De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

[p. 209]

Om en om 1840.
Herinneringen uit de tweede hand
door F.J. Dun.
(Vervolg van blz. 203.)

V.

Toen men huiswaarts keerde, had onze bureaulist meer gebruikt dan hij gewoon was. 't Valt zelfs ernstig te betwijfelen, of hij de maan wel van een groene kaas had kunnen onderscheiden. Nu was Jan Motregen, zoo heette hij, een hartstochtelijk bewonderaar van 't

de hoogste den in het schwartzwald.

vrouwelijk geslacht. Een vrouwenmuts op een bezemsteel was alreeds in staat hem in vlam te zetten. Onder den invloed van een paar borreltjes verminderde deze hartstocht niet, integendeel dan sloeg zij gewoonlijk als een laaie brand uit. Zoo kan 't ons dan ook niet verwonderen, dat hij een der ‘dames’ gaarne wilde thuisbrengen. Hij bood zijn arm aan een dikke gezonde trien, met wie hij meer dan één dansje gemaakt had. Deze had daar niet veel op tegen, want aan den arm van een ‘heer’ had zij nog nooit geloopen. Motregen was een gezellige keuvelaar en al pratende mokkelde hij haar. Wel koesterde zij eenige vrees, dat haar arm den volgenden dag bont en blauw zou zijn, zoo innig kneep hij dien, maar werd hij wat vrijpostiger, dan was 't ‘handen thuis, hoor! ik heb 't nog niet aan mijn moeder gevraagd.’ Dat was olie in 't vuur van zijn hartstocht en innig speet het hem, dat zij zoo spoedig te kennen gaf, dat zij aan hare woning was. Blijkens het bordje op de deur oefende zij in compagnieschap met haar zuster het beroep van fijne waschvrouw uit, waarbij men in aanmerking moet nemen, dat het fijne een attributieve bepaling van wasch en niet van de geheele samenstelling is. Zij had zelve den sleutel in haar zak, maar om tegen al te groote indringerigheid van de zijde des heeren Motregen gevrijwaard te zijn, vond zij het raadzaam te schellen, ten einde hare zuster te wekken. Haar woning bevond zich in eene der nauwe zijstraatjes van den Haarlemmerdijk, en geen voorbijganger stoorde de diepe nachtrust. Motregen begreep zijn kans te moeten waarnemen, en Anna besefte 't, dat zij den tol voor 't geleide eerlijk betalen moest. Hij had haar arm losgelaten en zijn beide armen om haar welgevulde gestalte geslagen. Hij voelde haar warmen adem op zijn gelaat en toen, toen vernam men een lang, smakkend, sissend geluid, zoo iets als men te hooren krijgt, wanneer een koe zijn poot uit den slijkerigen waterkant terugtrekt. Of 't de echo er van was of nog eens herhaald werd, dat was in de middernachtelijke duisternis niet uit te maken, maar zeker is 't dat hetzelfde geluid tweemaal gehoord is. Daar ging de deur open. ‘Tot ziens,’ fluisterde hij haar in 't oor, terwijl zij haastig achter de deur verdween. Motregen stond nog eenige minuten zoo goed en zoo kwaad als 't ging de deur en 't huis op te nemen. Maar eindelijk begreep hij, dat het tijd was huiswaarts te keeren. Hij zocht zijn kosthuis op. Zijn droomen waren dien nacht met de dikke Anna.

Dienst is onverbiddelijk in zijn eischen, en allen waren ook 's morgens behoorlijk op tijd present, de een zoo frisch als een hoentje en een ander met wat pijn in 't haar, maar present waren ze, en ieder deed zijn plicht weer, altijd wel te verstaan op de wijze zooals dat in 1840 aan de H.S.M. begrepen werd, door namelijk bij het behartigen van de belangen der Maatschappij vooral het eigenbelang niet uit het oog te verliezen.

's Avonds van dien dag reeds schelde Motregen in de ons bekende zijstraat aan. Anna deed zelf open.

‘Guns, mijnheer, u doet mij schrikken. Ben u dat?’

‘Ja, zusje, ik ben 't, ik kom eens vragen, of je van nacht lekker geslapen hebt?’

Anna kreeg een kleur, maar in het tamelijk donkere portaaltje bespeurde hij dat niet. Zij antwoordde flauwtjes:

‘O ja, heel goed, mijnheer.’

Maar meer zei ze niet.

