De Huisvriend. Jaargang 1897-1898

Toen en nu.
De woning van Van Oldenbarnevelt. - Departement van Financiën

Indien men in Den Haag zijnde zich begeeft van de Plaats naar het Lange Voorhout, langs den Kneuterdijk, dan verheffen zich voor ons oog, tusschen het Heulstraatje en de tegenwoordige Parkstraat, - het oude Nachtegaalspad, - een viertal gebouwen, welke, het een meer, het ander minder, slechts even de aandacht vragen uit een architectonisch oogpunt.

[p. 20]

Alleen het oude huis van den Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt mag nog een merkwaardig bouwwerk heeten, zij het ook dat men het even als zijn eigenaar en bewoner heeft onthoofd.

Het had namelijk oudtijds een dubbelen topgevel, waarvan de bovengedeelten, die door eene balustrade gescheiden werden, versierd waren met twee beelden, de Voorzichtigheid en de Kracht voorstellende. De rijk gebeeldhouwde zijstukken

het lievelingslam. Naar A. Artz.

en boven-frontons prijkten elk met een leeuw.

In het revolutionaire tijdvak, dat alle smaak en kunstgevoel doodde, in het laatst der 18e eeuw, werden deze topgevels afgebroken, en vervangen door de thans aanwezige kroonlijst met gemetselde attiek.

Er is hier sprake van vier huizen; twee er van, de hoekhuizen aan het Heulstraatje en aan de Parkstraat, behoeven maar even genoemd te worden. Het een is het Paleis, dat, na eerst door Koning Willem II te zijn bewoond, van 1858-1879 tot verblijf diende voor wijlen Z.K.H. Prins Willem van Oranje. Het andere, hoewel een deel uitmakende van het Departement van Financiën, werd eerst in 1668 op een onbebouwd gebleven terrein gebouwd. In 1730 was Mr. J. Hop er eigenaar van, en werd het bewoond door de Gravin van Wartenberg. Sedert 1806 behoort het aan den Staat, en in 1870 verloor het tot den aanleg van de Parkstraat een strook gronds, en werd toen herbouwd.

De twee middelgebouwen, waarin het eigenlijke Departement gevestigd is, hebben eene geschiedenis, welke belangrijk genoeg is om verhaald te worden.

Het huis, waarin de hoofdingang is gelegen van het Departement, grenzende westwaarts aan het Paleis, behoorde in de 14e eeuw tot de bezitting van de heeren van Wassenaar, burggraven van Leiden. Hendrik van Wassenaar wordt vermoed de bouwmeester te zijn. Hoe het zij, het kwam in het laatst der 16e eeuw in het bezit van Lamoraal graaf van Ligne, die tot gemalin had Maria, de erfdochter van Jan van Wassenaar.

De graaf hield de Spaansche zijde, en zoo kwam het, dat in 1584 dit huis door de Staten werd verbeurd verklaard. De oude huizinge werd toen in gebruik gegeven aan Graaf Filips van Hohenlohe, en na diens dood bewoond door zijne weduwe, Maria van Oranje-Nassau, dochter van Prins Willem I, uit zijn tweede huwelijk met Anna van Saksen. In 1601 echter werden, ten gevolge van het 12jarig bestand, de verbeurdverklaarde goederen weder teruggegeven. Op een plattegrond van 1616 staat dan ook als eigenaar aangewezen ‘de Prins van Lingen’.

Reeds in 1617 werd het gebouw aangekocht door den schoonzoon van Johan van Oldenbarnevelt, Mr. Cornelis van der Myle, die er echter niet lang genot van had, wijl hij na de onthoofding van zijn schoonvader, op 13 Mei 1619, naar het buitenland de vlucht nam, waarna zijn huis door de Staten onder sequester werd gelegd.

Sedert 1611 was de advocaat eigenaar van het toen aan den Hertog van Aremberg behoorende huis, grenzende aan dat van de Van Wassenaars. Eerst had het behoord aan Heer Helmich van Doornik. Ook deze bezitting werd in 1584 geconfisceerd, wijl de Arembergen eveneens de Spaansche zijde hielden. Weer in het bezit er van gekomen in 1609, verkocht hij het aan den advocaat, die het oude gebouw liet afbreken, en er een nieuw prachtig huis voor in de plaats liet zetten.

Van Oldenbarnevelt bracht er de laatste jaren zijns

[p. 21]

het weeshuis te katwijk. Naar A. Artz.

[p. 22]

levens door. Ook dit huis werd na zijn dood onder sequester gesteld.

