De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1

Waaruit bestaat een mensch?
Met afbeeldingen.
(Vervolg en slot van blz. 38.)

II.

Water is bij een mensch de in de grootste hoeveelheid voorkomende samenstelling, daar het uit twee deelen waterstof en een deel zuurstof

Fig. 7. Een mensch bevat aan water een vat van 90 tot 96 oude ponden of ½ H.L.

bestaat. Een mensch bevat 90-96 pond water, dat is een vat van een halven hectoliter inhoud (zie plaat 7). Het vindt een groot aantal aanwendingen, maar de meest gewone is toch wel het merkwaardigst. Het grootste deel van het beenderengestel en van het vet is, wat men zou mogen noemen dood weefsel. De zelfstandigheid, die het lichaam doet leven is protoplasma, dat het voornaamste deel vormt van spieren, hersenen, zenuwen, longen, hart enz. Protoplasma nu bestaat in de gedaante van millioenen kleine celletjes, die naast elkaar liggen en min of meer aan elkaar zijn gesmeed. Maar zonder water kunnen deze celletjes evenmin leven als een school haring; zoodat, waar in het lichaam protoplasma voorkomt en dat is schier overal, het niet alleen in water is gedompeld maar ook slechts zijn geheele bestaan kan vinden in bewegend water. Niets zou er in het lichaam kunnen gebeuren zonder water. Het lost het voedsel op, drijft de bloedlichaampjes voort, bevochtigt de vliezen van mond, neus, strottenhoofd en de binnenbedekkingen van het lichaam, vormt een soort van vochtig kussen rondom het hart, longen en buik, brengt in den vorm van zweet verkoeling aan bij uitwaseming en heeft nog menig andere nuttige functie. Hoe meer water er in het lichaam is hoe krachtiger het leven. Kinderen hebben er meer van dan volwassenen

Fig. 8. In een mensch is genoeg zout om een zoutvaasje als dit, zes of zeven keer te vullen.

en de traagheid van den ouderdom is de beste maatstaf dat het lichaam een groote mate van droogte heeft erlangd.

Gewoon tafelzout, een verbinding van natrium en chloor is in het menschelijk lichaam een werkzaam materiaal. Het schijnt noodig voor het leven van elk orgaan en het wordt in het bloed, de spieren en al de andere vloeibare en vaste stoffen aangetroffen. Het helpt de vloeistoffen bij het passeeren door de nauwe geleidingen en is dienstig voor de opslurping van het voedsel uit de ingewanden en de maag in den bloedsomloop, terwijl het dien voorts bevordert van de kleine bloedvaten naar de spierweefsels.

Onderzoekingen hebben aangetoond, dat indien men zout aan het menschelijk lichaam onthield, er een periode van kwijning zou intreden, die door den dood zou gevolgd worden. Toch zijn er slechts zes of zeven onsen in het geheele lichaam aanwezig; dit is echter juist genoeg om er een flinke tafel des middags mede te voorzien (zie plaat 8). Wonderbaarlijkerwijze is de mensch nog al spilziek met deze belangrijke stof en iederen dag verliest hij daarvan een half ons.

Soda om mede te wasschen of natrium in verbinding met koolstof en zuurstof is eene andere zelfstandigheid, die een onmisbare taak heeft te verrichten. In het bloed opgelost is haar werk in ieder deel van het lichaam te vergelijken bij die van een stadsreiniger. Waar het een spoor van koolzuur aantreft, grijpt het dit aan, drijft het naar de longen, die het naar buiten werpen. De hoeveelheid soda in het bloed is zeer gering maar de arbeid dien deze verricht is ontzaggelijk.

Wij kunnen geen enkele verrichting doen zonder een

Fig. 9. Het lichaam is een zeepfabriek; het bevat gewoonlijk genoeg om er een stuk als hierboven afgebeeld van te maken.

zekere hoeveelheid vergiftig koolzuur in het leven te roepen. Iedere slag van het hart en ieder rijzen van de borst, ieder buigen van den vinger of sluiten van de oogen schenkt het aanzijn aan een weinig van dit doodende product; en indien het niet bij voortduring verwijderd werd zou het noodzakelijkerwijze binnen weinige minuten de levensmachine doen stilstaan. De soda is dus in waarheid onze vuilnisman.

Ook in het beenderenstelsel vormt de soda een voornaam bestanddeel; met kalkphosphaat, magnesiumphosphaat en een vloeispaathkalkverbinding dient het om onze beenderen en tanden te maken en in stand te houden.

Het schijnt kluchtig om riekende zouten in zich te bevatten en toch is het zoo. Sodium, potassium en ammonium zijn verbonden met waterstof en zuurstof om datgene tot stand te brengen, wat de zuiverende eigenschappen van zeep vormt, n.l. de scherpe ammonia en de soda en potasch. Door het gansche lichaam zijn deze stoffen verspreid en eveneens vermengd met het bloed. Samen met de phosphaten houden zij het bloed en de andere vloeistoffen in gang, waardoor vele omstandigheden die den dood zouden kunnen veroorzaken worden voorkomen.