Motregen was naar haar huis gegaan met het vaste plan haar te vragen. ‘Die meid zoent zoo lekker,’ had hij in zichzelf gezegd, ‘dat ik haar wil hebben.’ Werkelijk had

[p. 210]

hij dien dag voor 't eerst van zijn leven ernstig over een huwelijk gedacht. ‘Het huwelijk,’ heeft eens een geestig Franschman gezegd, ‘is een belegerde vesting; die er buiten zijn willen er in wezen,’ en zoo ging 't thans Motregen ook, maar hij bedacht niet, (en wie denkt daaraan, als hij een meisje ten huwelijk gaat vragen?) dat diezelfde Franschman er bijgevoegd had, ‘die er in zijn, willen er uit.’ Dit laatste is zeker niet absoluut waar, maar wel is het waar, dat het dikwijls voorkomt, dat huwelijken, waarbij vleeschelijke lust en niet overeenstemming van gevoelen en denkwijze den doorslag gaf, veelal ongelukkig zijn. Hoe menig meisje, misdeeld van uiterlijk schoon, maar met een hart van goud, met een onuitputtelijk fonds van liefde, trouw, toewijding, zachtmoedigheid en opgewektheid voorzien, benevens ‘die duizend kleinigheden, die zoo lief staan in een vrouw’, zou een man gelukkig kunnen maken, en toch ze wordt niet gevraagd om een pokput of wat, om een paar scheeve tanden, om een neus, die het middelmatige overtreft, of iets dergelijks, terwijl een vleezige deern, maar bij wie de vetlaag om het hart dit laatste ongevoelig schijnt te maken voor teedere aandoeningen, of een beeldschoon meisje, maar wier hart het marmer in koude evenaart, zich door vrijers als omringd zien. Lezer! als ge nog een vrouw moet zoeken, zie niet al te zeer aan, wat voor oogen is. ‘De bevalligheid is bedrog en de jeugd en de schoonheid is ijdelheid’ heeft een wijze der oudheid, die verstand van dergelijke zaken had, gezegd. Zoek vooral een goede; is zij mooi bovendien, ik zal de laatste zijn om haar dat als een fout aan te rekenen. Let er ook goed op, waar gij ze vindt. Het feit, dat Motregen ze in zulk een danshuis, waar zij zich geheel alleen heen begeven had, aangetroffen had, was reeds voldoende geweest hem tot nadenken te stemmen. Denkt een mijner lezers of lezeressen hierbij: ‘dan had hij zelf daar maar niet moeten komen,’ dan heb ik daartegen niets in te brengen.

Hij vroeg haar en kreeg haar, was binnen het jaar man en vader, en eer zij voor de tweede maal moeder werd, was het ‘mooie’ er al af.

VI.

't Was in den zomer van het jaar 1842. De onderchef had zijn vrijen dag en besloot eens een uitstapje naar Haarlem te maken. De lijn was inmiddels al tot Leiden doorgetrokken. In het gelukkige gevoel dien dag niets te doen te hebben, wandelde hij de Kruisstraat door en zoo op den Hout aan. Aan den ingang daarvan gekomen, blijft hij plotseling stilstaan. 't Waren niet de eeuwenoude beuken, de knoestige, reusachtige eiken of de ruischende iepen, die zijne aandacht boeiden, hoewel hij anders niet ongevoelig was voor natuurschoon. In het midden der beukenlaan zag hij een man wandelen, wiens houding den oud-militair verried, en wiens trekken hem zeer bekend voorkwamen. Een oogenblik slechts behoefde hij de armen van den onbekende aandachtig gade te slaan om hem de zekerheid te geven, dat de onbekende voor hem een zeer goede bekende was. 't Was iemand, die ook in 't jaar '30 was uitgetrokken, en die onder zijne kameraden een groote vermaardheid had.

Janus stapte op hem toe en met dien geestigen trek om den mond, die alle boosheid of toorn bij voorbaat ontwapende, en onder het maken van het militaire saluut, sprak hij:

‘Goedenmorgen, generaal! hoe gaat 't met je?’

‘Wat duivel, Janus, ben jij daar? Leef je nog?’

‘Je hebt toch niemand uitgezonden om mij dood te slaan, dat je dat zoo vraagt, generaal Kortarm?’

‘Jongen, ja, dat was mijn scheldnaam onder dienst, generaal Kortarm! dien heb jij mij gegeven. Ik kan 't niet helpen, dat mijn linkerarm vijf duim korter is als mijn rechter, maar enfin! we hebben daar wel leelijker scheldnamen uitgedeeld. A-propos, willen we er eentje inmaken?’

Dit zeggende wees hij op een koffiehuis, dat zich daar in de nabijheid bevond, en waar ook nog wel wat te krijgen was, dat meer op de tong bijt dan koffie.

‘Zoo,’ zei Janus, ‘dan schijn je ze ook nog te lusten, net zooals onder dienst. Ik herinner mij altijd nog met genoegen den brief, dien jij aan je moeder schreef, toen 't laag water was in je portemonnaie.’

‘Heb je dat nog onthouden, ik ben 't zelt bijna vergeten.’

