De Huisvriend. Jaargang 1894

[p. 193]

dameskapel.

Vroolijk Weenen.
Met illustratiën.

‘Wat de eigenlijke ‘Weener’ is? Ja, iets geheel anders dan zijn huilerige naam aanduidt. Wie Weenen bezocht gedurende de muziektentoonstelling, heeft er zich van kunnen overtuigen. De rechte Weener is een ‘Drahrer’, een ‘Draaier’. Zijn leuze bestaat uit de volgende hartverheffende versregels:

‘Drah'n m'r, drah'n mir,
Drahr'r saan m'r!’

Dat wil zeggen:

Draaien wij, draaien wij,
Draaien zullen wij.

Alle orgels der muzikale Weenerstad draaien dat draailied, dat telkens weer de hoogste opgewondenheid en hartstochtelijk ‘draaien’ te voorschijn roept.

‘Wat draaien eigenlijk is?’

‘Wel draaien is, - draaien, werkelijk



draaien, ronddraaien met de vroolijke wereld, om en in haar, totdat zij eindelijk, eindelijk om den draaier draait.

De echte “Drahrer” is dus een man van genot en ondervinding; eten, drinken, dansen, joedelen en

[p. 194]

grappenmaken vullen zijn leven, maar hij heeft een goed hart en een week gemoed.

De “Drahrer” grijpt diep in zijn zak, wanneer het een pretje, maar ook even zoo diep als het een goed werk geldt.

Hem is de oud-oostenrijksche spreuk. “Leven en laten leven”, zoo diep in vleesch en bloed overgegaan, dat hij, die alleen maar vroolijke en opgewekte gezichten om zich heen wil zien, eerst dan de ware pret heeft in het ronddraaien als iedereen met hem meedraait en het komt er dan bij hem volstrekt niet op aan, die draaiende menschen schitterend te onthalen, wanneer hij zich daardoor maar met lachende gezichten kan omringen.

Dan eerst voelt hij zich gelukkig en tevreden, en wanneer alles om hem heen joedelt, zingt, fluit, danst, dan windt hij zich op tot de hoogste geestdrift en voelt zich den keizer te rijk.

Nu is echter de “Drahrer” een enkele type uit het vroolijke Weenen en wij moeten ze allen schilderen.

Er zijn “Draaiers” in alle standen en klassen, maar toch zijn er wel honderdduizend anderen, die het niet van beroep zijn, maar die alleen nu en dan zoo'n aanval krijgen van “Draai-ziekte”. Dat zijn echter ook Weeners van geboorte.

De grootste verzamelplaats van het “Vroolijke Weenen” is en blijft het Prater, dat zoo dikwijls en toch zoo slecht geschilderde plekje aarde, dat als een eiland in den zoogenaamden blauwen Donau en als het middelpunt in het hart van elken rechtgeaarden Weener ligt.

Wanneer het ook niet zooals voorheen enkel en alleen het geheele Zondagsleven der Weeners in zich vereenigt, zoo neemt het toch heden nog een hoofddeel van die pretmakende gemeente op, die voor korten tijd de slavenketenen afwerpen, daar onder het prachtige geboomte, genieten van natuur, vrijheid, liefde, in de hoofdlanen stof slikken en bij den “IJsvogel”, het “Hert”, het “Zwitsersche huis” of den “Beer” in de “Czarda” of ergens anders in de ontelbare herbergen bij oorverdoovende Hongaarsche muziek dit stof weer wegspoelen, of in den Volksprater de naïve vermaken van halsbrekende kunstenmakers aangapen, of de zeeziekmakende kermispretten tot den bodem genieten.

Heel veel vroolijke Weeners zijn hier bij elkander - dus kunnen wij met niets beters beginnen dan met het Prater.

Het Prater beschrijven zou overigens zijn, emmers water in den Donau dragen. En die heeft het niet noodig. Het Prater is wereldbekend en zeker reeds duizend malen grondig beschreven. De kermiswonderen, reuzendames, menscheneters en zeemeerminnen zijn over de geheele wereld langs één kam geschoren; de Russische schommels, karoussels volgens alle systemen, schiettenten, honden- en apentheaters gelijken op elkander als twee droppels water en er blijft niets anders over, dan den “vijfkreutzerdag”, het ideaal der soldaten en dienstmeisjes te vermelden.

