De Huisvriend. Jaargang 1896

Verdiend.
Door Melati van Java.

Het was doodstil in den grooten tuin van den Notaris, nu de warmte van het middaguur over dorp en veld lag.

Alles scheen te slapen, zelfs het huis hield zijn talrijke vensters, als waren het zoovele oogen, zorgvuldig toe; de vogels staken de kopjes in de veeren, en de insecten gonsden loom tusschen het gebladerte. Alles had onder den invloed der zonnestralen een droge, scherpe tint; het groen der grasperken stak schel af tegen de brandende kleuren van de roode bloemen en het vuriger groen der boomen; de dennen alleen bleven koel en rustig op den achtergrond.

De grijze poes lag in een vensterkozijn welbehagelijk ineengedoken en lette niet op de kippen, die in het gele zand, voor het begin van den tuin, gezellig zaten te schuifelen en hun onderdrukt gekakel deden hooren; de doffer op het dak vond het niet te warm om zijn duifje op drukke manier het hof te maken; zij keerde zich echter lusteloos van hem af, zonder er in te slagen, hem te ontmoedigen.

Plotseling vlogen de duiven weg, de poes opende even haar oogen en sloot ze onmiddellijk weer na een licht gespin, de kippen stonden op en kakelden luid.

‘Stil,’ fluisterde de jonge vrouw, die behoedzaam de achterdeur opende en zachtkens over het kiezelzand schreed. Zij was in een lichte huisjapon gekleed, en scheen nog zeer jong, bijna nog een kind, zoo frisch, zoo zacht, zoo vriendelijk, zoo vreesachtig en zoo schuchter.

Zij zag om of iemand haar bespiedde, maar alle ramen bleven gesloten; zacht trok zij de deur achter zich toe en ging voort op de punten harer goudverlakte pantoffeltjes.

Zoodra zij in den tuin was gekomen, stond zij even stil, zag nog eens rond en ging toen iets sneller voort. In de diepe stilte kraakten de steentjes onder haar voet voor haar gehoor angstwekkend luid; zij liep nu over het gras, dat het geluid harer voetstappen meer dempte en haastte zich onder de boomen te geraken; daar kon men haar niet gadeslaan uit het woonhuis.

Toen de struiken haar verborgen, bleef zij nogmaals staan en haalde diep adem; de dorpsklok sloeg twee uur. Zij nam haar horloge ter hand en vergeleek den tijd.

‘Nog vijf minuten, dan komt de trein. Ik zal er 't eerst wezen.’ Plotseling bedekte een vluchtige blos haar wangen.

‘Ik had een boek moeten meenemen, als er eens iemand kwam... terwijl ik alleen ben, zou men denken dat ik een luchtje wilde scheppen; zal ik teruggaan?’

Maar zij dacht aan het gekraak der steentjes en het kakelen der kippen en het spinnen van de poes, neen, dat durfde zij niet meer trotseeren, en zij sloop zachtkens voort, totdat zij aan de overdekte prieelgang kwam, die de eene zijde van den tuin bijna geheel begrensde en uitliep op een koepeltje, dicht bewassen met wilde wijnrank.

Nu ging zij een weinig rustig voort; hier dreigde immers geen gevaar. Maar als er een vogeltje ritselde in de takken, als een bij murmelend naar binnen vloog, dan rilde zij en zag rond; eindelijk kwam zij onder de wilde wijnranken, die de deur van het koepeltje met haar sierlijke slingers omkronkelden; zij haalde een sleutel te voorschijn en stak dien in het slot.

Wat knarste dat ijzer tegen elkander, men moest het zeker uren ver kunnen hooren; toen ging de deur open en zij trad binnen in de koele ruimte; de rieten gordijnen waren alle neergelaten op ééne na en behielden dus een verkwikkende frischheid in het vertrek.

Zij liet zich op een stoel vallen en hijgde van inspanning, minder nog dan van aandoening; een oogenblik bleef zij zitten met het hoofd in de eene hand, met de andere drukte zij op haar hart als om het onstuimige kloppen te doen bedaren. Na een ondeelbaar oogenblik stond zij op, en liet de laatste store vallen; nu was het meer dan half donker in de kamer. Zij ging naar het kastje, haalde er een karaf en een paar glazen uit, als wilde zij ze op tafel plaatsen, maar bedacht zich en zette ze weer binnen in het kastje, dat zij opnieuw sloot; zij raapte een speld van den grond op en streek zich de krullende lokjes van het voorhoofd.

