De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

[p. 98]

Monsieur De l'Espinay.
Eene episode uit het leven van Elisabeth Stuart, Koningin van Bohemen, 1645-1646.
Door Dr. Jan ten Brink.
(Vervolg van blz. 95.)

De stem der Koningin klonk luid en vol, getuigende van groote ontroering. De Prinses Elisabeth antwoordde zeer kalm:

‘Dit zal ter contrarie wel anders blijken, als uwe Majesteit gelieft te luisteren naar haar oudsten zoon!’

En nu begon Karel Lodewijk zijn verhaal, terwijl de Koningin zich wierp tegen de rugleuning van haar zetel met eene uitdrukking van hevig misnoegen. Mevrouw Van der Mijle begreep, dat er een storm opstak. Ze zag met bekommering naar hare veelbeproefde koninklijke vriendin. Deze luisterde zeer aandachtig naar alles, wat Karel Lodewijk vertelde - de ontmoetingen van l'Espinay en hare dochter Louise - het rapport van den spion-lakei - de Haagsche geruchten en praatjes. Van tijd tot tijd bewoog ze zich ongeduldig, maar viel den verteller niet in de rede. Ze wilde nauwkeurig weten, waarop de beschuldigingen steunden. Het geheele relaas kwam haar zeer onbeduidend voor. 't Meest hinderde haar de houding van Elisabeth, die vroeger l'Espinay tegenover Philips had verdedigd - en nu zich aan de zijde harer broeders schaarde.

Zoodra Karel Lodewijk zijn requisitoir had voltooid, begon Elisabeth:

‘Ik smeek uwe Majesteit dit alles wel zeer serieus te willen considereeren. De hostiliteit der Hagenaars is niet dubieus. Men spreekt van de groote faveuren door uwe Majesteit en de beide Prinsessen aan den Graaf de l'Espinay bewezen. Dit is infame, ignobele lastertaal, die mij het bloed naar de wangen drijft. Onze koninklijke eer is in groot perikel. Uwe Majesteit gelieve te considereeren, dat de Graaf de l'Espinay, hoe dapper en chevaleresk overigens, een zeer gevaarlijk man is voor al te gevoelige jonge vrouwen. Het is van publieke notoriëteit, dat deze Graaf eene minnares van Monseigneur Gaston de France heeft verleid, en dat hij daarom fugitief is, kunnende niet naar zijn vaderland retourneeren. Uwe Majesteit heeft hem in dit paleis geïntroduceerd, en nu begint alom de laster zich te insinueeren. Lakeien en stalboeven weten, dat hij dikwijls in de schilderkamer van Louise wordt toegelaten... men spreekt op onze digniteit en komt onze eer te na!’

De Koningin had dit alles met klimmende gramschap aangehoord, maar wist zich voor het uiterlijk te bedwingen.

‘Ik ben verwonderd in uw discours, Elisabeth! Sedert wanneer kreunen zich prinsessen van koninklijken bloede aan de calumniën der smalle gemeente? Sedert wanneer is het hare gewoonte hare familieleden te soupçonneeren zonder eenigen grond? Waardoor het vertrek van Monsieur de l'Espinay uit Frankrijk gecauseerd is, weet ik niet, maar de motieven zijner handelingen zijn nobel, dit is certein! Onze eer en digniteit hebben geen beteren verdediger dan den Graaf de l'Espinay!’

Elisabeth Stuart had zeer veel moeite om haar toorn te beheerschen. Hare dochter en naamgenoot bleef geheel kalm, achtende het beneden hare waardigheid aan eenige opwelling van drift toe te geven. Ze antwoordde met klem, maar zeer rustig:

‘Ik bidde uwe Majesteit serio een oogenblik ernstig na te denken. De toekomst van ons Huis schijnt me vrij desesperaat. Na al onze droefheid en adversiteit moeten we de uiterste prudentie appliceeren! De bewoners van deze stad en deze Republiek zijn ons weinig genegen. De machtige invloed van uwen doorluchtigen oom, Prins Frederik Hendrik, heeft ons tot nog toe geprotegeerd. We mogen aan de nu gebleken hostiliteit geen voedsel geven! Men weet in Den Haag, wie de Graaf de l'Espinay is, en ergert zich aan de faveuren, welke hij hier geniet. Binnen kort, als uwe Majesteit hier niet in voorziet, zullen nieuwe vijandelijke attentaten en injuriën ons Huis en onze personen treffen. Er moet een eind komen aan den vrijmoedigen omgang van onze Louise met den Franschen Graaf....’