Daar staan zij, de Mariankas, Babuschkas, Naninka's en hoe zij allen heeten mogen, gewoonlijk hand aan hand voor de groote zaal, waar de muziekkapel der brievenbestellers een concert geeft en zien zij met verlangende blikken naar cavaliers uit, of er geen neiging heeft, hun mee te doen deelen in het genot, waarin reeds andere, gelukkiger dan zij, in het zweet van hun aanschijn zwelgen.

Zeer flinke dames voeren in de danszaal het opzicht uit en wee hem, die zich aan een ongalanterie schuldig mocht maken; hij wordt op handtastelijke wijze terechtgewezen, dikwijls de deur uitgezet, maar 't is een gemoedelijk volkje, dat hier ronddraait en alleen de jalouzie maakt er soms een wild.

De rondomstaande cavaliers - grootendeels tot de gewapende macht behoorende - beantwoorden de smachtende blikken slechts zeer bedeesd. Kans op ridderlijke bescherming hebben alleen die beminnelijke keukenfeeën, die zoo openhartig als mogelijk haar door het marktgeld gestijfde beurzen ten toon dragen en dan verlaat nu er dan een “Pöller-Sjako” de rij der dapperen, die zich tegenover de Babuschkas zeer terughoudend toonen en verdwijnt met haar in de danszaal, waar zij het penningske voor het dansgenot offert.

Bij de Hannakinnen, (Slavische meisjes uit Hanna in Moravië’ - als minnen in Weenen zeer gezocht en goed betaald), die in haar schilderachtige kleeding bij elkander staande den indruk maken van een papaverbloembed, hebben de dragonders, die haar taal spreken, een streepje vóór.

Hun schitterend uniform past zoo goed bij haar bont costuum en de blinkende knoopen en de ‘waschkom’ (helm) dezer soldatensoort, maken meer indruk op haar harten dan de eenvoudige infanterist.

Zeer geliefd zijn ook de ‘peitschelhuzaren’. Wat wordt daar gelachen, gegicheld, gebabbeld. ‘Ben ik in Weenen?’ is men geneigd te vragen als men op dit Slavische taaleiland verzeild raakt. Maar dan klinken er zulke echte Weener uitdrukkingen tusschen door, dat er geen twijfel meer overblijft aan het feit dat men zich in de hoofdstad der veeltalige Oostenrijksche monarchie bevindt.

In het Prater trekt natuurlijk ook ‘Vader Radetzky’, de populaire luchtballon van Silberer, de aandacht, want als deze opstijgt moet natuurlijk het heele vroolijke Weenen daarbij tegenwoordig zijn en dat alle koffiehuizen en restaurants waarin militaire of dameskapellen spelen stampend vol zijn. behoeft nauwelijks vermelding.

Van zijn eigenaardigheid heeft echter het leven daarbinnen veel verloren. De marskramers, vioolspeelsters enz. enz. zijn uit de deftiger lokalen verdwenen en alleen de historische ‘Salamucci-mann’ met den stereotypen uitroep ‘komm' schon, komm' schon, Salamucci duri duri’, wordt nog - en wel tegen hooge pachtbetaling geduld.

Het volk heeft daarom zijn Prater een weinig uitgebreid en aan gene zijde der Rijksbrug, aan den linker oever van den Donau zich een nieuw zeer bezocht uitspanningsoord gekozen, ‘het Franz Josephsland’.

Hier worden hoofdzakelijk visschen gegeten en bestaat de grootste pret in ‘schuitjesvaren’, waartoe de ingemet-

[p. 195]

selde watervlakten van het overstroomingsterrein een geschikte speelruimte bieden.

Het roeien in het bassin bij den ‘Konstantinopelsheuvel’ in het ‘Nobel-Prater’ geschiedt namelijk te veel onder de oogen der menschen en de minnende paartjes willen liever niet bespied worden. Dat gaat hier druk.

