De Huisvriend. Jaargang 1897-1898

La Paloma.
Door J.W. Netter.

Zij was geen schoonheid, maar zeker een zeer bekoorlijk vlindertje, zelfs haar vriendinnen gaven dat toe. En hoewel zevenentwintig jaar oud en moeder van een meisje van zeven, hield zij nog zooveel jonkvrouwelijkheid in uitdrukking en figuur over, dat men moeite had aan haar matroneschap te gelooven. Men voelde dat zoo het veranderlijke onveranderlijke, het schitterende, de ziel vervullende ‘Ewige Weibliche’ moest gepersonifieerd worden, hier het model was.

Bevallig, vriendelijk, lieftallig en vroolijk, bezat zij ontelbare talenten, alle tot op een zekere hoogte aangekweekt - tot een hoogte, ruim voldoende voor haar eigen genot en de voldoening van een leger bewonderende en niet al te veeleischende vrienden, die haar een heerlijk wonder noemden en om strijd verwenden.

Maar nu hoe zij haar hersens ook afstompte, zij vond geen echt talent van onmiskenbare waarde, zooals het haar in deze vroege uren van ellende rauw gezegd was - Nicht Selina hield er van de dingen wat rauw te zeggen, voelde zij nu met een kleine trilling van ergernis - geen hulpmiddel kon zij ontdekken om haar te helpen op den gevreesden dag, die eindelijk aanbrak.

Van morgen was de slag gevallen en met stijf gevouwen handen en droge, met angst gevulde oogen zat zij in den donkersten hoek van haar vroolijk salonnetje onder de duistere kamer, van waaruit het aardsche hulsel van den man, dien zij eens had aangebeden, spoedig zou worden weggedragen.

Alles was stil! Alleen in haar hart de kreet zoo luid, dat het scheen of ieder haar hooren moest.

‘Hoe jammer, hoe jammer! Helaas!’ Al hoorde men ook de kreet, wie kon de gecompliceerde gevoelens peilen, die zich lucht gaven in deze klacht?

Hier was het einde! Nu stond zij vlak tegenover de smart, die zij meer dan een jaar lang uit alle macht had getracht af te weren, een echte Rizpah van onbewuste dapperheid. Een jaar lang had zij van uur tot uur zich den volzin herhaald, dien zij eens luchtig had gelezen in betere tijden: ‘Wees vroolijk, laat de droefheid aan de gelukkigen dezer wereld.’ Het had een toren gebleken van kracht en een staf van steun. Hiermede had zij de kracht gevonden zichzelf en daardoor ook anderen te beheerschen.

Ja, het was noodzakelijk geworden vroolijk en opgeruimd te zijn in een huis, waar de mazen van het net van ellende en nood zich dagelijks dichter weefden rondom de drie ongelukkige bewoners; Mary, het mooie, lamme kind en de echtgenoot, die op zijn vijf-en-twintigste jaar bestemd scheen voor succes en op zijn dertigste, ofschoon voor het oog der wereld onveranderd, voor den helderzienden blik zijner vrouw reeds achteruitgaande was en nu op zijn vier-en-dertigste, door eigen wil en eigen hand, haar hulpeloos liet staan tegenover de wereld, zonder ander schild dan haar onbeproefde deugd en haar machteloos kind.

In het diepste van haar hart rees een wild gevoel van opstand tegen de onrechtvaardigheid van dit alles en een diep gewortelde vrees voor haar eigen onstuimig ik en de wereld, die zij kende, de wereld glimlachend tegen haar toen alles goed ging, zoo onverschillig voor haar ellende toen de kwade dagen aanbraken.

Wat moest zij doen? Hoe kon zij - niet de weelde zonder welke zij nauwelijks dacht dat haar kind bestaan kon - maar de eerste behoeften des levens voor haar

[p. 24]

verkrijgen? Ieder meubel in huis was verpand, haar laatste sieraad was heengegaan om de huur te betalen. Dank den Hemel hadden zij deze kamer nog om gedurende de volgende maanden er in te wonen. Zij was in schuld bij slager en bakker en zij had in geen maanden een paar nieuwe handschoenen gehad. Dubbeltjes waren de grondslag van haar uitgaven geweest, zooals tot nu toe tientjes.