Eerst in 1621 ontvingen de beide ledig staande huizen nieuwe bewoners.

Staatszorgen had van Oldenbarnevelt er gekend. Geldzorgen zouden de nieuwe bewoners er onafgebroken hebben. Wie waren zij?

Zeker, zij stonden in rang hooger dan de Raadpensionaris. Het waren vorsten van Prinselijken bloede, zelfs zeer na geparenteerd aan de Oranjes, maar waar in het huisgezin van Van Oldenbarnevelt de Hollandsche degelijkheid steeds hoog was gehouden, brachten de hem opvolgende bewoners er, bij koninklijke praal, uitheemsche sier, en hoofsche vormen, eene lichtzinnigheid, wuftheid en weelderigheid in, welke 20 jaren lang de woning een zekere mate van beruchtheid gaf.

De ongelukkige koning van Bohemen, bijgenaamd de Winterkoning, omdat zijne regeering zoo'n kortstondige duur had gehad, betrok met zijn gezin in April van het jaar 1621 de beide panden.

Hij kwam 21 April in den Haag, en reeds twee dagen na zijne komst werd de Koning in plechtige audiëndie door de Staten Generaal ontvangen.

De zoon van Frederik IV, Keurvorst van de Paltz, en van Louise Juliana van Oranje-Nassau, de dochter van Prins Willem I, uit zijn huwelijk met Charlotte van Bourbon, deed ‘een sonderlingh roerend verhael van al sijn avontueren ende ongelucken’, en betuigde zijn dank voor de reeds ondervonden ‘civiliteyten ende bewesen hulpe ende recommandeerde zich in de goede gratie’.

De Staten toch hadden, na de komst in den Haag van Prinses. Elisabeth Stuart, zijne gemalin, die overijld gevlucht was uit Praag, besloten om den Koning en de Koningin te ‘accomoderen met eene voeghelycke woningh’. Schijnbaar werden de huizen hem verhuurd voor f 2000, vrij van belasting, maar daar de huur nooit werd ingevorderd, mocht dit eene kiesche ondersteuning heeten. Er werd tevens eene commissie benoemd om de huizen te ‘accomoderen met passende ende consequente meubelen en stoffaciën’, waarvoor f 5000 werd toegestaan, terwijl de Staten van Holland nog 1200 gulden schonken om te ‘accomoderen met provisiën, wijn, bier, turf en hout’.

Van te voren had Koningin Elisabeth haar intrek genomen in het Paleis in 't Noordeinde, (het oude hof) bij haar oom Frederik Hendrik, nadat zij door haar oom Maurits tot het wonen in den Haag was uitgenoodigd.

Ter audiëntie bleek nog, en zelfs meer en beter, de goedgunstigheid van hunne Hoog-Mogenden. Zij ‘addieerden den Koning met troostrijcke complimenten, ende consolideerden hem in zyne adversiteyt, hem vermanende om wat verstrooyingh te soecken in het Hof, dat voor hem was gereet gemaeckt’. Maar wat het beste was, en klem en nadruk gaf aan die mooie woorden, bestond in een jaargeld aan den Koning van f 120.000, alsmede de toezegging, om ook voor de huisvesting van de heeren van zijn gevolg te zullen zorgen.

Een koninklijke staat werd gevoerd; de giften en gaven permitteerden dit eenigermate, want schoonpapa Jacobus van Engeland verleende hem een maandgeld van 26000 gulden, terwijl Prins Maurits zoo nu en dan nog wat bijpaste.

Zoo betrokken Frederik en Elisabeth de voor hen ingerichte woning, en richtten hunne hofhouding op zeer weelderigen en grootschen voet in.

De functiën van opperhofmaarschalk werden waargenomen door den graaf van Solms-Braunfels, van wiens drie dochters, die als hofdames dienst deden, de tweede, Amalia, de gemalin werd van Frederik Hendrik.

Behalve deze schitterende hofhouding in den Haag, was er nog eene tweede, zij het ook op wat kleinere schaal te Leiden, waar, in een huis op het Rapenburg, dat aan Prins Maurits toebehoorde en door hem en zijn broeder Frederik als student was bewoond, de kinderen onder toezicht van hun goeverneur Hendrik Alting, hoogleeraar van Heidelberg, tot hun 18_e jaar verblijf hielden.

Toen de Koning en de Koningin zich in den Haag vestigden, hadden zij vijf kinderen, vier zoons en eene dochter; later werden hun nog acht kinderen geboren. Van deze dertien stierven er vier op jeugdigen leeftijd.