‘Nu,’ hernam Janus, ‘ik heb hem al menigmaal opgezeid, en altijd tot groot genoegen van degenen, die er naar luisterden.’ En liefhebber als hij was van aardige versjes begon hij al dadelijk:

Moeder nu
Zend ik u
Dezen brief
Van je zoon, -
Dat is schoon.
Lees hem nu;
Om wat geld
Afgeteld,
Zoo je 't me gunt
En missen kunt.
Zend het mij
Franco vrij,
Want je weet,
Wijd en breed,
Uit het vat
Komt het nat
Van Schiedam,
Zoo 'k vernam.
Want een teug
In een vleug
Dat verzet
Onverlet,
Zoo je weet,
Alle leed.
Nu 'k schei uit
En besluit,
Want de zon
Daalt in 't West
En ons nest
Van den nacht
Op ons wacht.

‘'t Moet toch een hardvochtige moeder zijn, die, als zij van haar zoon onder dienst zulk een brief krijgt, niet diep in de beurs tast.’

‘Ja, Janus, wij hebben veel pleizier gehad met en door die Belgen. Herinner je je die exercitie nog, toen de boel zoo danig in 't honderd liep?’

‘O! toen jij dat versje op 't cachot plaatste:

Hier is 't pakhuis van 's lands bloed?’

‘Ja, maar weet je wel, dat ik toen ook nog een briefje aan den Koning geschreven heb? Ik heb er nooit antwoord op gehad, maar om je de waarheid te zeggen, dat verwachtte ik ook niet, want ik had mijn schrijven niet onderteekend. Maar anders, wie weet of ik er geen ridderorde voor gekregen had. Willem I was er nogal gul mee, en als hij er tekortkwam, dan stelde hij er maar weer een nieuwe in.’

‘Maar wat schreef je hem toen? Je hebt me dat nooit verteld.’

‘Nu luister, dàt heb ik nog wel onthouden:

‘Een schelm, een dief, een moordenaar....’

‘Tut, tut!’ viel Janus hem in de rede, ‘wou jij daarvoor een ridderorde hebben, als jij begint met je koning zoo uit te schelden?’

‘Jij laat iemand niet uitspreken. Ik zei niet, dat Willem I een dief of zoo iets is; daar zal ik wel op passen. Sinds hij geen koning meer is en nu in Berlijn woont, hebben ze dat al zoo dikwijls gezegd, dat ik het thans niet meer zal nazeggen, hoewel 't nu geen majesteitsschennis meer is. 't Moet met het Amortisatie-syndicaat wel een beetje vreemd toegegaan zijn, maar toch geloof ik, dat dit meer ten goede kwam aan enkele ambtenaren. Ik zag verleden een spotprent; daarop stond Willem I met een zak met 40 millioen er in onder den arm en gereed de grenzen te overschrijden. Nog eenmaal zag hij om en sprak toen Voltaire de merkwaardige woorden na: ‘Adieu canaux, canards, canaille!’ In de verte werd hij gevolgd door de schim van een gewezen minister, die ook al liep te zwoegen onder den last van een grooten, welgevulden zak.’

‘Enfin,’ zei Janus, ‘je weet 't opschrift dat een bezemstelenverkooper boven zijn winkel had staan:

[p. 211]

Groote stelen en kleine stelen,
Maar groote(n) stelen 't meest.

Maar nu Van Hall minister is, zal dat wel klaren. Dat is nog een landsman van mij. Ik ben menigmaal bij hem op het Munnikenhof te Vianen geweest. 't Is een kerel, die weet wat hij wil. Hij zal den Augiusstal wel schoonmaken. Maar a-propos, zoo krijg ik je brief aan Willem I nooit te lezen. Wat heb je er nog meer voor moois in gezet?’

‘Je weet, ik kreeg eens veertien dagen provoost, omdat, nu ja, waarom dat weet ik zoo precies niet meer. Van de jagers, die de heer Van Dam van Isselt in 't geweer gebracht heeft, zongen we:

De jagers van Van Dam

Die hebben gestolen een vette ham,

en wij waren ook niet altijd op goeden voet met het achtste gebod. Om kort te gaan, ik had veertien dagen gezeten, om den anderen dag water en brood en 's nachts op de houten brits. Toen ik er uitkwam schreef ik aan den koning, want van hem hielden we toen nog allemaal evenveel:

Een schelm, een dief, een moordenaar

Legt nog op stroo zich neder,

Maar die voor haardstee en altaar

't Daglicht ziet nimmer weder,

Valt slechts de houten grond ten deel,

Dit is zijn loon, zijn erfdeel

Voor liefde voor zijn koning.

O, wist de vorst van Nederland,

Dat zoo de Bato's zonen

Gestraft zijn, neen! 't gebeurde niet,
Neen, zoo is koning Willem niet,

De vriend van land en woning.’

‘'t Is heusch jammer, dat je je verzen niet hebt uitgegeven. Dat op Van Knol was immers ook van jou?’