‘Ik ben overtuigd,’ had zij eens maanden geleden gezegd, na een bijzonder mager diner tot haar nicht Selina, armer dan zij en trotscher - ‘ik ben zeker dat het spreekwoord luiden moest: “Zorg voor de dubbeltjes en de diners zullen voor zichzelf zorgen!” 't Is zeker van groot belang te leeren, hoeveel men doen kan van een dubbeltje.’

Wat had zij een menigte kleine droevige ondervindingen gehad in het laatste jaar. Zij was veel wijzer geworden en zij had dikwijls pleizier gehad in haar aangeleerde wijsheid, zij had gedanst op een smeulende vulkaan - en dit alles zweefde door haar geest, terwijl zij den heelen langen dag daar werkeloos nederzat, luisterende naar den regen, die in wilde vlagen tegen de ruiten sloeg en werktuigelijk de slagen tellende van de portaalklok.

En nu was het voorbij!

Over een paar uur en dan zouden zij maar met hun tweeën op aarde zijn, terwijl op haar het geheele zware gewicht der verantwoordelijkheid viel. Zij klemde de tanden op elkander en weerhield de kreet die opsteeg uit haar gefolterd hart Wat moest zij doen? Wat, o wat? Zij sprong op, in haar doodsangst rondziende als een gekwetste ree, en toen mompelde zij terugvallend: ‘Neen, neen!’ Er was geen hulp, en toch voortgaan moest zij.

‘O Mary, mijn eenige,’ fluisterde zij telkens, maar geen enkelen keer den naam van den slaper daarboven, en toen zij dit merkte, kromp haar gevoelig hart ineen. Zij durfde er niet bij stil staan. Zij stond snel op; er was zooveel te doen. Met doffe oogen en bleeke wangen ging zij door het huis, gaf de noodige bevelen, regelde alles voor den volgenden dag, dronk de thee, haar gebracht door de trouwe Martha, de pleegmoeder van haar kind, bijna haar eenige vriendin - en sluimerde gedurende den eindeloozen nacht nu en dan in naast haar kleine meid.

In den morgen kwamen deelnemende vrienden haar troosten en bijstaan gedurende de zware beproeving. Alles ging voorbij als in een droom. ‘Tout passe, tout casse, tout lasse!’ dacht zij, ‘maar mijn hart is sterk.’

Toen zij een maand later met nicht Selina in dezelfde kamer, in denzelfden stoel zat, weer luisterend naar den stroomenden regen, die tegen de ruiten sloeg, scheen het haar of de tijd had stilgestaan. Droomerig nam zij den draad harer eigen gedachten op, waar zij dien op dien dag had laten vallen, en een vreemde gedachte viel haar in. Zij had een jaar lang gedanst op de smeulende vulkaan. Ja, veel was er gebeurd sedert dien tijd, erger, veel erger dan zij droomde in haar droevigste oogenblikken. Zij had beproefd gebruik te maken van elke bekwaamheid, die zij bezat. Helaas! juist wat haar zoo bekoorlijk maakte - haar schitterende gemakkelijkheid, haar levendige verbeelding - waren allen onoverkomelijke hinderpalen voor degelijk succes.

Vrouwen, minder schitterend, maar nauwkeuriger en degelijker, waren verbonden aan de tijdschriften, die haar gedichten versmaadden. Met stemmen, niet te vergelijken bij de hare, zag zij andere slagen, terwijl zij, die zong als een vogel - maar slechts als een vogel, die zich geïnspireerd voelt - geen indruk kon maken. Zoo rijk begaafd als zij was, scheen zij armer en hulpeloozer dan de nederigste vrouw, die behoorlijk een paar kousen kon breien of een kleedje borduren. Het mooie gezichtje scheen moe en benepen, twée diepe lijnen begonnen den neergetrokken mond te omsluiten.

