De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

Monsieur de l'Espinay.
Eene episode uit het leven van Elisabeth Stuart, Koningin van Bohemen, 1645-1646.
Door Dr. Jan ten Brink.
(Vervolg van blz. 123.)

X. In het Haagsche Bosch en elders.

Men schreef Dinsdag 19 Juni 1646.

Des morgens in de eerste uren na zonsopgang heerschte er doodsche stilte in het Haagsche Bosch.

Maar de natuur is volledig ontwaakt.

De zon is aan de oostzijde nog niet hoog boven het woud gerezen. Er hangt in 't lage hout onder de meidoorns, lijsterbessen en abeelen nog een wolk van optrekkende duisternis. Boven in de kruinen van eiken, olmen, linden en beuken schittert het van

weerwraak: Zij bleef rechtop staan, dreigend, bleek als de dood, met haren arm met de bloedige stomp uitgestrekt.

gulden zonnelicht, terwijl hier en daar, vooral aan de zuidoostzijde uit den drassigen grond eene witte mist opstijgt. 't Is plechtig stil, en toch bloeit alom leven en beweging. Hoog in de takken beginnen allerlei vogels hunne ochtendcauserieën. De morgenbries doet de blâren van de opperste takken ritselen. Op den bodem, niet doorsneden van talrijke lanen en wegen zooals thans, bloeit eene wilde flora in bonte kleuren. Hooge varens rijzen tusschen de wortels der zwaarste eiken en olmen, en tusschen de varens springen talrijke boschkonijnen dartel en levenslustig rond. Soms klinkt plotseling de schreiende kreet van een hert, en rennen een paar reebokken in vliegende vaart door het dichte groen.

Het is vijf uur in den morgen. Er worden nog geen schreden van menschen gehoord. De toen reeds aangelegde rijweg van Den Haag naar Leiden bleef eenzaam, zoo ook het vrij smalle Kerkpad, dat midden door het bosch liep. Aan den rand van het woud strekte zich het Bezuidenhoutsche pad uit. Hier vertoonden zich in het vroege uur al heel wat personen, die zich allen met rustigen tred naar de oostelijke grens van het bosch begaven. Het schenen timmerlieden, metselaars, werklui van allerlei soort, die op weg waren naar de plek, door de Prinses Amalia van Solms gekozen, om zich een eigen lustslot te bouwen. Aan het oosteinde van het Haagsche bosch had de echtgenoote van Frederik Hendrik een terrein van achttien morgen en vierhonderd zeventig roeden verkregen, waar, onder leiding van den grooten architect Jacob van Campen, door den uiterst bekwamen Pieter Post een slot zou gebouwd worden. Reeds in September 1645 was de eerste steen gelegd door de Koningin van Boheme - en nu begon men, na het ophoogen van den al te moerassigen bodem en het graven van grachten met den bouw van het slot en den zeer omvangrijken tuinmuur.

Doch in het Bosch zelve bleef alles stil. Tegen half zes vertoonden zich aan de Westpoort - niet ver van de plek, waar nu de schouwburg staat - een vijftal jonge lieden, die zich door het hek langs een zijweg naar het Kerkpad

[p. 134]

begaven. Philips van Boheme liep met gebogen hoofd naast zijn vriend Dom Emanuel van Portugal. Zij werden gevolgd door den Baron von Pellnitz, den heer von Wartenau en den Engelschen kapitein Knightley. Het vroege uur scheen den dollen Palatijn niet vroolijk te stemmen. Hij was doodsbleek, en zweeg. Soms scheen een benauwde zucht uit zijn borst op te stijgen.

Eindelijk sprak hij met doffe stem:

‘Ik heb een groot pleidooi ter vierschaar van mijne zinnen, Emanuel! Moet ik nu mijn bloed hasardeeren, terwijl het zoo gemakkelijk ware den eerloozen schelm door mijne lakeien te laten doodranselen?’

‘Je moet je devoir doen, Philips! Je bent met injurieën begonnen! Het is een eerlijk duel!’

De Prins van Portugal sprak op ernstigen, ontevreden toon.

‘Eerlijk of niet! - dat roert mij niet!’ - antwoordde Philips somber. - ‘Als ik geblesseerd rake, ben ik buiten staat voort te ageeren, tot ondragelijk reculement mijner affairen in Engeland!’

‘Dat alles heeft geen vijg om 't lijf! Je bent de zoon van een Koning - en moet je devoir doen als edelman. Je zoudt er niet voor terugdeinzen doodslag te perpetreeren, maar begint nu te schoorvoeten tegen een eerlijken strijd!’