Laxemburg, het keizerlijke lustslot met den heerlijken vijver, vroeger eens het doel van de roeilustige zondagspretmakers, heeft daardoor veel van zijn gasten verloren, maar daar echter - onder ons gezegd - vooral des Zondags hier niet het fijnste gezelschap verzameld is, zoo heeft het bij dit verlies slechts gewonnen, en behoort het nu weer tot de lievelingsuitspanningsplaatsen der betere kringen.

Zijn schitterendste dagen beleeft het Prater van den 1sten Mei tot Pinksteren, (als het mooi weer is), en verder op de dagen der Derby, wielrijders en fiakerwedrennen. Het laatste is een eenig schouwspel voorde Weeners; de groote wedrennen in Freudenau hebben voor de hoogere rangen lang niet die aantrekkelijkheid.

Deze zijn groote-lui's-sport, terwijl het andere een volksfeest is. De koetsier, die bij het fiakerrijden een prijs krijgt is de held van den dag en zijn naam zweeft op de lippen van een millioen menschen.

Natuurlijk wil ieder daarbij tegenwoordig zijn. Alle paarden van Weenen worden op de been gebracht, om hun eigenaars naar de renplaats te rijden en naast den flinksten ‘Rus’ trappelt de stijve knol door de hoofdallée van het Prater.

En als dan het sein gegeven is! In welk tempo jagen dan de rijtuigen door de Praterallee en zelfs, ondanks het waarschuwend geroep der veiligheidswachten, ook over de ‘Ringstrasse’!

Wat moet de politie hier een geduld en een takt ontwikkelen, om aan den eenen kant de veiligheid der voorbijgangers te bewaren en aan den anderen kant toch niet den opgewonden Weeners, wien de fiakersport zoo na aan het hart ligt, te diep te kwetsen.

Inderdaad wordt er in Weenen goed gereden, maar snel, razend snel en een vreemdeling schudt bedenkelijk het hoofd, als hij na het einde der Freudenauer wedrennen, honderden, ja duizenden van verschillende rijtuigen, van den elegantsten mailcoach in alle vormen en soorten tot aan den ‘Jan plezier’ in wilde, dolle jacht voorbij ziet hollen.

Een hoofdpret voor de Weener Gigerls (fatten) is het, bij deze gelegenheid er zoo beslikt mogelijk uit te zien; men rijdt tot dit doel en steeds drie man hoog in opene Phaetons, en komt natuurlijk van de renplaats terug in een toestand, alsof het heele gezelschap zich in de modder had gebaad.

De voorliefde tot het rijsport heeft ook de bloemencorso's, door vorstin Pauline Metternich ingevoerd, tot zulk een ontwikkeling gebracht, die den Weener het recht gaf, op deze nieuwigheid trotsch te zijn.

Ongelukkig heeft tot nu toe het weer dit geurige en kleurige tafereel, dat zich in de Ringstraat en de hoofdallée van het Prater vertoonde, nog niet begunstigd en het schijnt door de omstandigheid, dat de bovenste tienduizend, bij het invallen van aanhoudend mooi weer, Weenen verlaten en zich naar alle windrichtingen op badplaatsen en hun landgoederen verspreiden, weinig kans te hebben nog eens te herleven. Het wordt trouwens tegenwoordig vervangen door de lente-bloemenfeesten in Belvedère.

Alleen nog maar de historische Praterrit op Paaschmaandag en de 1^ste Mei neemt nog zijn plaats in op den pretkalender van het vroolijke Weenen, maar ook de 1^ste Mei heeft veel van zijn glans verloren, sedert hij tot een arbeidersfeestdag werd verheven.

De galakoetsen van het hof en den hoogen adel zijn uit den eindeloozen rijtuigenstoet verdwenen, die zich op dezen dag over de Ringstrasse naar het Prater voortbewoog, en alleen de burgerlijke equipage blijft overheerschend.

