De Huisvriend. Jaargang 1897-1898

Bénarès.
Met vier illustratiën.

In een wervelwind van verblindend stof doortrekken wij de licht golvende vlakte, hier en daar bezaaid met vruchtboomen, die ons scheidt van Bénarès; aan gene zijde strekt in dit seizoen van onverbiddelijke droogte een oceaan van rossig gras zich uit, waaraan enkele zeldzame taraspalmen met door de zon verteerde bladeren een soort van grootschheid geven.

Twee of drie eenzame dorpen, op eenigen afstand van elkander, de woonplaatsen van paria's, treurig groepje aarden krotten, waarboven zich nauwelijks een miniatuur pagode verheft.

Eindelijk slank, stout zich ten hemel richtend door een wonder van evenwicht, de minaretten der moskee van Aureng-Zeb - en dan verschijnt ons langzamerhand, als de decoratie uit een tooverdrama, Bénarès, het oude Varanasi, bijna even oud als de wereld, in de gloeiende zon haar wonderen van glorie en glans ten toon spreidend.

Van alle kanten verdringt zich een stoet van pelgrims in de rijkste gewaden, schitterend van fijnbewerkte juweelen, naar de heilige stad; langs den weg dwingen bedelaars, afschuwelijke wonden vertoonend, om een aalmoes.

Plotseling weerklinkt een geroffel van trommen en een geschetter van trompetten, die een wagen voorafgaan. Daar troont op een schat van jasmijnen een afschuwelijk, grijnzend afgodsbeeld, dat men naar een der heilige putten voert om er een werkelijk noodzakelijke wassching te ondergaan.

In een soort van hollen weg roept een troep tombararas - reizende kunstenmakers - het volk bijeen met slagen op den tamtam.

Wij staan een oogenblik stil; de bekwaamheid dezer Hindoes staat gelijk met die onzer kermisgasten; hun kunsten zijn bijna dezelfde als die van onze goochelaars en clowns.

Een jonge Indiër van zeldzame schoonheid, met de handen kruiselings op den rug, buigt zich over een zeer glad blok hout en raapt daar met zijn oogleden een naald op.

't Is laat! Wij hebben ons voorgenomen de heilige hoofdstad der Brahmanenwereld voor 't eerst te zien op het schitterende en gewijde uur van den zonsopgang. Wij laten ons dus dadelijk brengen naar Secrole, de Engelsche stad, in alles gelijkend op andere Engelsche steden in Indië, met haar breede lanen, haar rijke

[p. 274]

bungalows, omringd door heerlijke tuinen. Wij nemen onzen intrek in een uitstekend hotel.

Bij het krieken van den dag zijn wij op de Ganges, in een gondel. Vóór ons strekt zich uit aan den oever van den ontzaglijken boog der Ganges, Bénarès, de geheimzinnige, de driewerf heilige stad, 25 eeuwen oud - in haar schitterende schoonheid met haar wonderen van tempels, van paleizen, van glinsterende moskees, en heel ver in een nevel schemerend van lichtatomen verliezen zich de groote, nobele lijnen in ideale beelden.

Trappen van honderd meter breed, de ghats, dalen fier af naar den stroom, hier en daar door stralen van licht verguld.

Op de uit elkander vallende treden kauwen de heilige koeien rustig

tempel van den rajah potia.

bloemen. Dikbuikige Brahmanen, gehypnotiseerd door den metalen weerglans der rivier, droomen in de schaduw van groote gele parasols.

In de frissche ochtendkoelte glijdt het zware water der Ganges, reeds doorglinsterd van diamanten flikkeringen, langzaam voort, bezoedeld door uitwerpselen van menschen of planten, grijs door de asch der brandstapels, groote verlepte bloemen voortslepend.

In den slijkerigen boezem hunner moeder Ganga - dochter van Vishnou, mysterieus uit zijn goddelijken voet voortgekomen - werpen zich honderdduizend Hindoes met onverstoorbaar gelaat en verwringen zich met allerlei gebaren en bewegingen, wonderlijke, pijnlijke houdingen, die op het eerste gezicht ons doen denken aan zenuwzieken in een gesticht. Daar is echter niets van aan; deze in schijn zoo onzinnige troep wordt gedreven door den snel voorbijvliegenden tijd. Weldra zal Surga verschijnen in haar vurigen, door zeven roode paarden getrokken wagen, de verheven Surga, de zonnegodin, die een nieuw leven gaat brengen aan de in aanbidding verzonken wereld.

