De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

[p. 121]

Monsieur De l'Espinay.
Eene episode uit het leven van Elisabeth Stuart, Koningin van Bohemen, 1645-1646.
Door Dr. Jan ten Brink.
(Vervolg van blz. 115.)

In het midden van Juni op een Vrijdag had de Graaf de l'Espinay in den vroegen morgen met zijn escadron ruiters, behoorende tot het regiment van den Graaf de Châtillon, een rit naar de duinen

IN ANGSTIGE SPANNING.
Naar een schilderij van Prof. Hans von Bartels.

gemaakt, en kon hij eerst te elf uur des voordenmiddags naar den Kneuterdijk gaan. Er ging veel tijd verloren met deze militaire oefeningen, vooral, omdat de met stof en zand bedekte majoor steeds moest zorgen in een geheel ander kostuum aan het Hof te verschijnen. Het was al over elven, toen l'Espinay, geheel jubel, geheel geluk, opgewekt door de frissche zeebries in de duinen en den prachtigen Junizonneschijn, over de Plaats naar den Kneuterdijk streefde. Twee als edelen gekleede heeren wandelden op en neer voor het paleis. Nader komend herkende hij tot zijne verbazing den Prins Philips van Boheme en den Prins Emanuel van Portugal.

De beide neven hadden daar al geruimen tijd geloopen.

Geheel onverwacht was Philips in alle stilte den vorigen avond teruggekomen. Terstond had hij zich op de hoogte gesteld van alles, wat er in zijne afwezigheid wasgeschied. De lakei Jilles de Roode rapporteerde al de bezoeken van l'Espinay. Daar het bleek, dat deze meer dan ooit in de gunst van zijne moeder en zijne zuster deelde, had Philips in de uiterste woede gezworen, dat aan dit alles een eind moest komen, dat l'Espinay uit Den Haag moest verwijderd worden. Reeds was hij van acht uur in den morgen bezig zijne maatregelen te nemen. In de eerste plaats had hij gehoor gevraagd bij zijne zuster Elisabeth. Deze had sedert de laatste dagen geweigerd des morgens ter audiëntie en des middags ten maaltijd bij de Koningin te gaan. Ze sloot zich aan bij hare jongste zusters Charlotte en Sophie - en hield zich schuil in haar studeervertrek. Toen Philips bij zijne zuster Elisabeth verscheen, poogde deze allereerst te vernemen, wat hem had bewogen Den Haag geheel onverwacht te verlaten, na al hetgeen er was voorgevallen. Philips verklaarde, dat hij hieromtrent geene opheldering kon geven, daar zijne reis in verband stond met de plannen van hun oudsten broeder. De hoogste discretie was hem voorgeschreven.

Elisabeth had toen verklaard, dat zij niet begreep welk belang zooveel geheimzinnigheid vorderde. Philips kwam daarop met zijn verzoek voor den dag. Hij toonde aan, dat de intimiteit tusschen Louise Hollandina en den Opperstalmeester eene beleediging was voor hun koninklijk huis, en dat hij van zijn broeder Karel Lodewijk de opdracht ontvangen had, den ellendigen Franschen hond uit Den Haag te verwijderen, of te laten afmaken door zijne lakeien. Elisabeth wilde zich na de bittere ervaringen der laatste dagen met deze zaak verder niet inlaten. Ze betreurde het gedrag van hare zuster Louise - maar bleef bij hare

[p. 122]

meening, dat zij haar laatste woord in deze zaak had gesproken.