Weer ging zij zitten, nu echter met de armen op op tafel geleund en den hals een weinig uitgestrekt als zocht zij een geluid op te vangen, doch het bleef doodstil; twee vlindertjes fladderden even binnen, maar vlogen toen snel naar buiten, naar de bloemen terug.

Zij bleef niet lang rustig, maar stond snel op en haalde diep adem; zij zag op haar horloge.

‘Zeven minuten..... och, 't is waar, de spoortijd verschilt.’

Daar bromde iets in de verte, als een verwijderd rommelen van den donder, maar het kwam nader en nader en toen klonk een dof gesis en een snerpend gefluit.

[p. 349]

uit dankbaarheid. Naar L. Nono. (Zie blz. 352.)
In het bezit van Sir James Bell, Bart, Lord Provost van Glasgow

[p. 350]

‘Dat is de trein!’ mompelde zij en werd bleek, doodsbleek; zij wankelde en ging even zitten; toen haalde zij een boekje uit den zak, sloeg het open en nam er een briefje uit.

‘Dinsdag, trein van 2.05. Neen, ik vergis me niet. 't Is Dinsdag! O, Thomas, vergeef me! maar ik kan niet anders!’

Voor den derden keer stond zij op en ging langzaam naar de deur, die open was blijven staan; zij zocht een steun aan den post, maar slechts eventjes. Haastig liep zij voort langs den tuinmuur, die geheel schuil ging onder leiboomen, waaraan de onrijpe morellen gloeiden en de jonge perziken liefelijk bloosden, door een groene deur slechts afgewisseld.

Zij duwde vastberaden den sleutel in het slot en nog voordat de hengsels konden knarsen, zette zij de deur open en reeg een groenen tak door het sleutelgat, zoodat de bladeren naar buiten staken.

Zij staarde in het vrije, doch drukte snel de linkerhand op de oogen, zoo werden deze verblind door het vurige zonlicht, dat in millioenen cirkeltjes trilde en alles met zijn gloeiende vonken bespatte. Het geheele vlakke landschap baadde in een verzengend licht; in de verte schenen groepen boomen en huizen weggedoezeld tegen den witgrijzen horizont; alle kleur was weggevaagd, zoo slurpten de begeerige zonnestralen alles op, niets overlatend dan licht en schaduw. Op korten afstand wierp de rookende locomotief een zwarte vlek tegen de lucht.

Zij wierp de deur snel weer dicht, maar zette haar toen iets minder dan half open; de groene tak bleef als een teeken naar buiten wijzen, terwijl zij terugkeerde naar den koepel, altijd met het gelaat achterwaarts gericht naar de tuindeur.

Eerst bleef zij aan den ingang staan; haar lichtblauw kleed stak vriendelijk af tegen de hier en daar reeds rosse wingerdblaren; onafgewend rustte haar oog op de goudgele baan die het zonnelicht van buiten vormde tusschen den muur en de tuindeur, en die slechts door den zacht wiegelenden tak werd onderbroken.

‘Vier, vijf minuten ten hoogste, kan het duren, soms ook wel zes,’ sprak zij halfluid en keek toen schuw rond, als zou iemand den klank harer stem vernomen hebben.

Zij ging naar binnen en zag naar het kastje, maar schudde daarbij weifelend 't hoofd.

‘Straks is 't nog tijd, straks!’

Daar kraakte de deur, daar ruischte het zand en snel keerde zij zich om; de deur was nu geheel toe en langs de leiboomen naderden twee personen, eenvoudig en burgerlijk, maar toch netjes gekleed.

Een oudere gezette vrouw, met een sluitmand aan den arm, hijgend van de warmte, met verhit gelaat en losgemaakte strikken van den hoed; de andere veel jonger, met een pakje in blauw papier gewikkeld in de hand.

Het gelaat der jonge dame straalde nu van geluk, alle voorzorgen waren vergeten; zij snelde vooruit in de armen der oude vrouw en kuste haar telkens, totdat zij ook aan de jongere haar beurt gunde.

‘Och, Moeder, Phemia, wat ben ik blij!... We hebben twee uur voor ons, denk eens aan, twee uur!’

‘Foei, wat is 't warm! Laat mij je eens aanzien, Margot, je ziet er goed uit; hoe lang is 't geleden dat wij je niet zagen?’

‘Zeven maanden, immers!’

‘Ja, zeven maanden!’