De Koningin maakte eene toornige beweging met het hoofd. Het bloed stroomde haar naar de wangen. Met luide stem viel ze hare dochter in de rede.

‘Zwijg. Elisabeth! Ik wil zulke propoosten niet langer gedoogen! Eene prude, eene bégueule, als jij, denkt overal kwaad van. Monsieur de l'Espinay mag niet langer communiceeren met Louise, maar waarom mogen al die geleerden, die schamele poëten met versleten pourpoints en mantels wel dagelijks met jou communiceeren? Zwijg, ik admitteer geen woord meer!’

De Koningin rees uit haar stoel ten hoogste vergramd. Elisabeth stond eveneens op, wat bleeker maar waardig, onverschrokken. Mevrouw Van der Mijle greep in groeten angst de linkerhand der Koningin. Deze wilde zich niet langer bedwingen. Hare stem klom hooger en hooger. Ze hief de rechterhand op, en sprak in arren moede:

‘Ik ben je moeder! Ik ben je Koningin! Ik admitteer niet, dat mijne kinderen mij komen blameeren! Ik ontzeg hun het recht aanmerkingen op mijn gedrag te maken! Ik verbied Elisabeth mij in de eerste veertien dagen onder de oogen te komen!’

De Prinses was doodsbleek geworden. Met verwonderlijk groot zelfbedwang liep ze, het hoofd fier omhoog, naar de deur. Ze wendde zich nog even om, en zei trillend, hijgend:

‘Uwe Majesteit wil naar mijn advies niet luisteren. Het zij zoo! De gevolgen komen voor hare rekening!’

Zoodra Elisabeth het boudoir verlaten had, greep Mevrouw Van der Mijle de beide handen der Koningen, terwijl twee dikke tranen over haar gerimpelde wangen vloeiden. Elisabeth Stuart omhelsde, zeer ontroerd, hare grijze vriendin en fluisterde:

‘Modérez vos transports, ma chère Van der Mijle! Je suis calme, très calme...’

Daarna boog ze haar hoofd naar den schouder van Mevrouw Van der Mijle, en weende bittere tranen.

Lord William Craven had zijne plaats aan het venster verlaten. Hij had den strijd tusschen moeder en dochter met pijnlijke belangstelling gevolgd - en begrepen. Karel Lodewijk en Philips hadden, zoodra Elisabeth vertrokken was, eene diepe buiging gemaakt, en haar voorbeeld gevolgd. Craven trachtte nu terstond op zijne gewone eerbiedige, maar innig hartelijke manier, de Koningin moed in te spreken. Bijna oogenblikkelijk herwon deze haar kalmte, toen een hofdame binnentrad en gehoor vroeg voor den Graaf de l'Espinay. De Koningin vermaande haastig, dat men niets van het voorgevallene zou laten doorschemeren, en ontving l'Espinay met een kalmen glimlach. De beide witte hazewinden kwamen vriendelijk kwispelstaartend den Graaf verwelkomen. Ze herkenden hun vriend en verpleger. De Koningin had l'Espinay bevolen elken dag rapport uit te brengen over den toestand van het staldepartement. Zoodra nu gebleken was, dat zich alles in behoorlijke orde bevond, sprak de Koningin eenige beleefde woorden tot haar stalmeester, en verklaarde ze, dat ze behoefte had aan beweging en lucht. Ze stelde eene wandeling voor in het Voorhout, daar het uur van wandelen voor de voorname Hagenaars geslagen was. Mevrouw

[p. 99]

Van der Mijle begreep, dat haar koninklijke vriendin afleiding zocht na de hevige aandoeningen. Zij riep Lady Carey, om de Koningin te vergezellen.

Buiten scheen vroolijke Meizon over lindeboomen, prijkend in het teedere lichtgroen der nauwelijks ontloken bladeren. De stroom der wandelaars uit de aanzienlijke wereld golfde heen en weer. De Koningin ging vooraan met l'Espinay aan hare linkerzijde. Lord Craven volgde met Lady Carey. L'Espinay droeg zeer eerbiedig zijn hoed met witte pluimen onder den linker arm, en wandelde blootshoofds naast de Koningin. Van alle zijden werden ze beleefd begroet, zelfs door de Prinsen Karel Lodewijk en Philips, die met hun neef en vriend Emanuël Prins van Portugal zich onder de wandelaars gemengd hadden. De groet gold de Koningin, men veinsde l'Espinay niet te zien. Hare Majesteit sprak zeer levendig, om hare pijnlijke ontroering te ontkomen. L'Espinay luisterde eerbiedig. Langzaam den stroom der wandelaars volgend, keerden ze een en andermaal bij het tegenwoordig Tournooiveld op hunne schreden terug, om nogmaals naar den Kneuterdijk te drentelen.