Behalve deze zijn er in het lichaam nog vele anorganische

[p. 45]

verbindingen; naast de genoemde, vindt men in het levende laboratorium, dat beschaafd mensch heet, nog boorzuur en salicylzuur, hetwelk met melk, boter en vleesch wordt opgenomen en eenigen tijd vastgehouden; ijzer, koper, antimonium, arsenicum enz., bij thee, bier, groenten in bussen en dergelijke genuttigd.

Wij komen van deze vrij onbeteekenende anorganische

Fig. 10. Het lichaam fabriceert ook suiker, hoewel er nooit meer dan één vaasje van aanwezig is.

stoffen tot de organische zuren. In een groote menigte zijn die in ons lichaam aanwezig; natuurlijk ieder voor zich slechts in geringe hoeveelheden, daar ze anders ons als een stuk suiker zouden doen wegsmelten.

De zouten, zuren en andere elementen komen in nog meer samengestelde verbindingen voor. Een daarvan vormt het proteïne of albumine, hetwelk zeer veel op eiwit gelijkt. Dat is eigenlijk het eenige levende in het lichaam. Het is het voornaamste vaste deel van spieren, hart, longen, hersenen, zenuwen en bloed en komt in alle vloeibare en vaste lichaamsdeelen voor, speeksel en zweet niet uitgezonderd. Wat dat proteïne van elke andere stof onderscheidt is, dat het in zich het meest ziellooze gas n.l. stikstof bevat.

Misschien is de meest juiste verklaring, die men van ‘leven’ zou kunnen geven, dat het bestaat in de scheiding van koolstof en stikstof van het proteïne. Proteïne wordt in het lichaam kant en klaar opgenomen uit eieren, visch en in geringe hoeveelheid uit plantaardig voedsel.

‘Hamlet’, ‘De Ilias’, ‘Vondel’ en ieder dichter of schrijver ook, die men hoort of leest, is eigenlijk niets anders dan het voltrekken van de scheiding tusschen koolstof en stikstof in iemands hersenen, voor oogen en ooren merkbaar gemaakt. En dit scheidingsproces is geen ander dan wanneer men wat eiwit neemt, en dit mengt met wat zuurstof om er ureum, koolzuur en water van te fabriceeren.

Zetmeel en vet geven voedsel zoowel voor onmiddelijk gebruik als voor reserve. Het is niet anders dan koolstof zuurstof en waterstof in zekere verhouding samengebracht en vrij gelijk aan suiker; maar langs zonderlinge wegen komt het in het lichaam. Het meeste vet bijv. dat men verorbert, verbindt zich met een alkali in de ingewanden, dat daar uit de lever wordt afgescheiden en zeep vormt.

Een mensch maakt bij een gemiddeld leven vele honderde ponden zeep, en van tijd tot tijd is er een niet onaanzienlijke zeepkoek (zie plaat 9) in de ingewanden.

Door een bijproduct wordt eveneens een zekere hoeveelheid glycerine gemaakt, juist zooals in een gewone zeepfabriek. Wanneer gij iemand mager vleesch of stijfsel of suiker geeft zal hij het als ruw materiaal tot zich nemen en het omzetten in goed vet.

Zetmeel, een van de meest belangrijke zelfstandigheden ondergaat vreemde gedaantewisselingen. Wanneer men een aardappel eet dan nuttigt men voornamelijk zetmeel, dat wil zeggen zes atomen koolstof tegen tien waterstof en vijf zuurstof.

In de ingewanden komt daar nog een klein weinigje water bij en het wordt samen suiker (zie plaat 10), want suiker is niets dan een verbinding van water en zetmeel. In het bloed wordt het als suiker opgenomen, daar in den vorm van zetmeel hiertoe de mogelijkheid niet bestaat; dan wordt het door de verschillende weefsels geleid of vindt zijn weg naar de lever, waar het water verder wordt afgescheiden en het weer zetmeel wordt.

Op het oogenblik, waarop men het gevoel van honger krijgt, verandert deze glucose weer in suiker, mengt zich met het bloed en verbrandt als een kaars tot koolstof en water. Suiker is in het lichaam wat los geld is in de portemonnaie, het blijft niet lang en zelden is er een aanzienlijke hoeveelheid aanwezig. Maar langs een buitengewonen weg, als het lichaam wil gaan sparen, wordt de suiker soms veranderd in eene zelfstandigheid die men inosiet noemt en welke, ofschoon zoet, niet in water oplosbaar is en daarom langen tijd in de lever kan blijven evenals in de milt, longen en spieren; in het lichaam van dronkaards komt deze stof nogal veel voor.