‘Ik lach en parenthèse,’ zeide zij tot nicht Selina, terwijl zij in den spiegel keek om te trachten de uitdrukking van de trillende lippen te veranderen, die nu zelfs op dit oogenblik bij de geestige opmerking naar boven krulden, als Cupido's boog.

Zij had een of twee vrij verrassende ondervindingen gehad deze week. Haar man's vrienden waren hartelijk - een beetje te hartelijk en gedienstig geweest - en zij bloosde bij de gedachte aan de uitdrukking van een paar oogen, zooals die eenige dagen geleden op haar rustten. Zij trachtte dit te vertellen aan de goede, saaie nicht Selma - zoo weinig aantrekkelijk met haar rug en borst die tusschen twee planken gedrukt schenen en haar barytonstem, die haar telkens een zenuwschok gaf als zij ze opnieuw hoorde. Nicht Selina snoof verachtelijk en zeide ruw weg:

‘Wel wat is deugd? Hoe weet ik of ik zelf deugdzaam ben? Ik ben zesenvijftig jaar oud en ik ben nooit in verzoeking geweest.’

Zij was geen zesenvijftig jaar, arm kind! en zij had negen jaar lang de bescherming gehad van een man, maar in dezen tijd leerde zij de waarheid kennen van nicht Selina's verzekering, en alles wat het bevatte aan menschelijke broosheid en ijdelen menschentrots. Zekerder dan ooit wist zij dat zij geen gunsten te vragen had, maar zelf de handen aan de ploeg moest slaan. Maar wat te doen wanneer alles mislukte?

‘Dansen op de smeulende vulkaan.’

Die woorden kwamen telkens terug. Dansen op het tooneel! Waarom niet? Zij kon dansen! Haar heele leven had zij gaarne gedanst. Aan haar grootste vreugde had zij steeds de volle uitdrukking kunnen geven door te dansen voor den spiegel in haar boudoir. Honderd malen had zij gedanst om haar lieveling in slaap te sussen, wier pijn bedaarde bij het zien van ‘Mooi Moesie!’ Eens met haar man, had zij een beroemde actrice, - een vrouw rein als zijzelf - zoo bevallig zien dansen, zoo bevallig en kuisch, dat zij een publiek vermocht te boeien, gewoon aan voorstellingen waarvan zij zich met walging afkeerde - tot zijn ergernis, want jaarlijks werd zijn smaak minder verfijnd en zelfs toen had zij gezucht: ‘Hoe treurig!’ En zich tot hem keerend, sprak zij:

[p. 25]

la paloma: Zij danste voort in de flauw verlichte sterfkamer. (Gravure naar O. Eckhardt.)

[p. 26]

‘Dat kon ik wel doen, daar ben ik zeker van!’

‘Moge je het nooit noodig hebben,’ zeide hij innig, want hij had haar lief en was trotsch op haar, al liepen hun levenspaden uiteen en al wilde hij haar niet op de hare volgen. En nu kwam alles in levendige kleuren tot haar terug, het vroolijke tooneel, de opgewonden gezichten, het gemompel van genot, het applaus dat zich telkens en telkens weer verhief. Haar hart klopte snel; ja, zij wilde dansen. Het kon haar de weinige vrienden die zij bezat kosten; zoolang zij zich zelf hielp, zou haar trots haar steunen, en zij was even trotsch als dapper, ofschoon zij tot nu toe noch haar trots, noch haar dapperheid kende.

Eens de beslissing genomen, slaakte zij een zucht van verlichting, stond snel op en ging naar haar kind, haar toevlucht en haar troost. In de kinderkamer was alles stil. Mary lag in diepen slaap, een handje onder haar blozende wang, de andere gedrukt tegen haar harlekijn - de laatste gift van haar vader.

‘Moesielief,’ zei het kind droomerig haar violette oogen opslaande: ‘Mary sliep niet, Mary wachtte op Moesie. Kom, Moesie, een klein dansje alsjeblieft?’

‘O!’ zuchtte zij, ‘hoe kan ik? En toch als ik zal moeten dansen voor een onbekende wereld, waarom niet voor mijn kleine meid!’