De hemel ontvlamt en bij den glans van den eersten straal moeten de geloovigen hun lange reeks van morgenoefeningen hebben geëindigd. Geen minuut te verliezen, geen vergissing te bedrijven; een kleine verstrooidheid, het minste verzuim en alles blijft zonder kracht en moet opnieuw begonnen worden.

Met starenden blik, gespannen spieren, verzonken in hun berekeningen, verhaasten zij hun handelingen als gekken.

Hier maakt een man twintigmaal een gebaar als wilde hij zich de tong tusschen de lippen uittrekken, een andere drukt hoog ernstig zich de neusgaten toe om de lucht af te sluiten. Een van de 200 millioen goden zijner Olympus geve dat hij zich niet vergist!

Vrouwen met buitensporig gezwollen wangen blazen over het water totdat zij den adem er bij verliezen, opdat zich kleine blazen en fonteintjes van druppels vormen. Anderen, dicht bij de oevers, draaien met gesloten oogen, vooruitgestoken armen, als tollen rond met epileptische verwringingen en vallen eindelijk uitgeput neer. Niemand let er op, ieder is bedwelmd door zijn eigen vervoering, door zijn koorts van vrome grimassen, van dwaze gebaren, verkneukelt er zich in, gaat er geheel in op.

Van den vroegsten morgen zeggen duizenden en duizenden Brahmanen ineengedoken aan den kant der rivier vedische lofzangen op ter eere van den zegepralenden god, oude verzen uit de Vedas, de Puranas, de Mahabarata. Dan beginnen zij wonderlijke bewerkingen, een zeer zonderling toilet; zij wrijven hun arme lichamen, tot zij niet meer kunnen, met asch en steken eindelijk hun handen in den drek der heilige koeien, die in den tempel verzameld zijn - deze eigenaardige behandeling heeft tot doel de duivels te verjagen. - Nu, men begrijpt dat de zonen van Belzebub op hun gespleten hoeven wegvluchten zoo ver zij kunnen, zonder het hoofd om te wenden.

[p. 275]

tempel van den vishnou pud te bénarès.

Eindelijk is onze Brahmaan netjes gewasschen, behoorlijk gezuiverd; hij neemt nu een paar bladerrijke takken, een paar groote kadalistammen,

bouwvallen en tempel van manikarnika ghas.

slaat er het water mede, en terwijl hij in de voorgeschreven volgorde de twee dozijn namen van Vishnou opzegt, bootst hij met de vingers de honderd en acht menschwordingen van den god na.

't Is een eindelooze reeks van oefeningen, tot in het oneindige uitgevoerd, waarin de Indiër koortsig, afgebeuld door de snelle vlucht van den tijd, opgaat tot aan het verschijnen der zon.

Niets kan zelfs het flauwste begrip geven van de ongeloofelijk kinderachtige bijgeloovigheden, die de hersens der Brahmanen kwellen - deze mystieke schepsels, wier diepzinnig verstand, in hun volslagen afgetrokkenheid, zich vermeit en zweeft in de hoogste, godsdienstige en wijsgeerige beschouwingen, wezens zoo vol verachting voor menschelijke tegenspoeden en den dood, dat hun bestaan zich dompelt in een eeuwigen droom: het verafschuwde ik dooden, het zich versmelten in het groote Al.

Is het niet ongeloofelijk dat zulke menschen vol angst en verwarring beven, als zij bij hun ontwaken een slecht voorteeken zien, bijv. een weduwe, een scorpioen, een wolk van verontrustenden vorm?

Als zij tweemaal niezen is 't het toppunt van ellende Gelukkig dat in deze landen van ontzettende hitte dit kleine accident niet zoo dikwijls voorkomt als in ons kil Europa.

Er is nog erger: gapen is een bovennatuurlijk gevaar, dat hen van angst doet verstijven. Als zij door een noodlottige verstrooidheid niet gauw genoeg de hand voor den mond brengen, geschiedt er een ware ramp, want de duivel ligt op de loer en tracht door de

[p. 276]

ongelukkige opening naar binnen te sluipen en 't is gedaan met de arme, ter helle gedoemde ziel. - Wij zullen de rest maar niet vermelden. Daarentegen voorspellen een menigte goede voorteekens reeds in den vroegen morgen een gunstigen dag.

De Brahmaan, eindelijk bevrijd van zijn morgenoefeningen, leest de sanskritische boeken, geschreven met een stift op dunne houten blaadjes, met gaten doorboord; of wel de buitenwereld ontvluchtend, trekt hij zich terug in zijn dop, even verzonken in zijn overwegingen als Brahma in zijn gouden ei, waar hij gedurende 10000 jaar zijn onmetelijken droom droomde.