De zon was plotseling verdwenen onder donkere wolken, zwanger van regen. Weldra ruischte een voorjaarsregen door het jonge groen. De Koningin vermaande l'Espinay zich te dekken. Hij gehoorzaamde, omdat de regen in felheid toenam, en men op weg naar het paleis al de wandelaars de vlucht zag nemen. Op dit oogenblik traden de Prinsen Karel Lodewijk, Philips en Emanuel van Portugal op hen toe. Zonder een woord te spreken naderde Karel Lodewijk l'Espinay, en sloeg hem met eene snelle beweging den hoed van het hoofd.

‘Chapeau bas, monsieur de l'Espinay!’

Met een vernietigenden glimlach had de Erfprins van de Paltz deze woorden uitgesproken.

L'Espinay sloeg de hand aan zijn degen.

De Koningin bukte zich snel, nam eigenhandig den witten hoed op, en hem aan aan l'Espinay overreikende, sprak ze met trillende stem:

‘Remettez vostre chapeau, Monsieur le Comte!’

Luid lachende verwijderden zich hare zonen met den Prins van Portugal.

VIII. Philips van Boheme krijgt een mandaat.

De regen nam voortdurend in hevigheid toe.

De drie Prinsen zochten vruchteloos beschutting onder het jonge groen der linden. Prins Emanuel van Portugal, kapitein bij een regiment Staatsche ruiters, noodigde zijne neven uit voor den regen te schuilen in zijne woning, op weinige schreden afstands aan het Voorhout gelegen. Daar aangekomen, haastten de vrienden zich naar binnen, en werden ze door den gastheer in eene ruime kamer met drie smalle ramen gebracht. Er heerschte daar zekere statigheid, omdat de wanden met eikenhout beschoten waren, en de massieve meubelen door lang gebruik donkere tinten hadden aangenomen. Weinig licht viel door de vensters, nu het zwerk geheel bedekt was met regenwolken. Toch bleek ook zoo nog, dat er groote orde en netheid gevonden werd in dit vertrek, gelijk in het geheele huis van den Prins. Hij hoopte over eene maand in den echt verbonden te worden met Johanna Gravin van Hanau, die hem hare liefde had geschonken en een groot fortuin aanbracht.

Prins Emanuel van Portugal was veertig jaar oud. Gesproten uit een zijtak der koninklijke familie, waren zijne vooruitzichten zoo weinig schitterend, dat hij aanvankelijk zich als monnik in de orde der Karmelieten deed opnemen. Vijf jaren bleef hij in het klooster, maar verloor langzamerhand zijn ijver en belangstelling. Door het huwelijk van zijn vader met Emilia, dochter van Prins Willem van Oranje, bezat hij machtige bloedverwanten in de Republiek der Geünieerde Gewesten. In 1633 had hij het klooster verlaten, en met zijn voorleden gebroken. Zijn vader had de zijde van de Aartshertogin Isabella gekozen, en was te Brussel hertrouwd met eene van de staatsdames dezer vorstin. Emanuel kwam naar Den Haag, ging in 1634 tot de Protestantsche kerk over, en werd zeer goed ontvangen door Prins Frederik Hendrik, die hem aan zijn opperhofmeester, François de la Place, Vicomte de Machault, had gerecommandeerd. Deze, kolonel van een regiment Staatsche arquebusiers, gaf Emanuel van Portugal eene kapiteinsplaats. Op deze wijze was de Portugeesche prins ten onzent ingeburgerd, en zóó goed had hij zich toegelegd sedert 1633 op het spreken van onze taal, dat hij in 1646 er zich dagelijks van bediende met dat zonderling zangerig accent, 't welk den Zuiderling verraadt. In zijn voorkomen was hij een geheel ander man, dan de beide zonen van Elisabeth Stuart met hun roodbruin hair, en bolle wangen. Emanuel van Portugal was volbloed Portugees met groote zwarte oogen, geelbleek gelaat, en krullenden zwarten baard en knevels. Hij beijverde zich zijne gasten te doen plaats nemen, en een lakei te roepen, om den Prinsen een glas oporto aan te bieden.