Zeer verbolgen had Philips nu een bezoek gebracht aan zijn neef Dom Emanuel van Portugal. Hier kon hij vrijmoediger spreken. Dat hij naar Engeland was geweest, maar geheel incognito - dat hij met zijn broêr aan het kuipen was geweest tegen de belangen van zijn oom en zijne moeder - bleek ruimschoots. Hij moest zich nu wenden tot de Hoog Mogende Heeren - en hoopte op goeden uitslag, maar vooraf kwam hij zijn neef verzoeken hem assistentie te verleenen in zijn voor korten tijd uitgestelden oorlog tegen den Graaf de l'Espinay. Dat deze indringer op de onbeschaamdste wijze heele dagen in het atelier van zijne zuster doorbracht, dat de Koningin dit op oogluikende wijze toeliet, schreide ten hemel. Hij had besloten den ellendigen intrigant openlijk te weerstaan.

Opgewonden sprekende wandelden beiden nu in de nabijheid van het paleis.

‘Ik zal dien guil, dien bluffer, dien windbreker, dat schuimsel van alle boeven, eene les geven, die hem heugen zal!’ riep Philips. ‘Heel Den Haag lacht met ons!’

Prins Emanuel van Portugal schudde het hoofd.

‘Mijn advies zou anders luiden!’ antwoordde hij. ‘De Graaf de l'Espinay heeft machtige protectie. Dat men den heere van Brederode of den Vicomte de Machault informeere - subtiel en secretelijk - dat men zonder éclat den pronker éconduiseere - dat ware het meest profitabel!’

Maar Philips schreeuwde in zijne woede:

‘Die weersoordige, overgegeven vleeschdief behoeft niet ontzien te worden. Ik zal het hem in zijn gezicht zeggen, zonder fard, noch artificie! Met mijn rijzweep zal ik hem ranselen!’

‘Luister, Philips! Een edelman van uwe sagaciteit en sollertie moet begrijpen, dat hij zoo handelende zich belachelijk maakt, en in perikel komt, daar de Graaf de l'Espinay hem met zijn degen te lijf zal gaan - en hij zich zal moeten defendeeren! Neen, Philips, bedwing je drift. Je bent te haastig op je paardje! Je comportement moet koninklijk zijn!’

Plotseling greep Philips zijn neef bij den arm, en wees op l'Espinay, die naderde.

‘Gebruik patiëntie, Philips! Bederf je zaak niet!’

‘Ik zal zwijgen! Zeg hem uit mijn naam, dat ik hem verbied de Koningin te bezoeken!’

De Graaf de l'Espinay trad onverschrokken voorwaarts, en groette beide Prinsen. Op dit oogenblik richtte Emanuel van Portugal zich met beleefde woorden tot hem, en berichtte hem, hoe de Prins Philips niet kon toelaten, dat hij in het paleis der Koningin verscheen. Prins Philips verbood hem den toegang tot het paleis. L'Espinay boog zeer beleefd, en antwoordde kalm, dat de Prins het recht niet had hem te verbieden of te bevelen.

Terstond stoof Philips op in volle woede schreeuwend:

‘Tonnerre de Dieu! Vilain maroufle! Nous allons voir!’

L'Espinay bleef bedaard. Hij boog nogmaals, en antwoordde:

‘Sa Majesté m'ordonne de venir! J'obéirai et je vous retrouverai!’

Zonder verwijl richtte hij zich naar den hoofdingang van het paleis, en verdween in de vestibule.

Prins Emanuel van Portugal had Philips belet op den Graaf los te rennen, maar kon niet verhinderen, dat zijn neef eene reeks gemeene scheldwoorden uitbraakte, die over den geheelen Kneuterdijk werden gehoord.

L'Espinay moest aan zich zelf bekennen, dat hij alleronaangenaamst getroffen was. Enkele dagen van vrede en hemelsch geluk hadden hem schier zorgeloos gemaakt. Maar nu stormden zorgen en moeilijkheden in menigte op hem los. Het zou onmogelijk zijn de aanvallen van Prins Philips onbeantwoord te laten. En hieruit zouden nieuwe onheilen volgen voor de rampzalige Koningin van Boheme, misschien ook voor zijne gadeloos geliefde Louise. Het was een zeer moeilijk geval. Hij besloot vooreerst te zwijgen, en Harer Majesteit niets te laten merken. Na de audiëntie bezocht te hebben, zou hij naar den Vicomte de Machault gaan en advies vragen.

