De Huisvriend. Jaargang 1895

Arolsen.
Met drie afbeeldingen.

Groot is ongetwijfeld de sympathie, door ons volk gekoesterd voor onze geëerbiedigde Koningin-Regentes en daarom twijfelen wij er niet aan of gaarne zullen velen met ons eenige nadere bijzonderheden hooren over haar geboorteplaats en de afbeeldingen zien van het paleis waarin zij haar gelukkige kinder- en jonge-meisjesjaren doorbracht en de opvoeding ontving, die haar voorbereidde tot de grootsche taak waartoe zij geroepen werd na den dood van haar Gemaal, onzen onvergetelijken koning Willem III.

Als het betooverde kasteel van Sneeuwwitje, verborgen onder de rozen, zoo ligt Duitschlands kleinste residentiestad voor ons in diepe eenzaamheid, door een krans zoo niet van rozen dan toch van groene wouden omringd. Klein en bescheiden zijn de huizen der inwoners; nu en dan alleen verbreekt de stap van een mensch, het geratel van een wagen de landelijke stilte der straten; de menschen leven hier kalm en bedaard voort, zij hebben nog tijd om zich tevreden te voelen in een rustig bestaan.

Groote wereldgebeurtenissen knoopen zich niet vast aan den naam van Arolsen; slechts idyllen en sprookjes verbinden zich aan haar muren.

Nu en dan alleen wordt hier feest gevierd, 't is wanneer evenals in de feeënsprookjes een koningszoon uit het betooverde slot een schoone bruid komt halen.

Weinige maanden geleden was de stad weer in feestgewaad, toen weerklonk er muziek en bazuingeschetter, toen wapperden de vlaggen en prijkte het slot in groen en licht - en daarna werd het weer stil en verlaten als vroeger; het verlovingsfeest werd gevierd van den jongen vorst - den broeder onzer geliefde koningin Emma en nu bereidt het stadje zich er op voor, weldra den feestelijken intocht van het jonge paar te vieren en zijn nieuwe vorstin het welkom toe te roepen!

Het is nog maar pas sedert zeer kort, dat het gefluit

[p. 21]

der locomotief voor het eerst in de droomerige tooverpracht van dit stukje aarde weergalmde en dat Arolsen door een spoorweg met de buitenwereld in verbinding werd gebracht. Een zijtak van de lijn Cassel-Elberfeld, die bij Warburg afwijkt, brengt ons binnen het uur op de hoogvlakte, waar Arolsen, 272 Meter boven de zee, ligt. De enkele menschen die in Arolsen den trein verlaten, hebben zich spoedig verstrooid; de meesten slaan de van het station lijnrecht naar de stad voerende straat in. Wij echter maken meteen van de gelegenheid gebruik om een der voornaamste bezienswaardigheden van Arolsen te zien en te genieten - het is een prachtige eikenlaan, die met een kleinen omweg eveneens naar de stad leidt; zes rijen overoude eiken vormen statige gewelven, waaronder wij bijna onmerkbaar stijgen. Reeds klinkt het geraas van het station uit de verte in ons oor en nog altijd welft zich het groene dak boven

arolsen: Het vorstelijke residentieslot.
Voor- en achterzijde.

ons hoofd en vol genot ademen wij de zuivere, geurige lucht in.

Een gebouw schittert tusschen de boomen, hondengeblaf en het loeien van een koe klinkt ons in de ooren, door de opene deur komt een meid met blank gepoetste melkemmers ons tegemoet. Wij zijn aan de pachthoeve van het vorstelijk domein Hunighausen. En verder gaat het onder de kruinen der eiken. Eindelijk zijn wij aan de stad. Ter linkerzijde schemert een statig gebouw door het groen der gebouwen, omringd door vriendelijke bloembedden; diakonessen met witte mutsjes trippelen door de gangen, bleeke mannen en vrouwen, zindelijk gekleed, wandelen door den tuin; op het front van het huis staat in steen gehouwen ‘Pauline-hospitaal’. Het is het ziekenhuis, door de overleden vorstin Helene van Waldeck gebouwd en gewijd aan de nagedachtenis van haar moeder, een Hertogin van Nassau.

Gaan wij verder door de laan, dan opent zich links een breede straat, de kerktoren van het stadje begroet ons vriendelijk; rechts van ons hooren wij echter barsche commando's. 't Is de Pruisische kazerne, die natuurlijk in geen Duitsche ‘Residenz’, hoe klein ook, mag ontbreken.