Tot laat in den nacht blijft het levendig in het Prater. Maar men schuift dichter bij elkander. Hier en daar verglimmen de lichten, de draaiorgels verstommen, en alleen daar waar lievelings-dameskapellen zich doen hooren, heerscht nog leven en beweging. De uitroepers zijn heesch en moede. In dichte troepen gaat het vroolijke Weenen naar bed en het wordt stiller; alleen het gestommel der Rutschbaan herinnert er aan dat een paar ‘Draaiers’ het draaien nog niet moede zijn. Eindelijk verstomt ook dit gedruisch. Lichtschuw volk vlucht voor de glinsterende ‘Pickelhauben’ der nachtwachten, in de donkere, stille boschages om bij de ‘Grüne Bettfrau’ gratis logies te zoeken en de toppen der boomen beginnen geheimzinnig te ruischen: het Prater is ingeslapen.

Maar ofschoon Weenen niet het drukke nachtleven kent, dat in wereldsteden als Berlijn, Hamburg, Londen, Parijs en zelfs Amsterdam, zich nog in de straten beweegt, zoo hoort men het hart der vroolijke stad tot in haar verste uithoeken nog duidelijk tikken.

De ‘Drahrer’ met glacé handschoenen, die na het Théater of het circus bij ‘Ronacher’ of het ‘Orpheum’ eerst fijnere restaurants bezoeken, dan in koffiehuizen en ten slotte nog in het champagne pavilloen ‘Förley’ aanspreken, dragen er wel het hunne toe bij dat de nachtwachten niet inslapen, maar de straten zijn toch rustig en leeg.

Eenig leven heerscht nog voor de zoogenaamde nachtkoffiehuizen, waarvan men het bezoek aan dames van goeden huize en huwelijksreizigers, die weetgierig zijn, niet recht durft aanbevelen.

Uitgelaten dol gaat het toe in het ‘Universum’ op de ‘Petersplatz’, en dat is het rendezvous der oudere en jongere lichtmissen die van den ‘Drahrer’ slechts den naam en niet den onschuldigen humor bezit. Maar is dit wel Weenen? - Eigenlijk niet, het is daar het bekende internationale, grootsteedsche gezelschap en dat gaat ons niet aan.

In de wijnlokalen en koffiehuizen is meer typisch Weenensch leven; daar moet de waard met de schotels kletteren om den gasten aan het naar huis gaan te herinneren en de billardsieder (caféhouder), draait langzaam de gasvlammen neer om de nooit moede spelers daaraan te herinneren dat er een politie-sluituur be-

[p. 196]

staat en men voor van daag genoeg heeft gedraaid.

Als echter de waggelende gestalten levendig keuvelend of zwaarmoedig stom, vroolijk zingend of pruttelend over den ellendigen tijd, de bedsermoenen te gemoet gaan, beginnen de marktwagens door de straten te ratelen, de ‘warme Worstman’ aan den hoek der straten gevestigd, krijgt zijn vroege gasten, op de marktpleinen wordt het levendig. Bakkers en slagers, koffiehuizen en hotels openen weer hun zalen en in het ‘Café Nicola’ bij voorbeeld, wrijft de Weener humor zich weer den slaap uit de oogen, want de hier aanzittende marktvrouwen, die in Weenen evenals overal ter wereld de tong op de rechte plaats hebben, gaan druk aan het schelden en twisten. Maar wie er het slachtoffer van wordt, heeft gewoonlijk weinig trek tot lachen.

Wil men echter Weenen op zijn vroolijkst zien, zoo moet men op een mooien zomerschen Zondagmorgen in alle vroegte naar het ‘Zuiderstation’ gaan.

Hier ziet men des morgens vroeg alle menschen, die een week hard werk achter zich hebben en lucht

bij de ‘grinzingers’.

willen happen en - het hoofdgenoegen der Weeners - een zoogenaamde ‘Landpartie’ willen maken.

‘A Landpartie’, wat een menigte voorstellingen sluit dat woord in zich. Hoe vele zorgen, toebereidselen en blijde verwachtingen wekt zulk een plan niet op.

‘Zou u denken, dat het mooi weer blijft, vader?’ vraagt de dochter, die natuurlijk haar mooiste japon wil aantrekken.

