De Huisvriend. Jaargang 1895

Zonsopgang op de maan
door J. Munro.
Met twee afbeeldingen.

Ik ben alleen, en gezeten op een rots, maar ik weet niet waar. Het is nacht en de lucht boven mij heeft een vreemd voorkomen. Er is geen maneschijn en er zijn geen heldere wolken, geen vriendelijke planeet schittert gelijk een gouden lamp, geen glinsterende ster vonkelt als een levend juweel in de blauwe en heldere etherzee.

Ik zie alleen een onmetelijk zwart gewelf, naar allen schijn hard en bespikkeld met bleeke, blauwe lichtpunten. Het is een doodsche, akelige lucht, en als wij de kleine dingen met de groote mogen vergelijken, dan herinnert het mij aan een kolenmijn, verlicht door kaarsen.

Alles om mij heen is in eene duisternis gehuld, die volmaakt zou zijn, zonder het zwakke glinsteren van het licht der sterren, op de bevroren en witte oppervlakte van den grond. Geen levend wezen is te zien, een akelige stilte heerscht er, geen windje verkoelt mijne wangen en er heerscht eene koude grooter dan die aan de Noordpool.

Plotseling schiet een heerlijk luchtverschijnsel dwars door de lucht, zijn kop vlammende in groen en blauw, en zijn lange staart glinsterende van het vuur. Het scheen de aarde in mijne nabijheid te raken, want ik kon den schok hooren en het ratelen van verbrijzelde steenen. Na eenigen tijd volgde een ander en ik werd bang voor mijn leven, toen een eigenaardig licht in de verte mijne aandacht trok. Het verscheen als een

[p. 176]

blauwachtig-witte gloed, dat zich in de duisternis openbaarde, een uitvloeisel schijnend van het een of ander Noorderlicht. Donker en vaag als het op het eerste gezicht was, werd het langzaam en zeker helderder, uitgestrekter en duidelijker.

Terzelfdertijd bespeurde ik eene verlichting om mij heen, die steeds grooter en grooter werd. Spitsen en punten van grijs graniet, gekleurd met denzelfden blauwen glans, vertoonden zich spookachtig en als geesten in de duisternis. Men zou gedacht hebben, dat de dag op de bergtoppen aanbrak, zonder de electrisch-blauwe kleur van het licht en de onveranderlijke tint van den hemel.

De verlichting in de verte begon den vorm van eene wassende maan aan te nemen, maar niet gelijk die van de maan zelf, want zij was horizontaal, niet verticaal. Bovendien zag ik nu niet slechts één, maar verscheidene stukjes en schijfjes van blauwachtigen glans, die weldra tot geheele schijven aangroeiden en in de duisternis schenen te drijven, evenals purperen eilanden in een onbegrensde zee van gesmolten pek.

Onbegrensd, zei ik? Neen, dat gold slechts voor een gedeelte. Aan gene zijde van de eilanden ontdekte ik een gebogen straal licht, die onmerkbaar breeder werd, totdat het een muur scheen met hooge klippen, die de kustlijn van een vastland vormden, verlicht door de opgaande zon en wegdrijvende in de duisternis. In overeenstemming met de uitwerkselen van het opgaan der zon waren ook de lange en heldere lichtstralen, die door groote openingen schoten en door den bergrug drongen, waarop ik nu bemerkte, dat ik zat, en in purperen stralen op den stroom van duisternis vielen. Ik wist echter van de sterrenbeelden, dat het licht uit het Westen kwam en bovendien de

... scheen hij geen glans om zich heen te verspreiden.

kleur er van noch de goudgele tint van het opgaan, noch van het ondergaan der zon was.

Hoe vreemd en doodsch was het gezicht van die zwarte zee, met zijn purperen archipel, ingesloten onder het zwarte uitspansel en de eeuwige sterren. Doodsch, nochtans prachtig, zooals geen macht van taal in staat is uit te drukken. Zelfs de verbeeldingskracht van een Doré zou de buitengewone verhevenheid van die vallei der schaduw en des doods niet hebben begrepen. Het scheen mij toe, dat ik op de lijkbaar staarde van eene doode wereld, in het zwijgende en plechtige graf van het heelal.