Op de breede trappen der ghats liggen, gebraden en nog eens gebraden door de zon, yoghis die jaren lang hun nagels laten

plein en bazar te bénarès.

groeien, zoodat zij de palmen van hun onverbiddelijk gesloten handen doorboren, de oogleden omgeslagen, de oogen wit, de lippen opgetrokken in een grijns van wild dier; zij zeggen en herhalen zondereinde in een onuitsprekelijke zaligheid de goddelijke lettergreep om, bron van alle geluk, waarvan de kracht voldoende is om hun het paradijs te openen.

Gehurkt op hun hielen, grijs van asch, de schouders vol litteekenen van Jagernaut's afzichtelijke haken, met gevilde schedels, soms van een wonderlijk kegelmodel, de ledematen zonder vleesch, wonderlijke geraamten van droge huiden, glimmend langs de hoekige beenderen, bij de geledingen ingevallen, zitten Fakirs verzonken in de beschouwing van hun navels.

En al die menschen zijn niet gek - in hun land ten minste niet, hoewel in het oog van den Europeaan, die plotseling is overgebracht te midden van dit volk met de onbegrijpelijke, geheimzinnige ziel, hun waanzin een aanstekelijke ziekte schijnt, die zich van mensch tot mensch overplant.

In de bijna onbeweeglijke lucht stijgen eenige blauwachtige rookkolommen, langzamerhand zich oplossend, omhoog; het zijn de brandstapels.

In de verte bezingt een Pandaroen op slependen rhythmus, in mineur-toon, de groote daden der oude helden en halfgoden.

Op een afstand krioelen de bedelaars, paria's, plassend in de golven der Ganga, de gelijkmakende moeder, die met haar zelfde weldadige wateren den ongelukkigen paria en den trotschen Brahmaan wascht.

Op den grond gerold in windsels van bonte kleuren, gebonden tusschen vier bamboezen staken, liggen de lijken, het oogenblik hunner verbranding afwachtend.

Als een kok uit het godenrijk bezorgt een Brahmaan deze verbrandingen. Rondom doode grijsaards heerscht dolle vreugde, rondom de jongen klinken poëtische en dramatische lijkzangen.

De brandstapels gloeien, vlammen flikkeren; men hoort een somber gesis en ruikt een misselijken reuk van gebrand vleesch, dan een ineenstorting, ledematen half verkoold, een olieachtige stof even gezien, en het is gedaan.

Asch, beenderen, alle walglijke overblijfselen van het laatste kooksel, worden in de rivier geworpen. In haar groote teederheid ontvangt de goede moeder Ganga de overblijfselen van haar zonen en wiegt ze in haar schoot.

In den hemel vlamt alles! In de devote stilte van aanbidding verschijnt de god met zijn duizend stralen. In de vorstelijke klaarheid van de ontwakende ster baadt zich het verheven landschap van Bénarés in een verblindend gouden licht.

Van den stroom, van de oevers, van de paleizen, klimmen in een ontzaglijke vervoering van mystieke razernij de geestdriftige toejuichingen van dit verbazend groote volk van geloovigen, verspreidt zich in een trilling van zulk een grootschheid, dat ieder in zijn diepste wezen er door geschokt wordt.

In de verlichte wateren van de Ganges werpen mannen,

[p. 277]

vrouwen, kinderen waterstralen op naar de zegepralende godin. Hoe hooger het zuiverende water ten hemel stijgt, hoe meer de daad kracht verkrijgt.

Op de oevers, op de ghats, op de terrassen verdringt zich, gaat en komt een gewemel van veelkleurige menschen, in schitterende tunieken, witte draperieën, een druk bezig volk bruist en popelt met den jongen dag.

Vrouwen van antieke vormen, met trotsche houding gaan naar de fonteinen, het hoofd beladen met een koperen amphoor; haar strakke borsten spannen het blauwe overkleed in een krachtig, breed gebaar.

Anderen, op de gebeeldhouwde trappen in hieratische standen gedrapeerd, verheffen boven haar hoofden de gekruiste handen naar den god.

Mannen met onbeweeglijk fijn gelaat van een aryaansch ovaal, bruin van schouders - ideaal van lijnen, gebeten door de zon, gaan ernstig, in zichzelf gekeerd voorbij, en uit de bewegingen van deze vreemde wereld, uit het eeuwigdurende gedruisch der rivier, uit het gemurmel der opgezegde gebeden verheft zich een zonderling doordringende harmonie.