Toen ze alle drie aan een venster hadden plaats genomen, en geruimen tijd hadden gezwegen, riep Karel Lodewijk plotseling uit:

‘Hare Majesteit laboreert aan blindheid! Het is ongehoord een exempel van zoo groot bedenken te stellen! Ik wensch niet meer met de Koningin te communiceeren, sedert zij de Prinses Elisabeth zoo schots heeft uitgestreken. Van haar, noch van onzen oom, Zijne Majesteit van Engeland, is eenig avantage meer te verwachten. Ik ga morgen naar Londen, om mijn persoonlijk oorbaar te behartigen. Als mijne magen zal ik u beiden zeer confidentiëel zeggen, wat mijne plannen zijn - opdat ge me kunt helpen!’

‘Het loopt al uit de kerf met dien Françooischen hond!’ riep Philips luide.

‘Aan u, Philips, en aan u Emanuel!’ ging Karel Lodewijk voort, ‘draag ik op dien godvergeten guit te doen poignardeeren bij de eerste occasie, en den kerfstok voor goed af te doen!’

‘Aan mij zal het niet gebreken!’ antwoordde Philips.

De Portugees sloot zijne zwarte oogen half toe, en sprak:

‘Ik raad in deze zaak groote prudentie te gebruiken! De Graaf heeft machtige protectie aan 't Hof - te beginnen met den Opperhofmeester van Zijne Hoogheid - de Vicomte de Machault!’

‘Al had hij den Nikker op zijn zij - ik zal hem afmaken!’ schreeuwde Philips.

Prins Emanuel, die dubbel zooveel jaren telde als Philips, sloot zijne oogen geheel, en achtte het niet de moeite waard op dien uitval te antwoorden.

Karel Lodewijk ging voort:

‘Dat alles is van geringe importantie! Ons belang ligt elders. Ik heb Philips het mandaat gegeven, om troepen te werven voor de Engelsche Republiek. Hij behoort in dit alles bekwame praecautie te appliceeren. Ik heb mij zeer in het geheim verstaan met Fairfax en Cromwell. Zijne Majesteit zal na zoovele beslissende nederlagen zich niet lang meer staande kunnen houden - hij zal van de kroon vervallen verklaard worden - en dan zal het Parlement beslissen, of zijn oudste neef hem kan opvolgen. In dit geval is uw beiden eene schoone toekomst geassureerd. Maar ik eisch een streng silentium en onvoorwaardelijke gehoorzaamheid!’

Voor Philips ging plotseling een licht op. Hij had weinig doorzicht, en van zijns broeders intrigen luttel begrepen. Nu eerst verstond hij, waarom deze zoo snel naar Engeland terugkeerde, en zoo weinig tevreden was over de Haagsche toestanden. Prins Emanuel van Portugal was te voorzichtig, om een oordeel uit te spreken. Hij had zich bij zijn oom Prins Frederik Hendrik aangesloten, en zich voor goed in Den Haag gevestigd. Hij geloofde niet, dat de plannen van den zelfzuchtigen Prins Karel Lodewijk in Engeland ooit zouden slagen, omdat diens dappere broeders Robbert (Ru-

[p. 100]

pert) en Maurits in het leger van Charles I gediend hadden.

Terwijl Karel Lodewijk nu allerlei bijzonderheden omtrent zijne positie in Engeland meedeelt, van plan Den Haag voor goed te verlaten, had de Koningin met haar gezelschap zoo spoedig mogelijk eene toevlucht gezocht in het paleis. De beleediging, den Graaf de l'Espinay aangedaan, had haar bitter gegriefd. In hare verontwaardiging had ze zelve den afgeslagen hoed gegrepen, tot groote verbazing van Lord Craven en Lady Carey. Ze wilde de onbeschoftheid van haar zoon goedmaken door eene buitengemeene daad. Zoodra ze in de marmeren vestibule was aangekomen, bemerkte men aan de doodelijke bleekheid van hare trekken, dat zij diep geschokt was, door de gebeurtenissen van dien dag. Steunende op de armen van Lord Craven en Lady Carey beklom ze de marmeren trappen, die naar de eerste verdieping leidden, maar vooraf had ze zwijgend hare hand gereikt aan l'Espinay, die knielend op de rechterknie die koninklijke hand met innige dankbaarheid aan zijne lippen bracht.

Toen hij opstond was de Koningin uit zijn gezicht verdwenen. Hij dacht er aan met den eenen of anderen zijner aanzienlijkste landgenooten en vrienden te gaan raadplegen over het gebeurde en over de houding, die het hem paste aan te nemen tegenover den Prins Karel Lodewijk. Op eens zag hij de Prinses Louise Hollandina bij het portaal boven aan de trap. Na eene diepe buiging van zijne zijde, wenkte ze hem naar boven te klimmen. In weinige seconden stond hij aan hare zijde. Zwijgend ging ze hem voor door eene lange gang, tot ze uit het oog der lakeien verdwenen waren. Toen fluisterde ze:

‘Que se passe 't il donc, mon cher Comte? Racontez moi tout, tout! Suivez-moi!’