Langzamerhand verscheen er goudachtig licht in het Oosten, achter de verwijderde lijn der klippen, en een ontzaglijk groote bol, die op de maan geleek, maar vele malen grooter, steeg met kalme majesteit in den hemel op. Anders dan de maan echter, scheen hij geen glans rondom zich te verspreiden, want de lucht bleef even donker als voorheen. Het licht van zijne polen had verblindenden glans - misschien tengevolge van de ijsvelden aan de polen - maar dat van de midden-luchtstreken was flauwer en had meer schaduw en veranderde in kleur van lichtgroen tot roodbruin en donkerblauw.

De blauwe vlekken waren waarschijnlijk zeeën, de bruine en groene het vasteland met hunne woestijnen en plantengroei, en ik verbeeldde mij, dat ik een gedaante kon nagaan, gelijk aan dat gedeelte van de aarde, dat gelegen is tusschen Amerika, Afrika en Europa, zoo nauwkeurig, dat ik zelfs de Britsche eilanden meende te onderscheiden.

Het licht om mij heen was zooveel helderder geworden, dat ik mij omkeerde om te zien waar het vandaan kwam, en aanschouwde een nog verwonderlijker tooneel. Westwaarts uit rolde een wilde chaos van duisternis voort, vermengd met blauwachtig licht, die ik alleen kan vergelijken met de golven van eene onstuimige zee, waarop paarse phosphorvlammen tintelden, en boven den verwijderden horizont in de doodsche lucht flikkerde een zonderling en heerlijk luchtverschijnsel, evenals een komeet. Haar schijf was in omvang en verblindende uitgestrektheid gelijk aan die van de zon, maar haar kleur was een vriendelijk lavendelblauw,

[p. 177]

overhellende naar purper, en een zilverachtige witte glans, evenals die van den melkweg, strekte zich ver in den nacht uit. Wat was die schitterende lichtbol, die mij zoo sterk herinnerde aan een electrische booglamp, wanneer diens koolspitsen blauw afbranden?

Ik keerde mij opnieuw naar het gezicht, dat eerst mijn aandacht had getrokken, maar ik behoef niet langer stil te staan over de volgende phasen van het opgaan der zon. Het zal voldoende zijn te zeggen, dat naarmate de schitterende ster hooger aan den hemel steeg, de verlichting sterker werd, totdat een grijsblauw daglicht al de trekken van het landschap vertoonde. Ik zag dan, dat wat ik eene zee van duisternis had genoemd, in werkelijkheid eene uitgestrekte grijze vlakte was, en dat hare purperen eilanden de toppen en kraters van vulkanen waren; de hooge klippen daarachter waren niet de stranden van een vasteland, maar van een verbazend grooten rotsmuur, welke de vlakte als een wal omringde, ik ontdekte dat mijn eigen plaats nabij den rand van dezen vreeselijken afgrond was, en ik duizelde toen ik ontdekte dat zijn klippen bijna loodrecht naar de vlakte beneden liepen, vele duizenden voeten ver. De kruin was uitgetand met hooge rotspunten, die als torens langs den muur stonden, en ontzettende kloven, gelijk de schietgaten van een kasteeltoren. Het wierp een lange, scherpe, gitzwarte schaduw dwars over de vlakte naar beneden, waarop de kraters van de uitgedoofde vulkanen, waar het licht tot nog toe niet was doorgedrongen, inktmeertjes geleken; maar naarmate het lichtverschijnsel hooger en hooger klom, trokken de schaduwen zich trapsgewijze terug of werden helderder. Geen spoor van menschelijke bezigheid of dierlijk leven of plantengroei was er ergens waar te nemen. Blijkbaar was er geen druppel stilstaand of

... gleed eene verbazend groote slang over mijn neergestrekt lichaam.

stroomend water, en het optrekken van een soort van nevel hier en daar was het eenige teeken van leven. Ofschoon het klaarlichte dag was, bleef de lucht, behalve in de buurt van den lichtbol, even zwart als vroeger, of tenminste een indigoblauw, zoo donker dat het zwart geleek, en de sterren hadden een koud, hard, blauwachtig voorkomen.