In de receptiezaal met de groote historische portretten vond hij ditmaal alleen het gewone hofpersoneel. De Koningin was aanwezig. Zij droeg een statig kleed van zwart fluweel, kraag en manchetten van kostbare kant, en parelsnoeren om den hals en de polsen. Louise Hollandina zag er bekoorlijker uit dan ooit te voren - hare oogen fonkelden van een ongemeenen gloed. Schoon de zes vensters op den Kneuterdijk uitzagen, hadden de aanwezigen weinig van de ontmoeting der beide Prinsen met l'Espinay gemerkt, omdat de beschildering der ruiten het vrije uitzicht belemmerde, omdat de Koningin juist verschenen was, en hare plaats op den troonzetel had ingenomen. De Opperstalmeester bracht terstond zijne eerbiedigste groeten aan Hare Majesteit en Hare Koninklijke Hoogheid, op meesterlijke wijze zijne trekken en blikken beheerschende, opdat niemand het minst mocht vermoeden van zijn groot geheim.

De Koningin toonde zich opgeruimd en ondervroeg l'Espinay over hare honden, op wier bezit ze grooten prijs stelde. Hare minzaamheid verhoogd door vorstelijke waardigheid kwam bij een eenvoudig gesprek als dit op het schitterendst uit. De Opperstalmeester hield zich zeer goed, en antwoordde ongedwongen, schoon het hem bang te moede was. Hij sprak opzettelijk zeer kort met zijne Louise, omdat het veinzen van deftige hoffelijkheid hem al te zwaar viel. Daarna vroeg hij Lord William Craven een oogenblik gehoor. Hij troonde hem mee naar een hoek der zaal, en deelde hem het onaangename nieuws mee. De Prins Philips zocht in het openbaar twist met hem, daar hij, nauwelijks terug van zijne geheimzinnige reis, hem reeds had aangevallen. Het ging niet aan den Prins opzettelijk te ontwijken. Zijn eer als edelman verbood dit ten stelligste. Met het diepste leedwezen erkende hij, dat een duel met Prins Philips groote reden tot droefheid voor de Koningin zou kunnen worden - hoe het ook afliep. Hij hoopte op de eene of andere machtige tusschenkomst, niet voor zich zelven, maar in het belang der Koningin.

Lord Craven hoorde dit alles, zeer getroffen, aan. Eene vrouw als Elisabeth Stuart, eene Koningin, door hare bewonderaars in Engeland ‘the Queen of Hearts’ geprezen, werd opnieuw bedreigd door allerlei leed. Craven zag niet veel heil in tusschenkomst van wien ook. De Prins Philips bleef altijd door zijne ondoordachte dwaasheden een gevaar voor de koninklijke familie. Hij kreunde zich in het geheel niet aan zijne moeder. Hij vertrok uit Den Haag, zonder haar een woord van afscheid toe te spreken, hij kwam terug, en liet zich niet in den familiekring zien. Hij zelf zou nu der Koningin meer dan ooit ter zijde staan, en haar voorbereiden op het denkbeeld, dat een duel van den Prins met den Opperstalmeester misschien het eenige middel zou zijn om aan de gespannen verhouding voor goed een eind te maken.

L'Espinay bedankte Lord Craven voor zijne sympathie en zijne hulp. Daarop nam hij afscheid van de Koningin en de Prinses, en spoedde zich door het Voorhout naar de woning van den Vicomte de Machault. Het was omstreeks half twaalf, den tijd, wanneer de Opperhofmeester van Zijne Hoogheid terugkwam uit het Binnenhof. L'Espinay vernam, dat de Vicomte nog niet terug was gekomen, maar vond het goed hem te wachten in het spreekkamertje. Hij zette zich neer bij het smalle kruisraam met kleine donkerblauwe en gele ruitjes, en dacht er aan, hoe hij in Augustus van het vorige jaar bij zijne komst in Den Haag terzelfder plaatse had vertoefd, en wat er sedert al was geschied. Weldra verscheen de Vicomte, zich verontschuldigende, dat hij zoo laat kwam, maar hij had lang met Hare Hoogheid Amalia van Solms moeten spreken - ‘Son Altesse le Prince étant fort indisposé.’ Tot veler spijt liet de gezondheidstoestand van Frederik Hendrik destijds dikwijls te wenschen over.