Philips werd gestaag bleeker, en antwoordde:

‘Juist, omdat ik een Koningszoon ben, moest men mij niet persuadeeren tot zulk een duel! Wat beteekent die Fransche scherluin? Laat hij onder het Jan Hagel van de Nikkers loopen! Daar hoort hij thuis!’

‘De Graaf de l'Espinay heeft geene vileine comportementen op zijn kerfstok! Ik zeg nog eens, je moet je devoir doen!’

Prins Emanuel van Portugal sprak nu op hoogen, bevelenden toon, daar zijne verontwaardiging gedurig steeg.

‘Satijn, damast en fluweel maken de lieden niet vroom, als 't snoode guiten zijn!’ - antwoordde Philips zeer verstoord. - ‘De verwenschte pronker heeft zich gedrongen in de jonst en intimiteit van de Prinses Louise Hollandina! Voor zulke delicten zijn er nog galgen op het groene zoodje!’

‘Genoeg gekeven! We zijn er!’

De heeren hadden het smalle Kerkpad gevolgd, en waren gekomen aan eene open plaats, waar ruimte was voor den strijd. Men had een uitgelezen plek in het Bosch gekozen. De overlevering wilde, dat onder een drietal beuken aldaar in vroegere eeuwen de blonde Gravin Jacoba van Beieren een verfrisschenden beker placht te drinken, als zij vermoeid was van de jacht. In dit Jacoba-prieel scheen ruimte genoeg voor een duel. De afspraak was, dat tegen zes uur van dien morgen de beide partijen zich zouden meten op dezen historischen grond.

Zoodra de Prinsen Emanuel en Philips met hunne volgers ter plaatse verschenen, zagen ze op een kleinen afstand vijf Fransche edelen, die schenen te wachten. Emanuel van Portugal groette den vijand, die zonder verwijl het saluut beantwoordde. De Graaf de l'Espinay, stond naast zijne vrienden den Graaf des Loges en den Markies de Hauterive, beiden gekozen om hem in den strijd bij te staan. Als plaatsvervangers traden op de Graaf de Guiche en de Markies de la Vallière. L'Espinay, zeer eenvoudig gekleed in zwart pourpoint en hooge rijlaarzen, had den draagband van zijn degen afgeworpen en droeg het wapen in zijne linkerhand. Zijne donkere oogen blikten met groote vastheid en kalmte in het rond. Hij sprak zeer ongedwongen met des Loges en Hauterive, en scheen verheugd, dat de tegenpartij eindelijk kwam opdagen.

Prins Emanuel van Portugal trad naar den Markies de Hauterive, en begon op hoffelijke wijze zich aan te melden, ten einde de voorwaarden van het duel te regelen. In de eerste plaats werd onderzocht, of het verschil zou zijn bij te leggen. Na ruggespraak bleek het, dat Philips van Boheme zijne uitdaging zou intrekken, indien l'Espinay zich wilde verbinden vóór zonsondergang Den Haag voor goed te verlaten. Dit voorstel werd met verontwaardiging van de hand gewezen door de Fransche officieren. Hierop werd alles voor den strijd gereed gemaakt. L'Espinay wierp zijn hoed met witte pluimen ter zijde in het gras, naast de schede van zijn degen. Philips van Boheme ontdeed zich van zijn wit zijden wambuis, en vertoonde zich in zijn witte onderkleedij en zijne broek van purper fluweel, waardoor de lijkbleeke kleur van zijn gelaat en zijne wijd opengesperde zwarte oogen des te zonderlinger uitkwamen. L'Espinay glimlachte medelijdend, want hij zag, dat het angstzweet parelde op het voorhoofd van den dapperen Prins, en dat zijne hand beefde bij het opheffen van den degen.

Prins Emanuel van Portugal en de Markies de Hauterive gaven het afgesproken teeken, dat de strijd kon beginnen.

Philips scheen zich te verkloeken, en viel schijnbaar met de uiterste vermetelheid aan op zijn tegenstander. L'Espinay wachtte hem rustig af, pareerde een paar stooten, en sloeg hem met het uiterste gemak zijn degen uit de hand. Philips deinsde achteruit, maar werd door zijn Portugeeschen neef tegengehouden. L'Espinay wachtte kalm af, wat zou geschieden. Von Pellnitz had den gevallen degen gegrepen, en stelde hem zijn vriend ter hand. En wederom scheen eene plotselinge woede zich van den lafaard meester te maken. Met opgeheven wapen sprong hij vooruit...

Plotseling klinkt eene luide, bevelende stem:

‘In naam van mijne Edele Heeren van den Gerechte der stede van 's-Gravenhage....’