Nog altijd is onze groote laan niet ten einde; zij is ook bijna een kilometer lang; wij verlaten haar nu echter en slaan den weg links af en komen in de nette hoofdstraat. Hier staan sierlijke huizen, dikwijls met een terrasvormig uitgebouwde dubbele trap, waarvan de bovenste trede door een ijzeren hek is versierd; maar - en dit is karakteristiek voor Arolsen - elk huis staat afzonderlijk van dat des buurmans door een doorrit gescheiden en zoo volgens de eischen der moderne hygiene lucht en licht van alle kanten toegang gevend. Ons doel is de sierlijke, eenvoudige kerk, die zich aan het ondereind der straat, maar toch in het eigenlijke middelpunt der stad op een vrij door linden omplant plein verheft. Een groote zoon van Arolsen richtte zich hierbinnen een gedenkteeken op van wonderbare schoonheid.

Op donkere marmeren voetstukken staan op de trappen van het altaar drie ideaalschoone marmeren beelden; in het midden de Hoop, verlangend haar armen ten hemel geheven, links de Liefde, een vlammend hart dragend in een omhoog geheven schaal, rechts het Geloof, verdiept in de lezing van het Boek der boeken. Hij, die deze standbeelden aan de kerk heeft geschonken, is niemand minder dan Christiaan Rauch, de schepper van het Mausoleum van Charlottenburg en van zoovele andere heerlijke werken. Hij werd den 2en Januari 1777

[p. 22]

te Arolsen geboren; dat verhaalt ons, wanneer wij het niet weten, de met zijn portret-medaillon versierde gedenktafel aan den muur, rechts van het altaar.

In een nietig, bescheiden huisje in de Helser Allee, tusschen boomen en struiken half verscholen, heeft hij het levenslicht voor 't eerst gezien; sedert langen tijd is het huis veranderd in een gesticht voor onberispelijke arme, oude vrijsters; op het grasperk echter, dat zich tot aan den straatweg uitstrekt, staat de buste van den grooten beeldhouwer, door een stadgenoot vervaardigd.

Rauch is niet de eenige beroemdheid, door Duitschlands kleinste residentiestad voortgebracht. Hier werden geboren de dichter Stieglitz, de ijverige voorvechtster der vrouwenzaak Marie Calm, de schilder Ludwig Blumewandelen

Gezicht op Arolsen.

verder op den met grint bezaaiden middenweg, links langs de door muren omsloten tuinen, die tot de hoofdstraat behooren, rechts langs een prachtig beschaduwd park, met lage haag. Nu doorsnijdt een breede rijweg de laan en opent ons op eens een verrassend gezicht op het aan haar uiteinde gelegen vorstelijk Slot. In rustige voornaamheid ligt het kolossale gebouw daar; de zon spiegelt zich schitterend in duizend glasruiten, tjilpend vliegen de zwaluwen over de blauwe leien daken; langs de muren rankt het klimop omhoog en bedekt geheel en al de beide wachthuizen aan den ingang.

In de jaren 1710 tot 1720 werd het gebouw opgericht volgens plannen, die de kunstlievende vorst, Graaf Anton Ulrich van Waldeck, sedert 1712 rijksvorst, Siebert, maar vooral niet te vergeten, de Kaulbachs: Friedrich, de vader van Fritz August en van den grooten Wilhelm, die in Munchen onsterfelijken roem heeft behaald. Deftiger dan het huisje van Christiaan Rauch is dat der Kaulbachs in de Kruisstraat, nu nog in het bezit der familie, waaruit de groote schilder stamt, Gaarne wordt den vreemdeling toegestaan, het inwendige daarvan te bezichtigen en hij vindt hier aan de muren een geheele rij van afbeeldingen naar de beroemde werken van Wilhelm von Kaulbach: Goethe op de ijsbaan, Ottilie met het doode kind in de boot, de zusters van Sesenheim enz., en ook het beeld des grooten kunstenaars zelf ziet te midden zijner scheppingen ernstig op den toeschouwer neder.

Nu van het stille huis in de Kreuzstrasse terug naar de groote laan, die ons naar de stad heeft geleid. Wij eigenhandig had ontworpen; in zijn binnenzalen bergt het belangrijke schatten van kunst en wetenschap, schilderijen van West, Angelika Kaufmann, Tischbein e.a., een bibliotheek van 30000 boeken en een rijke verzameling van antieken, het werk van dien prins Christiaan van Waldeck, in wiens gezelschap Goethe een deel van zijn Italiaansche reis maakte en die van hem het getuigenis aflegde dat hij een ‘volmaakte, goed onderwezen vorst was.’