‘En dan komen we nog als dieven door je achterdeur.’

‘Stil, Phemia, stil, laat ons blij zijn dat wij 't kind nog zien.’

‘Och ja, zus! Laat ons den korten tijd genieten, dien we samenzijn, 't is eenmaal zoo en niet anders!’

‘Ja, je hebt een rijk en deftig huwelijk gedaan! Voor mijn part was je met iemand van onzen stand getrouwd, of nog liever, was je maar bij ons gebleven. Je hadt het er niet slecht.’

‘Maar je bent nu ook tevreden, nietwaar, kind? Hij maakt je immers gelukkig?’

Een rustige glimlach verlichtte haar trekken.

‘O, wat dat betreft! ik heb niet te klagen. Hij is zoo goed voor mij, als ik slechts wenschen kan.’

‘Behalve dat hij je losrukt van je familie.’

‘Ach, Phemia, zwijg daarover! 't Spreekt immers vanzelf, dat de notaris niet op gelijken voet verkeeren kan met Margot's familie.’

‘Ik zie niet in, waarom! Zijn we zooveel minder dan zij, omdat we arm zijn? Staan we zoover beneden hem, dan had hij uw dochter en mijn zuster niet moeten trouwen.’

‘Beste Phemia, oordeel niet zoo hard!’

‘Maar daar blijf ik bij, de eerste oorzaak der treurige verhouding ben je zelve, Margot: denk je dat ik een geluk zou willen, waarvan zij, die mij 't liefst waren, zijn uitgesloten? Meen je, dat ik er ooit in zou toestemmen de vrouw te wezen van een man, die mij verbood, moeder en zuster in het volle daglicht te ontvangen? Als hij zich over haar schaamt, dan moet hij zich nog meer over mij schamen. De grootste schuld ligt aan jou.’

‘Dat heb je mij al zoo dikwijls gezegd, Phemia, maar ik kan er heusch niets aan doen. De huiselijke vrede is mij lief boven alles!’

‘Kies dan openlijk! Zoo die alleen te koop is voor verloochening van je familie, zeg ons dan vaarwel voor altijd, maar huichel geen onverschilligheid voor je man en laat ons niet door het achterpoortje binnen. Dat is laf!’

‘En nu geen woord meer, Phemia!’ zoo kwam de moeder er tusschen, ‘laten we genieten van deze weinige oogenblikken en ze niet door verwijtingen bederven.’

Margot had snikkend haar gelaat in haar moeders schoot verborgen en sloeg de armen om de oude vrouw.

‘Als u wist hoeveel ik mij had voorgesteld van dit uurtje, en alles is zoo meegeloopen tot nu toe, maar Phemia...’

Nu hief ook de zuster haar op en liefkoosde haar mooie lokken, terwijl zij met bevende stem sprak:

‘Vergeef mij, Margot! vergeef mij, maar je weet niet

[p. 351]

hoe hard 't ons valt, je nooit te mogen zien. Wij houden zoo innig van je, van ons juweeltje, onze vreugde, onzen trots; maar zoo heel anders dan die tyran het doet!’

‘Stil, Phemia, geen woord van mijn man! Ik heb hem zielslief en 't kost mij meer dan ik je zeggen kan, dat ik hem ongehoorzaam ben. Maar we hebben elkaar in zoo lang niet gezien en nu vooral... men kan niet weten wat er gebeuren zal.’

‘Zeker, Margot, zeker, mijn lief kind; zorg vóór alles dat je met je man vrede hebt, de rest is bijzaak. En hoe hard het me ook valt, liever zie ik je nooit meer terug dan te weten, dat het je onaangenaamheden met hem kosten zou.’

‘Och, beste moe, hoe gaarne zou ik willen, dat het anders was, maar Thomas heeft zijn eigenaardigheden; hij wil dat ik geheel in hem opga, dat ik van niemand anders houd; hij is jaloersch zelfs op u, omdat hij me zoo innig bemint!’

‘Een mooie liefde; die schenk ik je graag! Zal ik je zeggen wat het is! Hij is heerschzuchtig en daarom heeft hij een arm onderwijzeresje getrouwd, die hem alles dankt en tot loon daarvoor al zijn grillen moet inwilligen, hoe dwaas en onredelijk die ook zijn. Je bent een rijke, deftige dame; wat helpt je dat, nu jij jezelf toch niet mag zijn.’