Op de heilige oevers der Ganges leeft de Indiër zijn geheele bestaan; hij eet, slaapt, droomt er, gelukkig als hij daar sterven kan.

Volgens het Hindoesche geloof wint ieder sterfelijk wezen, dat zijn laatsten zucht uitblaast bij den bevrijdenden stroom, binnen de muren van het goddelijke Kasi, het paradijs van geneugten, het verblijf van Shiwa; ook al was hij het misdadigste monster, al had hij zelfs een half dozijn apen gedood, wat in de oogen van iederen rechtgeaarden Hindoe vrij wat ernstiger is dan een menschenmoord, hij zou gered zijn. Zoo wil dus ieder Indiër sterven in zijn oude Kasi.

Ieder jaar verdringen zich 300000 pelgrims op de wegen, leidend naar de gezegende stad. Stervenden laten zich dragen, slepen naar de driewerf heilige plaats van verlossing, om er hun doodstrijd te voeren. Anderen, verrast door den dood, bevelen hun zonen er ten minste hun asch over te brengen. Bénarès zien en sterven, dat is de laatste droom van den zoon van Bouddha.

Wij komen aan die onvergelijkelijke lijn van monumenten vóór de hooge Moskee, opgericht door Aureng-Zeb, op de plaats van een prachtigen tempel, door den Veroveraar geslecht. Daar, zeggen de gewijde boeken, vertoonde zich de god voor het eerst aan de menschen.

Men stijgt op naar de Moskee langs de ghat van Madharey, een trap van 100 Meters, ingezakt met wankelende treden, altijd trotsch; zonder bouwvallen, zonder de gieren boven haar gebouwen geposteerd, zou Indië geen Indië meer zijn.

Vroeger beklommen de vrome Kallas, om het paradijs te verdienen, op handen en voeten de trap. Jammer, voor de lokale kleur, dat deze interessante oefening verboden is.

Overigens heeft de Moskee van Aureng-Zeb geen andere schoonheid dan haar wonderbare minaretten.

Op eenigen afstand van de voorsteden aan den oever van een meertje, wier zwarte wateren ingesloten zijn door breede trappen, vindt men den Dourgha-Khound, den tempel der apen.

Aartsheilige tempel, waar, evenals in het grootste heiligdom, men slechts op bloote voeten binnentreedt. Daar krioelen, in een afzichtelijken poel van vuilnis, grijnzende, ongure beesten. Buigt u! het zijn goden. Buigt u voor dezen heksen-sabbat van zwarte, bruine, rossige dieren, voor deze verwarring van apentronies, kwispelende staarten, lenige ruggen, walglijke, geschaafde schoften, knippende, rustelooze, brutale oogen! Weest gegroet!

Bleef dit afschuwelijke gebroed maar gevangen in de driewerf heilige plaats, maar helaas! zij zijn vrij. Elken morgen werpt zij zich roovend, plunderend en verwoestend op de stad, en wee den Europeaan, die de werken der apen met een schuin oog aanziet, of zich over eenige schade durft beklagen, hij zou de ernstigste moeilijkheden veroorzaken.

Men dringt slechts te voet door in het binnenste van Bénarès. Weinige van haar straten kunnen een olifant doorlaten; als men er een ontmoet ontstaat er een ramp.

Van de Ganges naar de hoogvlakte, waarop de stad is gebouwd, klauteren honderden steegjes op, waar de voet uitglijdt over de slijmerige bloemen, nat van het rivierwater dat overal stroomt; een flauwe lucht, samengesteld uit hetgeen eens geur was en nu slechts verrotting is, verzaadt de lucht.

Hier leeft de bevolking in gebrek van lucht en licht; duizend ambachten worden op de straat uitgeoefend; evenals in China werkt de barbier op de openbare pleinen.

Overal altaren; overal strekken goden, neergehurkt op den lotus, hun armen en hun handen, gewapend met wonderlijke symbolen, naar de voorbijgangers uit.

In die nauwe straten van het oude Kasi is het een artistiek gewemel van balkons, ineengeslingerde kolommen, schitterende koepels. Sommige vierkante gebouwen, eentonig wit van buiten, somber en frisch van binnen, herinneren aan de huizen van Palestina.

In een dier nauwe sloppen, waarin men nauwelijks drie naast elkander kan gaan, springen grijnzende kudden van apen, hangen aan de balkons, kijken naar de menschen spottend familiaar. - O! zoo'n familiariteit - schocking! en waartegen alleen de kolossale zonneschermen van riet den voorbijganger kunnen beschermen.