Toen ik in de tegenovergestelde richting keek, zag ik een nog spookachtiger tooneel - een woeste, hobbelige wildernis van zaagvormige rijen bergen, uitgedoofde vulkanen, kegelvormige toppen, afgezonderde heuvels en rotspunten, ommuurde vlakten en aschgrauwe woestijnen, doorkruist door stroomen gestolde lava, of doorkliefd door diepe, wijde gangen en bezaaid met kegels van uitgeputte geisers of de bekkens van opgedroogde modder-vulkanen en minerale bronnen.

De aarde en de rotsen hadden allerlei kleuren, van de witheid van eene laag als sneeuw en een soort graniet of melkachtig kwarts, tot het geel van zwavel, vermiljoenrood, tot het groen en blauw van andere natuurlijk bereide kleurstoffen van vulkanischen oorsprong; maar de overheerschende kleur was groen, en het licht van den hemel teekende de woeste oppervlakte dermate met zwarte schaduw, dat zij scheen uitgesneden te zijn uit ivoor en ebbenhout.

Ook hier kon ik geen spoor van leven ontdekken, dan alleen eenige verbrokkelde kolommen op de zijde van den heuvel, de versteende stammen van een oud woud, en weder kwam de gedachte in mij op, dat ik op de stroeve gelaatstrekken van eene doode planeet staarde.

Dood misschien, maar niet geheel zonder leven, want toen de tijd verliep, begon ik op te merken, dat lage vormen van plantengroei, als leverkruid en cactussen uitbotten uit den dorren grond in de toenemende hitte van den lichtbol, die zelfs een roode of groene kleur aan de grijze vlakten en bergen mededeelde. Dat was nog niet alles; want ik meende van schrik te sterven, toen ik een verbazend groote slang ontdekte, die mij voorbijgleed, terwijl ik op den grond lag, een tweede, een derde volgden, en niet alleen slangen, maar monsterachtige padden en vliegende insecten, even reusachtig als krokodillen of gevleugelde draken, van lang vervlogen aard-perioden.

Zij waren van allerlei kleuren en vormen, passende bij de aarde en rotsen, maar het meerendeel was zwart en wit. Nu en dan slokte een slang een pad, en een pad een reusachtige vlieg op, maar toch

[p. 178]

rukte het legioen voort evenals een groot leger. Ik wilde wegloopen, maar ik was aan de plaats vastgenageld, en - tot toppunt van ontzetting - gleed eene verbazend groote slang over mijn neergestrekt lichaam. In doodelijken angst trachtte ik los te komen uit zijne opgezwollen en slijmerige kronkels, maar alles tevergeefs. Ik gilde overluid en - ik werd wakker.

Eerst wist ik niet waar ik was, want ik voelde de slang nog over mij heenkruipen, doch ik kwam tot het bewustzijn, dat ik in werkelijkheid niet was waar ik gedacht had te zijn. Voor een oogenblik kwam de gedachte in mij op, dat ik krankzinnig was geworden en toen herinnerde ik mij, dat ik te bed lag en dat mijne gruwelijke waarnemingen slechts een droom waren, die was opgewekt door de stralen der opgaande zon, die op mijn gezicht vielen.

Ik geloof, dat het een geval was, dat bekend is als ‘dubbel bewustzijn,’ waarin het verstand schijnt te werken uit twee verschillende middelpunten. Ik was wakker geworden, terwijl de rest van den geest onder den invloed van slaap was. Het geheim van mijnen droom werd mij duidelijk, want ik herinnerde mij, dat ik, alvorens naar bed te gaan, de werken van Proctor, Sir Robert Ball, A.C. Ronyard en andere uitstekende sterrenkundige schrijvers over de maan had gelezen. Ik vond bovendien, dat er in mijn droom eene scheppende kracht was geweest, dat het inderdaad eene verschijning van zonsopgang in de maan was, zooals deze zich zou vertoonen voor het oog van den waarnemer, die zelf op de maan geplaatst was en wel anders dan aan eenen sterrenkundige, op de aarde geplaatst.