Voornamelijk de Koningin wist zich uitnemend in hare ballingschap te troosten. Het was daar aan dat hof een leventje van vroolijke Fransje, eene aaneenschakeling van feesten, banketten, uitstapjes, jachtpartijen, die schatten verslonden.

De naweeën bleven dan ook niet uit; financieele moeielijkheden deden zich gevoelen, welke vooral in latere jaren, na den dood van Frederik Hendrik, en de omwenteling in ons land, steeds drukkender werden, en het leven van de toen weduwe geworden Koningin zeer verbitterden.

Twee en twintig jaar na den dood van haar gemaal beliepen hare schulden het voor de crediteuren onrustbarend cijfer van ruim negen ton.

De voorzitter van de door de Staten van Holland benoemde commissie van enquête, de pensionaris van Haarlem, Mr. Albrecht Ruijl ‘altereerde’ dan ook, toen hem dit cijfer onder de oogen kwam.

De Staten Generaal en de Staten van Holland boden wel hulp, maar het ging alles als in een bodemloos vat; er was geen helpen aan.

Voornamelijk hare zoons wisten aardig met het geld rond te springen, en het onder de menschen te brengen. Zij leidden daarbij een onstuimig leven, dat bestond uit slemppartijen, duels, vechterijen, aanrandingen, buitensporigheden en baldadigheden van ongekenden aard. Zij waren dan ook bekend als de dolle Paladijnen.

Filips doorstak op klaarlichten dag in de Hoogstraat den Franschen edelman graaf de l'Espinay, wiens vertrouwelijke omgang met zijn moeder hem niet aanstond. Prins Eduard werd verdacht van medeplichtigheid aan den moord van den gezant van Cromwell, Dr. Isaak Doreslaar, die, in zijn logement op de Plaats aan tafel zittende, in den avond van 17 Mei 1649, door twaalf gemaskerden werd overvallen en doodgestoken.

De derde zoon, Prins Rupert, was niet minder berucht

[p. 23]

om zijn dolle streken. Hij trad in Engelschen dienst, en was een der dapperste aanvoerders van het leger van Karel I, die hem tot admiraal benoemde.

Na 's Konings dood, begaf hij zich met zes oorlogsschepen naar de Antilles, en leidde daar jaren lang het leven van een kaperhoofdman. Onder Karel II zien we hem weer terug als een roemvol vlootvoogd.

De oudste zoon, Karel Lodewijk, werd na den vrede van Munster in de keurvorstelijke waardigheid, en het bezit van de Paltz hersteld, waarvan zijn vader in Januari 1621, ‘met groote staatsie en met in achtneming van alle oude vormen en gebruiken’, vervallen was verklaard, en waarbij toen de Rijksban tevens over hem werd uitgesproken.

In Mei 1661 vertrok de Koningin naar haar geboorteland, waar zij 23 Febr. 1667 overleed, en haar neef Karel II, inmiddels op den troon was hersteld.

Na haar vertrek, werd het huis van Van Oldenbarnevelts schoonzoon Van der Mijle, tot verblijf voor de Fransche gezanten ingericht.

Vervolgens kwam het in het bezit van Mr. J. Hop, Thesaurier-Generaal der vereenigde Nederlanden, die het op het laatst der 17e eeuw geheel liet verbouwen.

In Mei 1748 werd het door de algemeene Staten aangekocht, en als logement aangeboden aan de vijf Noord-Hollandsche steden, wier afgevaardigden het bleven bewonen tot 1795.

Sedert werd het huis herhaaldelijk verbouwd en veranderd. Van den ouden vorm, welke in bouwstijl het meest deed denken aan den St. Sebastiaens of nieuwen Doelen aan den Korten Vijverberg, thans het Haagsch gemeente-museum, is noch uitwendig, noch inwendig, iets overgebleven.

Het huis van Van Oldenbarnevelt ging ook na 1661 in verschillende handen over.

In 1806 werd dit gebouw door den Staat aangekocht, en met het hiervoren genoemde, ingericht voor de bureaux van het ministerie van Financiën.

Ook nu nog zijn geldzorgen daar aan de orde van den dag. Hoewel de eene Minister zijn millioenen-speech luchthartiger voordraagt dan de andere, en de zeven vette en magere jaren elkaar gestadig afwisselen, blijkt 's lands schatkist al niet veel minder als die van den Koning en de Koningin van Bohemen, het vat der Danaïden.

Den Haag.

A.J. Servaas van Rooyen.