‘Phemia, als je zoo spreekt, dan geef ik Thomas meer dan gelijk als hij van zijn omgang met mijn familie niets als kwaad denkt. Ik verlang je opmerkingen niet. Moesjelief, een glaasje limonade?’

‘Graag, kind, dolgraag!’

‘En jij, Phemia?’

‘Dank je wel!’

‘Bedenk je je niet?’

‘Neen!’

Margot knielde voor het kastje neer en schonk toen twee glazen vol, een voor haar, en een voor haar moeder.

‘Laat ons nu rustig zitten en vertel me wat van huis en hoe gaat het Jansje en....’

Plotseling schrikt ze op en kijkt rond.

‘Hoort u niets?’

‘Neen, niets! Wat dan?’

‘Och, 't is niets dan verbeelding!’

‘Je man is immers uit?’

‘Naar een verkooping; hij komt pas tegen zeven uur thuis.’

‘Dan is er geen gevaar om overvallen te worden.’

‘O neen, volstrekt niet, maar vertel nu eens iets.’

En de moeder vertelde op gemaakt levendigen toon van het dorp en de kennissen en de familie; later wierp Phemia er ook een woord nu en dan tusschen. Margot luisterde, maar niet met onverdeelde belangstelling; telkens hief zij het hoofd op en spitste de ooren. Eens ging zij zelf zoover, dat zij opstond en naar buiten keek, maar alles bleef even warm en rustig; men hoorde niets dan het zachte ruischen der bladeren en het tjilpen van een enkel vogeltje.

Phemia zag de onrust harer zuster met verbeten toorn aan; zij klemde de lippen op elkander, maar haar oogen ontmoetten den smeekenden blik harer moeder en zij zeide niets.

‘En vertel ons nu eens iets van jezelf en van hetgeen je verwacht. Je voelt je toch wel goed, kleintje?’

Daar straalden Margot's oogen van rein, heilig geluk, en zij vertelde van haar zoete hoop en van haar blijde illusiën; van haar man, die haar met zorg omringde; van alles, wat zij koopen mocht en wat hij haar gaf.

‘Zie dezen armband eens, dien kreeg ik gisteren nog van hem.’ En zij sloeg haar mouw op, zoodat de diamanten die haar fraaien pols omsloten, zichtbaar werden.

‘Hoe prachtig!’ riep de moeder bewonderend uit, toen het zonnelicht in de duizenden facetten speelde en de kamer overstroomde met blauwe, roode en gele vonken,

‘Heel mooi,’ zeide Phemia, en hield de woorden in, die haar op de lippen zweefden:

‘Je verkoopt ons ten minste duur genoeg.’

De woorden bleven achterwege, maar den spottenden glimlach vermocht zij niet te onderdrukken.

Margot zag dien niet of wilde dien niet zien.

‘Waarlijk,’ ging zij voort, ‘ik had er haast wroeging over, dat wij deze samenkomst hadden besproken; 't is toch hem bedriegen, hem die in alle andere opzichten zoo goed voor mij is.’

‘Waarom zou hij 't niet zijn; je vliegt op zijn wenken. Er is niets wat je niet voor hem doet, als ware je niet zijn vrouw, maar zijn slavin.’

‘Alweer, Phemia!’

‘Laat Margot liever zien, wat je voor haar gemaakt hebt; kom kind! toon het eens!’

‘Och, welke waarde zal 't voor de rijke dame hebben! Een werk van mijn hand!’

‘Juist van jou hand! Maak het open, zusje, ik ben zoo nieuwsgierig. Zeker iets voor mijn kleinen schat.’

Half onwillig maakte Phemia het pakje open, waaruit een wiegesprei van fijn haakwerk te voorschijn kwam.

Margot bloosde van genoegen.

‘O, hoe mooi, hoe heerlijk! Maar, Phemia, zoo iets is niet te koop! Och, lieve zus, wat heb je daar een werk aan gehad.’

Phemia's gelaat verhelderde een weinig, toen haar zuster haar hartelijk omhelsde en kuste.

De oude vrouw veegde haar oogen af en opende voorzichtig haar sluitmand, waaruit ze een étui deed verschijnen.

‘En dat is voor mijn kleinkind, Gootjelief, 't zal misschien lang duren, voor ik 't zien mag, maar bij onzen lieven Heer zijn alle dingen mogelijk, en ik zal al heel tevreden zijn als wij het volgende jaar om dezen tijd op dezelfde plek jelui beidjes mogen omhelzen.’

‘Een zilveren lepel en vork, ach, Moesjelief, 't is te veel!’