Een zeer deftig man van middelbare jaren, geheel in het zwart met een ouderwetschen stolpkraag, trad uit het groen te voorschijn, gevolgd door een twaalftal gewapende sergeanten, provoosten en diefleiders.

Het gevecht werd oogenblikkelijk gestaakt.

De Markies de Hauterive gaf een teeken aan l'Espinay, terwijl hij uitriep:

‘Monsieur le Bailli de la Haye!’

De heer in het zwart wendde zich tot Philips, en zei met luide stem en groote autoriteit:

‘Uwe Koninklijke Hoogheid gelieve zich te memoreeren, dat dit de eerste reis niet en is, dat ik hare doorluchtige personage kom te attrapeeren en te apprehendeeren. Ik, Meester Quirijn de Veer, Heer in Calantsooge, Baljuw en Schout der goede stede van 's-Gravenhage, gebied u deze rencontre te staken, op poene van apprehensie.... Hebben wij bij uwe voorleden dangereuse comportementen genade betoond, nu is het uit!’

De verschijning van den Baljuw-Schout en zijn gevolg bracht groote ontroering te weeg. De Fransche officieren begrepen, dat het duel door de justitie werd belet. Fluisterende bleven ze overleggen. L'Espinay had hoed en degenschede opgenomen, en liet de beslissing aan zijne getuigen. Het werd raadzaam gevonden geen verzet te plegen tegen de wettige overheid des lands.

Plotseling stoof Philips van Boheme op tegen l'Espinay en de Fransche officieren. Hij beschuldigde ze onder het uitbraken der boosaardigste scheldwoorden van lafhartigheid, omdat zij den Schout hadden ingelicht omtrent plaats en uur van het tweegevecht. L'Espinay wilde in den uitersten toorn hem te lijf gaan met vuistslagen, maar Mr. Quirijn de Veer kwam met zijn langen rotting tusschen beiden, en zei zeer nadrukkelijk:

‘Ik beveel uwe Koninklijke Hoogheid deze vileine logen te retracteeren! Ik verschijn hier op uitdrukkelijk bevel van Hare Majesteit, de Koningin van Boheme!’

En daarop herhaalde de Baljuw deze zelfde woorden in het Fransch. Er ging plotseling een licht op voor l'Espinay. Maar hij was verplicht er niemand iets van mee te deelen. De overige Fransche officieren zagen met de uiterste minachting naar Zijne Koninklijke Hoogheid. De Markies de Hauterive strekte de hand uit, en riep:

‘Voilà le vrai lâche, le vrai poltron!’

[p. 135]

Philips wilde oogenblikkelijk de reeks zijner scheldwoorden herhalen - maar de Baljuw voorkwam hem.

‘Het is verboden hier verder parlement te maken!’ - viel Mr. Quirijn de Veer in. - ‘Ik gelast uwe Koninklijke Hoogheid naar Den Haag terug te keeren zonder verder eenig molest of injurie aan te richten!’

Dom Emanuel van Portugal gaf Philips een gebiedenden wenk. Deze had snel zijn wambuis aangetrokken, zijn degen opgestoken en volgde zijn neef met zijne drie handlangers. L'Espinay groette den Baljuw, en begaf zich met zijne vrienden verder het Bosch in, om te beraadslagen. De Baljuw hield de groep van Philips en zijne vrienden in het oog, om zich te overtuigen, of zij werkelijk rustig naar Den Haag zouden gaan. Zoodra ze op eenigen afstand van den Schout, zijne sergeanten, provoosten en diefleiërs waren aangekomen, begon de Prins van Portugal:

‘Philips! Mij steekt de walg van alle logen en bedrog! Wie heeft met Hare Majesteit over dit duel gecommuniceerd?’

‘Dat hem, bij God! Sint-Felten schen! Ik en weet het niet, maar ik heb er toch mijne particuliere speculatie op!’

‘Ik ben met deze zaak ten hoogste bekommerd! Er is fraude gepleegd!’

Dom Emanuel staarde Philips met zijne groote zwarte oogen zeer vertoornd aan.

‘Dat is er. En ik verdenk den Franschen hondsklink, dat hij de Prinses Louise gebruikt heeft, om Hare Majesteit te insinueeren tusschen beiden te komen!’

De Prins van Portugal verviel in eene langdurige mijmering. Ze wandelden het Kerkpad af, op geruimen afstand gevolgd door den Baljuw en zijne mannen. Toen ze bij het hek van de Zuidwestpoort gekomen waren, bleef de Portugees stilstaan, en sprak:

‘Philips! Ik heb je als een vermaledijden poltron leeren kennen! Ik zweer op mijne verdoemenis, dat ik niet verder met je wil communiceeren - en zorg, dat je me uit den weg blijft!’