En zich buigend om het kleine roode mondje te kussen, om kracht te vinden voor haar pogingen, nam zij een shawl en begon in langzaam tempo een dans, half Spaansch, half Hongaarsch, zeer origineel in opvatting, die later het publiek stormenderhand zou innemen.

Spoedig schenen de rhytmische bewegingen en de golvende kronkelingen der shawl zich te vereenigen tot een bevallig geheel, de pijn verdween uit het kleine, uitgeteerde gezichtje, de oogen sloten zich en de zachte regelmatige ademhaling verried rust en kalmte. Toen viel zij op den vloer naast het kind, verborg haar gelaat dicht bij het warme lichaampje - en zoo sliep zij in.

Er volgde een vermoeiende rondgang bij ongeduldige, brutale directeurs, met een hart, dagelijks zwaarder en een geest door wantrouwen gescherpt. Eindelijk stond een impressario, getroffen door haar gratie en de uitdrukking van dappere wanhoop in haar hongerige oogen, haar een proef toe - en bepaalde een uur in het theater, vroeg in den namiddag.

Te midden van een troep vrouwen, eenige sympathiek, andere driest nieuwsgierig, allen zoo verschillend van haarzelf, dat zij nauwelijks voelde dat zij haar zusters waren, legde zij haar eerste proef af. Wat scheen alles onwerkelijk: een droom, waaruit zij elk oogenblik kon ontwaken! Zij zag recht voor zich uit en trachtte de ruwheid van haar omgeving te vergeten. Alles walgde haar, die onbeschaafde meisjes in vuile dansschoenen en tricots, hare bovenlijven in ordinaire blouses, zich oefenend in haar morgenstudiën. De reuk van stof, olie en verf begon haar te overmeesteren, zij was op het punt haar zelfbeheersching te verliezen, toen de vriendelijke stem van den directeur dicht bij haar zeide:

‘Uw beurt, mevrouw - wil u zeggen welke muziek u verlangt?’

Het orkest, bestaande uit een viool begon het accompagnement van ‘La Paloma’ en tegen het einde, terwijl haar bloed heftig klopte in haar zwaar hoofd, hoorde zij weer de stem van den directeur als op een verren afstand zeggen:

‘Mijn compliment, mevrouw! Ik zal blijde zijn u een salaris van tien pond in de week te mogen geven. Ik ben zeker dat u succes zal hebben.’

‘Un succès fou!’ zeide hij, zich keerend tot het orkest, dat bevallig den strijkstok zwaaide, diep boog en antwoordde: ‘Sans doute!’

Arm vrouwtje! Zij zag hem in de oogen om te weten of hij haar bespotte; toen overtuigd van zijn goede trouw, raapte zij al haar kracht bijeen en met een vreemde suizing in haar ooren glimlachte zij en sprak: ‘Ik dank u.’

Toen keerde zij zich snel om en verliet den schouwburg. Martha hoorde een zwak trekken aan de bel, haastte zich naar de deur en vond haar meesteres bleek als de dood, maar met de oogen wijd open en een versteenden glimlach op de lippen.

Zij bracht haar naar bed, koesterde haar totdat eindelijk de gemartelde ziel tot bedaren kwam en de overspannen hersens lucht vonden in zulke weldadige tranen, als zij niet meer gestort had na al die zware dagen van beproeving.

En nu moest zij zich oefenen en costumes gereed maken tegen haar eerste optreden om het groote succes te bereiken en de verwachtingen van haar vriend den impressario ten volle te vervullen. Langzamerhand verdwenen de drukkende zorgen der schulden, en zij kon betrekkelijk gelukkig zijn.

Elken dag, behalve in het morgenuur van oefening, hield zij de kleine Mary bij zich. Zij was het die alle dagen een brandoffer maakte van ongepaste billetsdoux, en de kinderkamer versierde met de bloemen, die ze steeds vergezelden. Het was Mary die het eerst de dansen genoot en zelfs inspireerde welke zij uitvoerde, en die 't eerst ‘zoete Moesie’ prees in haar artistieke costumes.