Nog andere verbindingen zijn er. In het bloed, de gal, spieren en hersenen wordt alkohol gevonden; gom in de klieren die speeksel afscheiden en in de longen; pepsine, hetwelk het voedsel verteert in de maag; eindelijk een paar sporen van gist, en een kleurstof, die oogen en haar kleurt. Geen van deze samenstellingen komt in het lichaam zelve tot stand; het neemt nooit de afzonderlijke elementen tot zich en voegt die samen; slechts kan het de meer gecompliceerde samenstellingen in eenvoudigere ontbinden.

Maar ééne functie verricht het lichaam van opbouwenden aard, die verbazingwekkend is, waar het namelijk ten zijnen

Fig. 11. Dit is een pond kaarsen; het lichaam bevat genoeg vet om er 3¾ tot 7½ pond te fabriceeren.

nutte, samengestelde zaken aanwendt. Niemand, die een cotelet, een nier, een stukje lever, een hart, tong of wat ook heeft gegeten, die zich niet herinnert hoe verschillend al die organen in samenstelling zijn. En ondanks deze afwisseling

[p. 46]

weet het lichaam er uit te halen, wat het voor ieder weefsel noodig heeft.

Uit het bloed haalt het de verbindingen die kalk, phosphorus, zuurstof, waterstof, koolstof enz. bevatten om er het beenderstelsel van te maken. Alleen om steun aan de andere lichaamsdeelen te geven bestaat dit geraamte, vormende ongeveer 14 honderdste of 1/7 van het gansche lichaamsgewicht van een man of 13 honderdste of ⅛ van dat van eene vrouw.

Een man van gemiddelde grootte heeft derhalve een geraamte van 21 pond, dat wil zeggen, dat weegt het in het lichaam; indien het gedroogd is weegt het slechts 12½ pond; bij een vrouw zijn die cijfers 14 en 8½ respectievelijk.

Om spieren te vormen neemt het lichaam zekere daartoe geëigende hoeveelheden van het bloed. Of ge u slap en machteloos of sterk en krachtig voelt, hangt af van het vermogen dat uw lichaam te dien opzichte heeft.

Het spierweefsel beslaat 3/7 van het gansche lichaam, bevat verder de helft van al het water en van de proteïne, die aanwezig is en weegt bij een man gemiddeld 63 tot 64 pond.

Vet is datgene, hetwelk het vlugst uit het bloed gevormd wordt; het dient als reserve-materiaal. Het is het meest onstandvastige van alle zelfstandigheden wat de hoeveelheid betreft en wisselt naar den gezondheidstoestand, het klimaat, de levenswijze, het werk en naar ieder belangrijken invloed. Gewoonlijk echter is de verhouding tot het lichaamsgewicht als van 1 tot 20, n.l. 3¾ tot 7½ pond, genoeg om eenige ponden kaarsen te maken, gelijk wij hebben afgebeeld. (Zie plaat 11).

Het bloed zelve wordt door zekere organen gemaakt; echter staat deze functie nog niet volkomen vast; het lichaam voelt zelve wel wanneer het genoeg heeft of wanneer de hoeveelheid onvoldoende is. Wanneer men eene zekere hoeveelheid bloed verliest, slorpen de bloedvaten een zelfde hoeveelheid water op en weldra hebben zij dat water met ingrediënten geladen, die het op de vereischte kracht brengen.

Zoo is het gewicht van het bloed bij een mensch slechts aan zeer geringe wijzigingen onderhevig, hoewel bij den eenen mensch de hoeveelheid niet onbelangrijk anders is dan bij den ander. Bij een gemiddeld mensch vormt het bloed 1/11 of 1/14 van de lichaamszwaarte, dus tusschen 10¾ en 12½ pond. Vrouwen en zware menschen hebben naar verhouding minder.

Het totale lichaamsgewicht wordt vol gemaakt door de zware lever, de lichte longen, het hart, de milt, de nieren, de ingewanden, hersenen, huid, haar, nagels enz. Samen hebben deze een gewicht van 45 tot 51 pond.

Men zal opmerken dat een mensch naar een ander principe gebouwd is dan hij zelve de scheppingen van het moderne leven maakt. Deze vormt hij voor langen duur, zelven vormt hij zich tot spoedige vernieling. Niets in hem is van blijvenden aard of bestemd om te blijven bestaan, uitgenomen zijn geraamte en tanden.

Het Rijksmuseum bevat alle materialen van een menschelijk lichaam; het is een gebouw geworden samengesteld uit kalk, hout, steenen, enz. met de bedoeling dat het zoo lang mogelijk in wezen zal blijven. Een menschelijk lichaam is van dezelfde materialen vervaardigd, zoo echter nevens elkaar geplaatst en met elkaar verbonden, dat ze snel en zonder ophouden elkaar vernietigen; het leven is dan ook, zooals wij reeds zeiden, eigenlijk niet anders dan een vernielingsproces.