Mijn gezichtspunt was op den Zuid-Westen-muur van den grooten krater, of ‘omringde vlakte’ van Clavius geweest, in het derde of Zuid-Oostelijke kwadrant van de maan, en het was de tijd, dat de zon opging, toen de eerste sporen van het daglicht zich over de oppervlakte bewogen en zijne uitspringende deelen verlichtten.

Het azuur van onzen hemel op de aarde ontstaat door de verspreiding van het licht in de lucht; maar als de maan een dampkring bezit, is hij zeer gering, even gering als dat wat zich op vijftig of zestig mijlen boven de aarde bevindt. Vandaar dat de lucht nabij de maan, bij dag zoowel als bij nacht, zwart schijnt.

Op den top van den Mont-Blanc is eene bepaalde verduistering van onze eigen lucht. Het goudroode licht bij het op- en ondergaan van de zon, is daaraan toe te schrijven, dat onze dampkring de blauwe luchtstralen opslurpt, zooals wij dat zien bij eene gaslamp, die in een nevel rooder schijnt.

De zon uit een plaats boven onzen dampkring gezien zou werkelijk een blauwe kleur hebben, evenals Herschel's lavendel, en tot purper overgaande, zooals Professor S.P. Langley heeft bevonden; en vandaar, dewijl de maan weinig of geen opslurpende atmospheer heeft, dat het zonlicht een purperen tint vertoont. De zonneschijf zal dus schijnen gewikkeld te zijn in een chromospheer en het witte kroonlicht met zijn luchtverhevelingen in het zodiakaal licht.

De krater van Clavius is meer dan 142 mijlen in diameter, of tweemaal de oppervlakte van Wales, maar de afwezigheid of zuiverheid van de atmospheer begunstigt den omvang van het gezichtsveld. Hij is omgeven door een bolwerk van rotsen, die op sommige plaatsen een hoogte bereiken van meer dan 17000 voet boven den grond, die omstreeks negentig kraters bevat. Zelfs van de aarde is een zonsopgang op Clavius, wanneer zij met een goede telescoop wordt gezien, een zeer verheven schouwspel. Eerst verlicht de zon den Westelijken muur van den krater, die zelf duister blijft, en vertoont zich als eene donkere baai, die een inham maakt op het lichtere gedeelte of den Zuidelijken hoorn. Wanneer de zon hooger stijgt, vallen hare stralen op de kraters van de vlakte en doet deze zich vertoonen als ‘gouden eilanden in een zee van inkt’.

De Oostelijke muur van den krater ontvangt zijn vuur, en lichtbundels schieten door de openingen in den Westelijken muur tot op den bodem van den krater, een verschijnsel waar Rider Haggard gebruik van maakte in zijn beroemden roman ‘She’ om hare makkers in staat te stellen de vlam der onsterfelijkheid in de holen van Kôr te bereiken, dat ook eene ‘ommuurde vlakte’ was, evenals die op de maan.

Eindelijk bereikt het zonlicht de vlakte, de lange zwarte schaduwen zijn genoodzaakt weg te trekken en de geheele grond is verlicht.

De maan kan beschouwd worden als de mummie van een wereld die jong gestorven is, terwijl de veel oudere Aarde als planeet voortleeft. Vele trekken van hare vurige jeugd zijn verdwenen; maar het gezicht van de maan kan ons doen gissen wat zij eens geweest is.

Op de vulkanische oppervlakte van onzen wachter zien wij lange bergruggen, maar geen zoo hoog als de Andes of Himalaya. Die van de maan zijn blijkbaar het werk van Plutonische krachten. De Andes en Himalaya, van den anderen kant, zijn gebouwd van rotsen, die onder water hebben gestaan en opgeheven zijn, door het inzakken van de naburige vlakten. In sommige bergrijen op aarde echter is de oorspronkelijke verheffing vulkanisch; zij kan vergeleken worden met de bergrijen van de maan, maar is overdekt met diluviale stoffen, evenals een oorspronkelijke gelaatstrek van het menschelijk gezicht soms onkenbaar is geworden door latere gewoonten of ervaringen.

