbers had weinig trek, zij zag naar haar man, die verdrietig keek; de beide zusters aten zooveel ze maar konden machtig worden.

‘Eet jij nu niet van de komkommers,’ zei vrouw Lobbers tot Maria, ‘ik heb die opzettelijk voor Lijsbeth gekocht.’

‘Wacht tot jij ook kunt betalen,’ zei Lijsbeth, maar toch gaf ze haar zuster een paar schijfjes.

‘Ik zal nooit kunnen betalen,’ zei Maria.

‘Als ik dood ben, wèl; dan stoppen ze jou in het Armhuis.’ - Vrouw Lobbers sprong plotseling op, ondanks haar zelfbeheersching. - ‘Maar je moet niet denken, dat ik je nu al een kansje geef.’

‘Heb je wel sla?’ vroeg vrouw Lobbers.

‘Ik zal zelf wel nemen, ik moet daar mijn tijd voor hebben; men zou zeggen, dat het je er om begonnen is mij te veel te laten eten.’

Vrouw Lobbers schoof haar de rest van de uien toe.

‘Ze kregen er me toch niet,’ zei Maria; ‘nooit van mijn leven zou ik een bad willen nemen.’

Vrouw Lobbers glimlachte.

‘Houd je mond, Maria,’ riep haar broer haast vriendelijk.

Lijsbeth gooide vork en mes met een klets neer: ‘Het is een festijn geweest,’ zei ze, ‘compleet een festijn. Jans, schenk me een borreltje in, dan wil ik op je gezondheid drinken; hier, neem zelf ook een glaasje, dan kun je met mij klinken.’

‘Je weet dat ik nooit jenever drink,’ zeide Jans.

‘Neen, dat weet ik, je bent een fijne dame, maar je zult toch zeker niet weigeren op mijn gezondheid te drinken.’

‘Ja, dat wil ik toch,’ zei Jans met neergeslagen oogen.

‘Dat staat je heel leelijk, maar ik drink toch op jouw gezondheid. Daar ga je.’

Vrouw Lobbers gaf geen antwoord.

‘Ze meent het goed, niet waar Dirk?’ ging Lijsbeth met een grijnslach voort.

‘Natuurlijk meent ze het goed,’ zei Dirk.

De oude vrouw stond plotseling op.

‘Ik voel me lang niet goed, ik krijg weer een aanval; maar je hebt me toch netjes bediend, Jans, ik dank je wel.’

Zij wankelde naar buiten. Maria wilde haar volgen, maar Jans verbood het haar. Zoo zaten zij daar in het kamertje, ieder met zijn eigen gedachten.

De man rookte zijn pijpje; Maria zat te suffen; Jans had den opengeslagen Bijbel voor zich.

Het was duister toen de dokter plotseling binnenstormde:

‘Wat heb je haar te eten gegeven? Ge hebt haar er mee vermoord!’

‘Dokter, 't is onze schuld niet,’ hernam vrouw Lobbers in hevige ontroering. ‘Ze wou met geweld te veel eten; u hebt het zelf gehoord, het is onze schuld niet.’

Maria barstte uit in hevig snikken.

‘Ik wil niet naar het Armhuis,’ snikte ze; ‘ik wil niet, ik wil niet in het bad!’

De dokter staarde haar met open oogen aan.

‘Houd je mond, Maria, vooral voor den dokter. Och, let u er niet op, mijnheer, ze is een beetje... u begrijpt. Maar dat hindert niet voor het Armhuis, niet waar mijnheer? Er zijn er daar zooveel. Ze staat bovenaan op de lijst, mijnheer, en wij recommandeeren haar voor de open plaats. Dirk - houd je mond, Maria - zeg ook eens, dat wij haar voor de leege plaats recommandeeren.’

‘Wij recommandeeren haar voor de leege plaats,’ zei Dirk.