‘Natuurlijk Urschel. De meteorologen hebben een rijzenden barometer voorspeld.’

En op dit bescheid schrijft Urschel aan haar vriendin, die echter een flinke snor draagt:

‘Ik doe u weten als dat wij Zondag een partie maken op de Zuidbaan.’

Mama bakt koeken en bestelt hoentjes, die daags te voren gebraden en op reis koud worden gegeten.

Het jongere geslacht voorziet zich van botaniseerbussen, vlindernetten, keverboeken en dergelijke practische dingen meer, die gewoonlijk ergens vergeten worden en dan aanleiding geven tot een kleine bestraffing, waarbij de hoopvolle Weener jeugd zijn tol betaalt aan het gesmaakte genot.

Zijn er eerst eenige tranen gestort, heeft de dochter geklaagd over te nauwe laarzen, is mevrouw teleurgesteld door de modiste, die niet op tijd den beloofden hoed bezorgde, heeft de oude heer, een paar ‘Hollandonnerwetters’ moeten loslaten omdat die meisjes maar niet konden klaar komen met haar friseerijzers, dan is alles in orde en de buitenpartij zal zelfs wanneer het baksteenen regent, nog prettig uitvallen.

Wij zijn aan het Zuiderstation, vaders, moeders, dochters, zonen, kleinkinderen, oomen, minnaars, neven van de meest verschillende breedte- en verwantschapsgraad, warrelen in de groote hal rond, die vol menschen is.

Daar wordt een hoed recht gezet, een dwalende poneylok opgestoken; de jonge heeren der schepping kijken in handspiegels, strijken de snor glad en bewonderen voorloopig zichzelf.

Dat wordt spoedig anders; daar klinkt een klok en nu snelt een stroom

[p. 197]

van menschen over de trappen naar boven. Hoe koket de jonge meisjes haar mooi gechausseerde voetjes vertoonen? Nu hebben de heeren gelegenheid iets anders dan zichzelf te bewonderen en zij doen het ook.

Onder groot gedruisch van stemmen worden de wagens bestormd en bezet, een zwaar werk, dat echter beter afloopt, dan men verwacht. Eindelijk heeft zich de familie, die omstreeks zes en dertig bedraagt, zich een halven wagen veroverd. Nog is er geen sprake van vertrekken, als reeds de ‘lantaarn’, wijnflesch van hand tot hand gaat, de vrouwen proeven ook mee, want men moet toch in de stemming komen en de bezitter eener harmonika begint een populairen marsch te spelen.

De kinderen hebben de raampjes bezet en kunnen het sein voor het vertrek niet afwachten. Mama merkt nu, dat men de koektrommel t'huis heeft laten staan en maakt er haar ‘ouwe’ bittere verwijten over, dat zoo'n mansportret toch ook aan niets denkt. Papa is zeer philosophisch van het idee, dat de koeken t'huis niet zullen wegvliegen, en dat men genoeg heeft om zich over dit verzuim te kunnen troosten. Zij antwoordt knorrig, dat zij met zoo'n kleinigheid geen wonderen kan doen en dat hij wel een zuur gezicht zal trekken als men in een hotel moet gaan schuilen. Maar de heer des huizes is vandaag niet uit zijn humeur te brengen; hij klopt op zijn welgevulde portemonnaie en verzekert dat hij vandaag niets zal pingelen, al kost ook het pond knoedels tien gulden.

Natuurlijk bekommert zich niemand om dezen kleinen strijd. Eenige brutale grappenmakers kraaien, miauwen en blaffen, er worden reeds kussen gewisseld, men passeert een korten tunnel en als het eindpunt bereikt is dan begint het helsche lawaai opnieuw, en zoeken, roepen, dringen zonder eind. Men heeft geen geduld vóór men in het vrije veld is, maar wie meent dat men dit doel rechtstreeks najaagt, vergist zich deerlijk. Reeds in de eerste herberg wordt halt gemaakt en zoo gaat het voort.