Er zijn weinig groote kraters, kringen of ommuurde vlakten op de aarde, en deze zijn niet zoo groot als sommige op de maan.

Waarschijnlijk zijn die van de aarde bijna alle door de werking van wind en water, vorst en vuur verdwenen, maar men vindt op Java en elders nog voorbeelden genoeg, en de krater van Kilauea, op de Sandwicheilanden, is nog werkzaam, waar de gestolde lava een rugvormigen grond of grijze vlakte vormt, overdekt met kleine kraters, die de laatste openingen van den uitdoovenden vulkaan zijn.

[p. 179]

De zoogenaamde ‘zeeën’ van de maan, zooals de ‘Zee der Helderheid’, het ‘Meer des Bederfs’ en de ‘Baai der Regenbogen’ zijn blijkbaar dorre vlakten of woestijnen, evenals de prairiën en de pampas van Amerika, en haar groenachtig grijze of roodachtige kleur komt waarschijnlijk van de aarde en de asch, of van den plantengroei.

De ‘afgronden’ of kuilvormige diepten zijn misschien oude kraters, die hun randen verloren hebben; de ‘kloven’ zijn lange nauwe bergpassen, die open zijn gebleven, beide het gevolg van samentrekking, toen de maan hare inwendige hitte verloor.

De ‘heldere strepen’, welke van sommige kraters door valleien en bergen stralen, zijn misschien bevroren stroomen lava, en de ‘lange zandbanken’ zijn waarschijnlijk opgehoopte lava, gelijk aan de ‘duinen’ van onze eigen planeet. De zwavelvlakten, uitgedoofde geisers of minerale bronnen, die ik in mijn droom gezien heb, zijn nog niet op de maan herkend, omdat ze natuurlijk moeielijk te onderscheiden zouden zijn; maar wij kunnen er nauwelijks aan twijfelen, of dergelijke voortbrengselen van vulkanische werking zijn ook daar aanwezig.

De schijnbare afwezigheid van lucht en water op de maan is op verschillende wijzen verklaard.

Het is meer waarschijnlijk, dat de luchtdeeltjes gedurende het verloop van eeuwen in de ruimte zijn ontsnapt, dan dat ze zijn bevroren in de buitengewoon groote koude of door de korst zijn opgeslurpt. Het water kan eerder opgeslurpt of bevroren zijn dan verdampt, maar er is een toenemende neiging onder de sterrenkundigen om te gelooven dat er zoowel een dampkring als water op de maan is, zij 't dan ook in verminderde hoeveelheid.

Gedurende den langen nacht, die twee weken duurt, zou dit water ongetwijfeld bevroren zijn, en de eigenaardige witheid van de oppervlakte van de maan, voornamelijk aan de polen, zal veroorzaakt zijn door gewone sneeuw, evenals door bevroren koolzuur of door scheikundige zouten, zooals bijv. sommige kalk-sylicaten.

Als er lucht en water op de maan is - en dat is de indruk, dien ik gekregen heb - dan zou de lange dag van twee weken het natuurlijk doen verdampen, regens zouden volgen en de lagere soorten van planten zouden waarschijnlijk bloeien.

Dat er eenmaal planten en dieren van hoogere ontwikkeling op de maan hebben geleefd, is twijfelachtig. Waarschijnlijk is er nooit een menschelijk wezen op de maan geweest, ofschoon het beeld van eene zeer schoone vrouw en eenen zeer leelijken man door eenige sterrenkundigen is geteekend.

Er is echter geen reden om te betwijfelen, dat vele soorten dieren van lagere orde eens de grijze vlakten en boschrijke hellingen van deze bergen hebben bewoond, en het is zelfs mogelijk, dat eenige dezer in meer of minder gewijzigde typen voortleven en met den zonneschijn verhuizen, evenals onze zwaluwen, waardoor zij mijn verschrikkelijke nachtmerrie tot den rang van een prophetisch visioen verheffen.