Don Emanuel keerde hem den rug toe, en verwijderde zich in de richting van het Voorhout.

Doodsbleek en bevende van drift poogde zijne Koninklijke Hoogheid eenige grove beleedigingen uit te stoeten, maar de woede verstikte zijne stem. Zijne vrienden beproefden het, hem tot kalmte terug te brengen. Gelukkig waren er zeer weinig voorbijgangers in dit vroege uur van een allerheerlijksten zomermorgen. Philips braakte eene reeks van verwenschingen luide uit. Hij begreep, dat iedereen hem beschuldigen zou zijne moeder van het duel te hebben ingelicht, om zoo de verplichting te ontkomen van zijn leven te wagen.

Veel pleitte tegen den jongsten zoon van Elisabeth Stuart, maar ditmaal was hij in één opzicht onschuldig. Hij had zijne moeder geene kennis gegeven van het duel. Zeer stellig had hij tegenzin in een strijd met l'Espinay, omdat hij wist hoe ongemeen ver deze het in de kunst van schermen had gebracht. Maar zijne verbittering en razernij tegen den gunsteling zijner moeder en zuster gingen zóó ver, dat hij dit gevaar wilde trotseeren, en alleen op het oogenblik van het tweegevecht zijne vrees opnieuw liet doorschemeren.

De loop van zaken was eenvoudig en logisch geweest.

Na de beleedigingen van Vrijdag 15 Juni, na het in beginsel aannemen van een tweegevecht, kon Philips van Bohemen zich onmogelijk terugtrekken. Des Zaterdags en des Zondags, 16 en 17 Juni, vergaderden de Fransche edelen, vrienden van l'Espinay, om maatregelen te beramen met de edelen uit het gevolg van Philips. Men beproefde vooreerst eenige ‘entremises tot accommodement’. Men onderzocht of de geschillen tusschen Prins Philips en den Graaf de l'Espinay niet zouden kunnen worden bijgelegd. De eerste eischte, dat de laatste Den Haag voorgoed zou vaarwel zeggen. Over dit punt werd geruimen tijd beraadslaagd. De Fransche edelen vreesden voor de veiligheid van l'Espinay, zoodat sommigen hunner hem zelfs aanrieden Den Haag te verlaten. Maar hij zelf verwierp dit denkbeeld met zoo groote beslistheid, dat er van geene schikking sprake kon zijn. Eindelijk werd op Maandag 18 Juni bepaald, dat het duel in den vroegen morgen van Dinsdag 19 Juni zou plaats grijpen. L'Espinay had den Markies de Hauteville volmacht gegeven, en vernam Maandagnamiddag de beslissing.

Hij had in de laatste dagen maar enkele oogenblikken in de tegenwoordigheid van de Prinses Louise doorgebracht. De Koningin bleef zeer diep getroffen door de onbeschaamde houding van haar zoon. Louise was altijd hare meest geliefde dochter geweest, en daarom riep ze nu Louise in haar boudour. De geleerde en beroemde Elisabeth zonderde zich af in hare vertrekken, en weigerde verder zich met den oorlog in het paleis te bemoeien. Mevrouw van der Mijle deed telkens een beroep op Louise's genegenheid voor hare moeder, daar deze, anders zoo kloek, hare wilskracht en vastberadenheid scheen te verliezen. Zoo toefde de jonge Prinses uren achtereen bij hare moeder, en spraken ze samen over l'Espinay, schijnbaar geheel toevallig, en voor het uiterlijk in groote bedaardheid en kalmte. Voor de Koningin was de Fransche Graaf evenknie van haar beproefden vriend Lord William Craven. Een fijne, diep doordringende speurzin had haar al lang tot de overtuiging gebracht, dat het jonge hart van hare mooie dochter geen weerstand zou kunnen bieden aan de betoovering, die uitging van l'Espinay, maar ze was volkomen gerust. Beide jongelieden wedijverden in edelen zin. L'Espinay zou zich wel wachten om der dochter eener Koningin van liefde te spreken. Louise stond te hoog, om een oogenblik naar zulke taal te luisteren. Doch Elisabeth Stuart vreesde voor een ander gevaar. Louise zou zich zeker in acht nemen, en nooit verraden wat op den bodem van haar hart verborgen moest blijven, maar zij zou lijden, zwaar worden beproefd, nu de strijd tusschen den Graaf en haar vermetelen zoon was losgebroken.

(Wordt vervolgd.)