‘Waldeck’. De naam is niet zonder beteekenis, ook op deze plaats, want bijna onmiddellijk grenst zij aan heerlijke beuken- en dennenwouden. De oude heeren van Waldeck hebben den aanleg der lanen bepaald weelderig opgevat, van alle kanten omringen het slot breede, door acacias, linden, olmen of kastanjeboomen overschaduwde wegen. Een heerlijke natuurzin spreekt

[p. 23]

uit het prachtige park met zijn diep groenen, stillen vijver, waarop de waterleliën drijven en waar de zwanen geluidloos hun banen trekken over het spiegelbeeld van het oude kasteel. Ook het slotje of ‘nieuwe slot’ mogen wij niet vergeten, dat vele Waldecksche vorstinnen in verschillende tijden tot weduwzetel heeft gediend.

Arolsen's trots en kostbaarste bezitting zijn echter de met bosschen bedekte bergen die het omringen en waardoor men uren lang kan dwalen zonder een levende menschenziel te ontmoeten. Hier en daar openen zich verrukkelijke gezichten over landschappen van idyllische schoonheid, over groene dalen met zilverheldere beekjes, stille dorpen en eenzame molens. Voor dorst en honger behoeft de wandelaar niet te vreezen. Al gaat het er ook in de dorpsherbergen van Arolsen heel eenvoudig toe, een koel glas bier en een snee brood met smakelijke ham vindt men overal, en bij de ‘Frau Hoffischerin’ in de stille eenzaamheid, midden in het bosch, kan men heerlijk uitrusten bij een prachtig gezicht op de verre, blauwe Hessische bergen.

Gaarne bezoekt men ook den vorstelijken dierentuin, die zich uren ver uitstrekt en een menigte wild bevat. In dezen dierentuin, waarvan de houtvesterswoningen de verrukkelijkste verblijfplaatsen toeschijnen aan romantisch gestemde gemoederen, ligt de Markusstein, ook wel Markstein genaamd, waaraan zich vele legenden vastknoopen. Van den eenen kant gemakkelijk toegankelijk, zoodat men bijna onmerkbaar den top bereikt, daalt hij aan den anderen kant steil in duizelingwekkende diepte neer; donkere holen te halver hoogte van den rotswand, waarheen thans een in den steen gehouwen trap omhoog voert, moeten eens een hermiet tot verblijfplaats hebben gediend.

In dien tijd, vertelt men, was de open plaats voor de rots dicht begroeid, reusachtige boomen bedekten geheel en al den diepen afgrond. Eens gebeurde het dat de vorst bij de vervolging van een hert, niets vermoedend, tot dicht aan den rand van de rots klom; spoorloos verdween het vervolgde dier - 't scheelde geen haar breedte of de ruiter was met zijn ros in de diepte gesprongen. Zijn trouwe hond echter had het gevaar bemerkt, luid blaffend joeg hij het paard terug en stortte toen zelf in den afgrond. Zoo werd volgens de legende de rots ontdekt.

In het park van het nieuwe slot te Arolsen bevond zich echter nog niet lang geleden een bescheiden steen, waarop te lezen was: ‘Hier rust de trouwe Munter.’ Dat moet die hond geweest zijn, de redder zijns meesters.

Ook verder in het land is er nog veel merkwaardigs en schoons te zien, de kasteelen van Rhoden en Wildungen, het stamslot der vorsten van Waldeck, op een berg, door het zilveren lint van de Eder omkronkeld. Niederwabe, de prachtige kloosterruïne, de kerken van Wildungen en Corbach. Wildunger mineraalbronnen behoeven wij niet te vermelden; zij zijn van het land van Arolsen, wat men in de buitenwereld er het best van kent, daar jaarlijks over de twee millioen flesschen Wildunger water naar buiten dwalen.

Eens waren er ijzer- en kopermijnen in het vorstendom Waldeck, en in het Eder-riviertje werd zelfs goud gewasschen, maar tegenwoordig vindt men er nog alleen ijzererts en dit in geen onbelangrijke hoeveelheden. Bronnen van rijkdom stroomen, ongelukkig genoeg, niet in het kleine gebied van de vorsten van Waldeck maar de hoogere beschaving vond altijd beschermers in het land van Waldeck en bij zijn vorstenhuis.

Arolsen heeft behalve zijn uitmuntende volksscholen een Stads Reaal (Hoogere Burger)school en een Hoogere school voor meisjes bij een bevolking van 2600 zielen.

Geen wonder dat men in het naburige Westfalen zegt: in Arolsen is de nachtwaker even ontwikkeld als ergens anders de burgemeester. Trouw, vlijtig, eerlijk en rechtschapen zijn de menschen in stad en land, aan deze en gene zijde van de grenzen, die hier, midden door het landje loopend, Saksen en Franken scheiden, de Saksen aan den Twist en den Diemel, de Franken aan den Eder - beide volken van echt Duitschen oorsprong en door een duizendjarige geschiedenis aan elkander gesmeed.