[p. 123]

L'Espinay deelde nu beknopt mede wat hem bekommerde, inzonderheid met het oog op de Koningin. Zijn eer als edelman liet niet toe de aanvallen van Prins Philips onbeantwoord te laten. De gevolgen van een duel konden zeer smartelijk zijn voor Hare Majesteit, en juist dit wilde hij tot elken prijs vermijden. De Vicomte de Machault achtte dezen toestand zeer bedenkelijk. De ‘dolle’ Palatijn moest op de eene of andere wijze worden gebreideld. Het verstandigste zou zijn in dezen zich tot de gezamenlijke Fransche officieren in Den Haag te wenden. Men moest overleg gebruiken. Het eenvoudigst ware het zeker dien avond bij de gewone wandeling op den Vijverberg zich te verzamelen, en raad te schaffen. Zoodanig werd besloten.

Men schreef dien dag, 15 Juni. Het heerlijkste zomerweer lokte na den maaltijd heel aanzienlijk 's Gravenhage in het Voorhout, op den Vijverberg, langs de smalle voetpaden van het Haagsche Bosch, of naar de duinen bij Schevelingen. L'Espinay wilde Louise mededeelen, wat er geschied was, en verscheen te vier uren in haar atelier. Hij vond haar bij het kleine tafeltje met boeken gezeten, hevig ontsteld en weenende. Hem ziende, wischte ze de oogen af, en glimlachte. Hij zelf was de onschuldige oorzaak van haar leed. Ze verhaalde, dat Philips, plotseling teruggekomen, tegen het einde van den maaltijd was binnengestoven, en tegen alle betamelijkheid en etiquette in, zijne moeder met harde woorden had aangesproken. Hij beschuldigde Louise, zijne zuster, dat ze vertrouwelijken omgang hield met een Franschen avonturier; hij beschuldigde zijne moeder, dat deze dergelijke zaken met hare koninklijke autoriteit billijkte. Gelukkig zat Lord Craven aan tafel, en nam d eze den dollen woesteling zeer ernstig en waardig onder handen. Hij verweet hem zijn onbetamelijk gedrag met zoo indrukwekkende woorden, dat Philips zich verwijderde - en afdroop met de bedreiging, dat hij den opperstalmeester zijner moeder binnen eenige dagen naar de hel zou doen verhuizen.

Hare Majesteit was door dit tooneel zoo ontroerd, dat ze in tranen uitbarstte, en door Mevrouw Van der Mijle naar haar boudoir werd gebracht. Louise had alleen in de eenzaamheid den vrijen loop durven geven aan hare tranen, omdat de woorden van den bandeloozen geweldenaar haar deden vreezen voor het leven van haar Jacques. L'Espinay vond terstond de geschikte woorden, om haar te troosten. Hij zette zich op eene lage taboeret aan hare knieën, en legde zijn rechterarm om hare leest. Louise greep met beide handen zijn hoofd en kuste hem vurig op den mond. Toen vergat ze alle bekommeringen en alle ellende. Jacques verzekerde haar, dat hij geen oogenblik vreesde, om met drie Philipsen terzelfder tijd te strijden - hij zou zich alleen moeten in acht nemen, om den rumoermaker niet doodelijk te treffen. En dit enkel met het oog op hare arme moeder. Op zijne beurt deelde hij Louise mede, wat er dien morgen gebeurd was. Hij stelde haar volkomen gerust. Zijne kameraden, edellieden van hoogen rang, allen officieren, zouden dien avond beraadslagen. Hoogst waarschijnlijk zou Philips worden opgevorderd tot een tweegevecht, en dan zou l'Espinay zijn best doen hem voor geruimen tijd tot stilzwijgen te brengen.