Snel klommen ze naar de tweede verdieping - en sloegen ze den weg in naar het atelier der Prinses. De lakei Joost Joosten Duijnsbergen rees uit zijne zittende houding op, en wierp een wantrouwenden blik naar l'Espinay. De Prinses ging dezen voor in het atelier, sloot de deur, en stak een sleutel aan de binnenzijde in het slot, zoodat er aan de buitenzijde door spionnen niets kon worden begluurd. Het was schemerdonker in het atelier, daar de ramen voor een deel afgesloten waren en eene donkere regenlucht over de binnenplaats hing. Het liep naar half vijf in den namiddag, de schemering was nog niet gevallen.

De Prinses troonde l'Espinay mee naar een hoek van het atelier, waar twee leunstoelen bij een tafeltje met boeken stonden, geheel verborgen achter een hoogen ezel met een zeer hoog doek, eene kopie in Engeland gemaakt van Van Dijck's Karel I op jacht, welke kopie de Prinses op hare beurt wenschte te reproduceeren. Ze zaten daar geheel beveiligd voor alle bespieding. De halve duisternis, die in deze schilderkamer als een regen van grijze asch nederdaalde, maakte het bijeenzijn nog vertrouwelijker. Louise Hollandina wilde zeer gaarne weten, wat er in het Voorhout was geschied. Ze had Mevrouw Van der Mijle opgezocht, en van deze, die zeer neerslachtig was, gehoord, welke harde woorden tusschen moeder en dochter gewisseld waren. En dit alles werd veroorzaakt door de tegenwoordigheid van den Graaf de l'Espinay in het paleis der Koningin. Er werd een aanval op hem gewaagd door de beide Prinsen, die nu Elisabeth in hun bond hadden opgenomen. Dat de Koningin met zooveel klem tegen Elisabeth optrad, verheugde haar zeer, maar deed haar vreezen voor een oorlog in het paleis, reeds door spionneerende lakeien begonnen.

Toen ze Mevrouw Van der Mijle verlaten had, ontmoette ze in de audiëntiezaal hare moeder, gesteund door Craven en Carey. De eerste van dit tweetal had haar gewenkt niet te spreken. Naar het uiterlijk bleek de Koningin hevig ontsteld. Louise had zwijgend gegroet, en toen, l'Espinay ziende in de vestibule, hem uitgenoodigd haar te volgen. Louise stond in intellectueele kracht ver achter bij Elisabeth, maar haar hart bleek zachter gestemd, en voortdurend was ze bezorgd over hare zwaar beproefde moeder. Daarenboven begreep ze maar al te wel, dat ze in den paleisstrijd, die vóór en tegen l'Espinay werd gevoerd, met overtuiging aan de zijde van deze moest staan. Ze was zeer geneigd hem hare oprechtste genegenheid te schenken, zonder daarbij lang na te denken of er in deze zeer nobel bedoelde genegenheid niet iets zeer gevaarlijks school voor hare gemoedsrust. Ze was vier-en-twintig jaren oud, en meende, dat jonkvrouwen van haar rang, die door familie- en staatsbelang zoo dikwijls gedwongen worden een ongewenscht huwelijk te sluiten, ten minste het privilegie bezitten, om hare genegenheid vrij moedig te toonen. Ze was geheel onder de bekoring van dezen Franschen edelman gekomen, en zonder het aan zich zelve te bekennen, heerschte de gedachte aan hem over al haar doen en laten. Zijn beeld scheen diep in hare ziel geprent, daar ze, als ze alleen in haar atelier was, soms snel een schetsje in haar studieboek neerkrabbelde, waarin men duidelijk de sprekende trekken van l'Espinay's Antinoüskop herkende. Ze dacht geen oogenblik ernstig na over de toekomst van hare snel opvlammende liefde. De vijandelijke houding van hare beide broêrs bekommerde haar niet bovenmate. Ze wist hoe onweerstaanbaar l'Espinay was met den degen in de hand. Ze vreesde geen oogenblik, dat men hem zou durven aanranden. Ze hield hem voor een volmaakt edelman - den schitterendste, dien ze in haar jong leven ooit had gezien.

(Wordt vervolgd.)