Elken avond verliet zij het kind met nieuwe smart, ofschoon zij haar toch zoo veilig wist bij de goede Martha en na het einde der voorstelling steeds met vleugels van liefde terugvloog naar haar bedje. Vast besloten sloot zij haar oogen voor alles, wat haar mishaagde in haar nieuwe omgeving, en spoedig werd het dansen voor haar een soort van betoovering. Zoolang als zij op het tooneel was, vergat zij al het andere. Haar smart viel van haar af als een lastig kleed, en zij stond daar als de verpersoonlijking van lachende jeugd, gratie en vreugd.

Altijd in het wit gekleed, met een luchtige witte shawl, die op vleugels geleek in de handen - ‘La Paloma’ zoo noemde men haar na haar eersten dans - zweefde zij in een atmosfeer, rein en poëtisch, te fijn om te worden misverstaan en, als voorheen zijzelf, raakten ook de vrouwen onder haar betoovering.

Ja zij had tevreden mogen zijn, maar dagelijks werd Mary zwakker en brozer en haar hart kromp ineen.

[p. 27]

Zij wilde het kind in haar wanhopende armen nemen en haar zoo vast omklemd houden, dat de kleine het uit zou schreien en toch gelukkig zijn in de omhelzing, want zij had haar Moesie lief met een innige genegenheid en scheen door een vreemde intuïtie veel te begrijpen.

Eens - het was omstreeks drie maanden na haar debuut - verliet zij het huis een beetje lichter van hart dan gewoonlijk. Mary was den heelen dag koortsachtig geweest, maar tegen den avond werd zij rustiger en zij hadden heerlijk gestoeid vóórdat zij wegging.

Tegen het einde van den avond begon zij slecht op haar gemak te raken en, haar pelsmantel omslaande, zonder van kostuum te veranderen, verliet zij haastig het theater en, in een rijtuig stappend, reed zij zoo snel mogelijk naar huis.

De voordeur stond open en in den gang hoorde zij de stem van den doctor: ‘Ja spoedig, of zij zal haar niet meer kennen.’

‘Wie zal haar niet kennen?’ zeide zij tot zichzelf. ‘Wie zal haar niet kennen?’ herhaalde zij tot den dokter en ging snel het huis in.

Hij nam haar in zijn sterke armen, droeg haar naar de kinderkamer en zette haar op een stoel naast het kind. Het lieve, kleine gezichtje, door de vleugels der engelen toegewuifd, bloosde zacht.

‘Ik wachtte u, Moesie,’ fluisterde zij, ‘u zal nu voor mij dansen, niet waar?’

Zij viel op haar knieën voor het bed en nam de kleine in haar armen.

‘Zoete, lieve Moesie,’ zeide het kind haar bloote armen kussend, ‘u zal een echte duif zijn in den hemel.’

‘Mary, Mary, verlaat mij niet!’ kermde de sidderende vrouw.

‘Neen, Moesie,’ antwoordde het kind, ‘u komt ook!’

De moeder zag haar aan, sprakeloos en met wilden angst in de oogen.

‘Moesie,’ drong het kind aan en trachtte het zware hoofdje met de korte, gouden krullen die klam op het vochtige voorhoofdje lagen, op te lichten. ‘Moesie liefste! Dans dan toch! Misschien dansen de engelen niet en ik houd er toch zoo van!’

Met een luiden snik en een bovenmatige inspanning stond zij op, wierp den zwaren mantel die haar nog omwikkelde af en begon te dansen.

Was er ooit zulk een martelaarschap, zulk een dans? Zij danste voort in de flauw verlichte sterfkamer, die daar buiten stonden, durfden niet binnentreden, maar zagen alles.

Zoet glimlachte het kind, lichtte het handje nog eens op als om haar te danken, toen vielen de trillende oogleden toe, de lange wimpers rustten op de bleeke wangen en alles werd stil.

Zachter en zachter danste de moeder terwijl zij zich angstig ademloos boog over haar kind, vreezende op te houden om haar niet wakker te maken. Toen met een gil die door het huis gehoord werd en nog weerklinkt in de ooren der twee anderen buiten de deur, viel zij op het bed naast haar engel, en het dappere hart brak.