Louise Hollandina was buitengewoon ontdaan door al wat ze beleefde en hoorde. Ze vlijde haar wang tegen het lange zwarte hair van l'Espinay en schreide zacht. Langzaam week de ontroering, zich oplossend in een gevoel van zekerheid en rust. En toen spraken ze fluisterend en innig, alsof geen gevaar dreigde. L'Espinay mocht niet lang blijven, omdat al hunne handelingen werden bespied. Hij omhelsde haar bij het afscheid met een zegevierenden glimlach, zeker van de overwinning.

Tegen zeven uur des avonds kwamen langzaam in kleine groepen de Fransche officieren op den Vijverberg bijeen. Onder de jongeren vertoonden zich de Graaf de Guiche, de Markies de la Vallière, en Buat. Daarna kwamen de Markies van Montpouillan met zijn aangehuwden neef, den Vicomte de Machault. Later voegden zich bij hen de Markies de la Vieuville, de Graaf des Loges, de Markies de Louvignies, de Markies de Hauterive, en eindelijk ook l'Espinay. Tot groot genoegen van het verzamelde gezelschap voegde zich nog bij hen de Fransche Gezant bij de Hoog Mogende Heeren, de Seigneur de la Thuillerie.

Men was zeer verontwaardigd over de beleedigingen l'Espinay aangedaan door ‘ce fou enragé’, als men Philips van Boheme noemde. Er werd overlegd en beraadslaagd. Velen waren van oordeel, dat de zaak alleen door een duel zou kunnen worden uitgemaakt. De Fransche Gezant zag de zaak ernstiger in, en achtte het voor l'Espinay raadzaam van het duel af te zien, en zich uit Den Haag te verwijderen, want ook als de Prins Philips in het tweegevecht mocht verwond worden, zou daarmee de strijd niet beslecht zijn. Het leven van den Graaf bleef in gevaar, omdat de Koningin en de Prinsessen in den twist betrokken waren. Heel Den Haag sprak over deze zaak. Philips zou met zijne aanhangers op allerlei wijzen trachten den Graaf te vervolgen. Het ware ook in het belang der Koningin en der Prinses Louise wenschelijk, dat l'Espinay zich voor eene pooze terugtrok.

Bij de meerderheid vond dit gevoelen geen weerklank. L'Espinay trok zwijgend de schouders op. Allerlei meeningen werden geopperd, maar geen vast besluit genomen. Plotseling hoorden de Fransche edelen een luid geschreeuw. Een vijftal edelen kwam met snellen pas, onder heftige kreten, op hen af. Men herkende den Prins Philips van Boheme, den Baron Von Pellnitz, Von Wartenau, en twee Engelsche kapiteinen, Knightley en Thomson; de beide laatsten als pages aan het hof van Boheme opgevoed.

Philips riep luid:

‘Daar is de Fransche hond. Slaat dood, slaat dood!’

Maar zoodra de vijf schreeuwers de groep der elf Fransche edelen, allen kalm, allen met de hand aan den degen, wat nader hadden opgenomen - zoodra ze den Franschen Gezant met l'Espinay aan zijne linkerhand hadden herkend, bleven ze met uitgetrokken degens op korten afstand stilstaan. De Markies de Montpouillan en de Vicomte de Machault richtten zich tot Philips, en vroegen hem, wat hij van hen verlangde. Deze was de eerste, die zijn degen opstak, welk voorbeeld door zijne vrienden werd gevolgd. De Opperhofmeester van Zijne Hoogheid deelde hem mede, dat de Graaf de l'Espinay zich bereid verklaarde in een goed geregeld tweegevecht het geschil te beslechten.

(Wordt vervolgd.)