Door deze wonderlijke samenscholingen stroomt het volk in haastige groepen voort, geruischloos, op bloote voeten; koeien, den nek vol bloemen, gaan voorbij.

In sombere uithoeken stinkende putten, bedorven riolen, waarin de goden wonen en waar de geloovigen zich verdringen om hun offeranden er in te werpen.

Moeilijk zijn zij niet in de keus hunner verblijfplaatsen, die Indische goden!

Van tijd tot tijd ontsnappen door de breede, half opene vensters, Hindoesche melodieën met gescandeerd rhythmus van ontzenuwende eentonigheid. De menschelijke stroom, altijd meer samengedrongen, rolt naar de tempels en verspreidt de scherpe menschenlucht, zoo eigenaardig bij de rassen van het verre Oosten.

[p. 278]

Wonderlijke bouworden van Hindoetempels, waarvan vele bijna even oud zijn als de wereld - een orgie van dommen, torentjes, arkaden, galerijen, onbeschrijfelijke opvolgingen van phantastische dieren, in een verblinding der oogen van marmer, email, goud. Op de altaren gedrochtelijke afgoden, wonderlijk mengsel van menschen en droomdieren, lichtkransen om beenen en armen, en overal over den grond verspreid het stinkende slijk, walglijke massa van platgetrapte bloemen, afdrupsels van het heilige water, uitwerpsels van koeien, uitwasemingen van fetischdieren - want deze Hindoetempels zijn ware arken Noach's - vermengd met de sterke wierookgeuren uit de gouden vaten.

De heilige koeien - vorstinnen zwevend boven ons arme menschheid - genieten en tronen met niets boven zich in de hierarchie der schepsels dan de Brahmaan, en het volk wacht eerbiedig neergebogen af vol geestdrift dat het hooge Beest voor hem laat vallen... het overschot van zijn bloemenzwelgerij. - Een dof geluid van iets, dat neervalt... de menschen werpen er zich op. - Genoeg! - Walg vervult ons!

Wij keeren terug naar de Ganges door de armzalige buurt, door steegjes van weerzinwekkende vuiligheid, dat is het eeuwige verderf van het Oosten. Wij plassen wanhopend voort door stinkende klonters, waaruit honderden van schurftige honden opkrabbelen, phantastische beenderskeletten, zich voortschuivend met onbestemde hoekige bewegingen als dieren uit de Openbaring.

Naakte kinderen toonen hun enorme buiken, met hun geraamteachtige lichamen door het rachitisme misvormd.

Verwoede bedelaars, gezwollen door de olifantsziekte, strekken uit hunne violette handen met het weeke vleesch, waarvan de aanraking zou doen rillen, als zij niet zoo handig de aalmoezen in de vlucht konden opvangen.

Een koortslucht zweeft om ons heen. Vrouwen gaan ons langs, bleek, woest, onder de blauwe sluiers, die om haar heen fladderen.

Misselijk geworden, haasten wij ons naar de rivier, over bouwvallige trappen, waarvan de steenhoopen waggelen, tot aan de slijkerige wateren, verguld door de laatste stralen der zon.

Dat is nu Indië: ellende en grootheid, een weelde van marmer, goud, edelgesteenten, van kunstwerken alle kunstwerken overtreffend in schoonheid, de grootste idealen van den schoonheidsminnaar in de schaduw latend en naast onvergelijkelijke wonderen, hen aanrakend, hen bezoedelend met hun armzalige smetten, onwelriekende leelijkheid, afgrijselijke ellende, ziekte, honger, lompen.

De uren zijn weggevlucht, onverstoorbaar kalm daalt de mateloos groote schijf der zon weg aan den horizont en verdwijnt eensklaps. De snelle schemering omsluiert den hemel en haar groenachtige kopertinten; snel daalt de nacht neder. Groote sterrenbloemen ontluiken in de hemelen.

Op den ingeslapen stroom valt de stilte neder; eenige dwaallichten gaan voorbij, verlichten met heur flikkerende glansen verstijfde gedaanten.

Het zijn doode armen; dooden, te arm voor de weelde der brandstapels, die des nachts wegdrijven op den stroom in de fluweelzwarte schaduw, gelijk aan aardsche sterren, aarzelend - weldra uitgebluscht.

Zij drijven voort, zij gaan daarheen, waar de tijger brult, waar de gier, nooit verzadigd, wacht op zijn buit, terwijl in de kalme nachtlucht, onverschillig voor den dood, de vurige geuren der daturaboomen ontwaken om alle dingen te liefkoozen.