‘Ja, maar wat zal ik je daarvan zeggen? Zulke dingen hebben waarde in de omstandigheden, waaronder ze gemaakt worden. 't Nageslacht voelt dat niet meer en daarom blijft dat er koud bij. En dan, je weet niet, wat een toer 't soms is om voor wat goeds een uitgever te vinden. Daar heb je nu bijv. Van Lennep, daar ze tegenwoordig zoo hoog mee wegloopen; die heeft toch het handschrift van zijn Ferdinand Huijck twee jaren in zijn schrijftafel kunnen bewaren, omdat er geen uitgever voor te vinden was. En toen het uitgegeven werd, heeft hij er geen cent voor gehad; hij was al zoo blij als een smid (die blij is), dat 't gedrukt werd. Maar om op een ander chapiter te komen, jullie hebt in Amsterdam aan het station een bureaulist gehad, Motregen heette hij, meen ik. Wat is er toch van dien vent geworden? Je moet namelijk weten, dat hij met een nicht van mij getrouwd is.’

‘Die Motregen? Daar is 't ook al miserabel mee geloopen. Ze beginnen al wat strenger aan de Maatschappij toe te zien als vroeger. De aandeelhouders pruttelden, dat de spoorweg zoo slecht rendeerde. Tot driemaal toe is er een tekort in zijn kas geconstateerd, en toen was 't uit. Hij heeft zijn vrouw en zijn twee bloeden van kinderen laten zitten, en nu moet hij zoo wat handelsreiziger zijn. Maar waar hij gestoven of gevlogen is, dat kan ik je niet zeggen. Zijn vrouw heeft haar oude métier weer bij de hand genomen, en kan nu zingen:

Ik ben getrouwd, ik ben getrouwd,
Wat heb ik een lollig leven.

Maar of ze dat doet, weet ik niet; en als ze het doet, dan zal zij er wel bijvoegen:

Ik ben getrouwd, ik ben getrouwd,
Och! was ik maar nooit getrouwd.’

Janus moest met generaal Kortarm mee naar huis. Al plakkende en pratende werd het laat, zelfs te laat voor den laatsten trein, die circa 9 uur vertrok, want de dienst werd gaandeweg uitgebreid. Dat was voor Janus echter geen bezwaar. De lezer moet namelijk weten, dat er in die dagen in Amsterdam nog geen duinwaterleiding bestond en dat 't Amsterdamsche water niet geschikt was om er stoom van te stoken. Het Y was nog niet van de Zuiderzee afgesloten door de sluizen bij Schellingwoude, en daardoor was het water brak en de locomotieven hadden ook nog niet de volkomenheid bereikt, die zij thans bezitten; zij pruimden. Zoo noemde men het afzetten van de zoutdeelen in de cilinders. Zoodra dan ook de lijn doorgetrokken was tot Leiden, moest er elken avond, na afloop van den dienst, een locomotief met een paar waterwagens naar Vogelenzang om daar zuiver water te halen. Met die locomotief zou Janus dan maar terugkeeren. En zoo geschiedde het. Warnecke had de kunst van Middelman en Mess goed afgekeken en was de eerste Hollander, die een spoortrein besturen kon. Hij had zijn bankje eerlijk gehad, de Maatschappij had de diensten van de Engelschen niet meer noodig, die naar hun land terugkeerden. Warnecke had ook aan anderen de kunst geleerd, en zoo begon de Maatschappij langzamerhand de kinderschoenen te ontwassen.

Warnecke stond zelf dien avond op de locomotief. Janus stapte er mee op en vertelde, dat hij zijn tijd wat verpraat had.

‘Dan zal je vrouw wel ongerust wezen, maar wacht maar, ik zal wel maken, dat wij gauw in Amsterdam zijn.’

Nu moet de lezer weten, dat er destijds aan de overwegen hekken in gebruik waren, die niet alleen evenwijdig met, maar ook dwars over den spoorweg gesteld konden worden. Moest een trein passeeren, dan werden zij zoo gesteld, als tegenwoordig de boomen bij de overwegen; maar was de trein voorbij, dan werden zij dwars over den spoorweg gezet, zoodat zij daarmede een rechten hoek vormden. Zoo was de spoorweg voor het publiek afgesloten.

Warnecke zou haast maken en aldus reed hij dien avond een stuk of vijf hekken stuk, die niet vlug genoeg geopend werden. In Amsterdam aangekomen, sprong hij van de locomotief en trad daarmede uit den dienst der Maatschappij.

Zoo ging het in de eerste jaren van het bestaan der Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij. De een liep weg, een ander werd weggestuurd, en zoo kon 't geschieden, dat toen de Maatschappij haar vijftig-jarig bestaan vierde, niet een der beambten of ambtenaren zijn gouden jubilé meevierde.

(Wordt vervolgd.)