‘Van de grootmoeder voor haar eerste kleinkind...’

Daar werd de deur, die Margot zorgvuldig toegeslagen had, met een heftigen ruk van buiten opengeworpen.

‘O God...’ lispelde zij, en lepel en vork vielen

[p. 352]

kletterend ter aarde; de moeder zag angstig om, alleen Phemia bleef rustig staan met over elkaar geslagen armen en spottenden lach.

In de opening der deur, onder de neervallende slingers van de wilde wijnrank, stond een man van middelbaren leeftijd met norsch uiterlijk, gefronste wenkbrauwen en zwaren baard; zijn handen waren gebald toen hij langzaam, maar beslist de drie vrouwen naderde.

‘Margot,’ zoo beet hij haar kort en scherp toe, ‘ik wist er alles van, alles...’

Eenige dagen later verliet een lange, deftige rouwstoet het huis van den Notaris; de baar was overdekt met kransen; ieder beklaagde den in diepen rouw gekleeden man, die in de eerste koets stapte.

Geen wonder ook, zijn jonge, schoone vrouw werd begraven en met haar de zoon, ontijdig ter wereld gekomen.

Vijf jaar later.

't Is weer zomer, een warme namiddag, en weer staat het huis van den Notaris als slapend in den ingedommelden tuin.

Een andere vrouw, groot, forsch, mooi, met opgeheven hoofd, verlaat nu ook het huis en gaat recht naar den koepel.

Een half uur later volgt de Notaris denzelfden weg, maar hij ziet er niet uit als wilde hij een schuldige vrouw op een misdaad jegens hem betrappen; aangename gedachten houden hem bezig, zijn trekken zien er zoo barsch en ruw niet meer uit als voorheen; hij is niet meer gewoon te bevelen; hij verzoekt nu en is gelukkig te kunnen en mogen verzoeken.

‘Och, de menschen weten er niets van, als ze zoo gauw klaar zijn met hun beklag; ja, 't scheen heel erg, vrouw en kind tegelijk te verliezen, maar eigenlijk gezegd heb ik er slechts door gewonnen. Margot was een onbeduidend kind, dat mij vreesde en toch bedroog; zij veinsde mij alleen lief te hebben en haalde door de achterdeur schoonmoeder en schoonzuster, de wezens, die ik 't meest verafschuw, in huis; ik was streng, maar ik moest het zijn.

‘Waarom trok zij 't zich ook zoo aan?

‘Omdat zij een flauwhartig schepseltje zonder karakter was! En ik, die haar rijkdom en aanzien heb gegeven en zelfs van haar hield, mits zij mij blindelings wilde gehoorzamen! Mooie gehoorzaamheid der lippen en ondertusschen... Neen, dan is Jeanne een andere vrouw; zij heeft geen moeder, geen zusters, die mij kunnen bedriegen; zij heeft mij alleen en zij is rijk, en haar rijkdom, al heeft zij er de beschikking over behouden, komt mij zoo goed te pas. 't Is waar, gehoorzaamheid behoef ik niet van haar te vragen, maar dat is ook niet noodig; zij is zoo verstandig, zoo ontwikkeld, terwijl ik met dat domme Gootje wijs voor twee moest zijn. 't Was wel een goed kind, maar met mijn mooie, trotsche Jeanne kan ze niet vergeleken worden. Zij zit zeker in den koepel, ik zal haar verrassen; zij wacht me niet zoo gauw thuis. 't Zal niet zoo'n ontmoeting zijn als voor vijf jaar, met dat verwenschte gespuis.’

Juist was hij bij den koepel gekomen; bedrogen zijn ooren hem niet? Daar werd gesproken en vrij luid ook.

‘Hé, wie kan dat zijn? De stem van mijn candidaat en van Jeanne!’

Hij bleef staan onder de neergevallen stores; ja, dat was duidelijk de stem zijner vrouw:

‘Och wat, die oude paai; hij zal in alles bewilligen. Mijn geld heeft hij noodig om te blijven staan, dat weet jij zoo goed als ik. Alles krijg ik van hem gedaan, liefste George, zelfs een scheiding.....’

Eenige dagen later verliet nogmaals een lijkstoet het huis, dat eens van den Notaris was geweest; want ditmaal rustte hij zelf onder de baar, met verbrijzelden schedel.

Juist bracht Phemia een frisschen bloemkrans op 't verwaarloosde graf harer zuster.....