Een mooie begrafenis behoort ook tot de uitspanningen van den echten Weener; 't klinkt vreemd maar 't is toch waar dat een sterfgeval in huis en familie slechts voorbijgaand den levenslustigen zin der Weeners dempt. Reeds door hun tranen breekt hij overwinnend door en evenals het militaire geleide na vervulden rouwplicht, met vroolijke muziek huiswaarts keert, zoo lacht ook de Weener weer ver-

in het worst-prater.

[p. 198]

genoegd het leven tegemoet, nadat hij den dood zijn tol betaald heeft.

Na de plechtigheid zetten zich de rouwdragers bij een glas wijn neer en op den overledene wordt een ‘Lebehoch!’ uitgebracht en nadat hem of haar eenige tranen zijn geofferd, lacht men weer over de uien van een grappenmaker en bespreekt niet zelden de kansen op het tweede huwelijk van de droevig achtergeblevenen.

De wijnbergen in den omtrek van Weenen zijn gewoonlijk het doel dezer tochten. Nuszdorf, Grinzing, Klosterneuburg of Bisamberg zijn de meeste bezochte plaatsen. Hier maken de echt Weenersche ‘Schrammeln’, ‘Grinzingers’, ‘Butschette’ en de ‘Bandmakers’ werkelijk artistieke volksmuziek. De samenstelling dezer kapellen is een zeer eigenaardige, die in de geheele wereld haar gelijke niet bezit. Viool en violoncel, een bas, guitaar en een harmonika zijn hun elementen, en toch is de klank een zeer merkwaardige. Wat kunnen deze ‘Winseln’, zooals men ze noemt, zingen, lokken, zuchten, vleien!

Klooster Neuburg heeft voor het vroolijke Weenen een bijzondere aantrekkelijkheid, de kloosterkelder, die vooral op ‘Leopoldsdag,’ 15 November feest voor den H. Leopold, patroon van Neder-Oostenrijk, het tooneel eener ware volksverhuizing is. De ‘prelatenwijn’, nog meer de ‘stroowijn’, doen het overige om mannetjes en vrouwtjes in de aangenaamste stemming te brengen. Is de eerste schroom overwonnen dan ‘rutscht’ (glijdt) oud en jong met hartstocht over het vat en welk een pret men bij dat ‘vatrutschlen’ ontwikkelt, blijkt uit het feit, dat het voornamelijk de schoonste helft der bezoekers is die met gelach en geschreeuw den vroolijken rit maken over de buik van het kolossale vat.

Ongelukkig loopt het bij deze tochten naar klooster Neuburg zelden zonder ongelukken af; de Weener burger houdt er van zelf te mennen en als men bedenkt in welke vroolijke stemming de koetsiers zich bij het naar huis gaan bevinden, is het geen wonder dat de rit niet dikwijls zonder ongevallen wordt volbracht. Jammer dat ons de ruimte verbiedt, nog het een en ander te vertellen van den ‘Hemel’ en van het ‘Krapfenwald’, van den ‘Zahnradbahn’ en den ‘Kahlenberg’, en nog zoo veel meer. De omstreken van Weenen zijn zeer rijk gezegend met allerlei vrijplaatsen voor onschadelijken humor en natuurgenot. Zelfs de ‘volkszangers’ kan ik niet eens in het voorbijgaan bespreken.

De sport heeft in Weenen lang niet die hoogte bereikt als in andere Europeesche hoofdsteden; daarvoor moet men zich te ernstig oefenen en aan ernst hebben de Weeners een broertje dood, vandaar dat zij noch in roeien noch in wielrijden uitmunten, maar daarentegen in dansen, worstelen of schaatsenrijden door niemand overtroffen worden. Nergens wordt er bevalliger en hartstochtelijker gedanst dan op de verschillende soorten van bals, vooral die van het carnaval. Om politiek bekommeren zich de Weeners weinig, maar des te meer om de nieuwtjes op tooneelgebied, een nieuwe comedie of operette, een nieuwe pantomime in het circus of zelfs een nieuwe wals interesseeren hun veel meer dan een verandering van het ministerie. Of deze lichtzinnige levensopvatting te prijzen is, laten wij in het midden, maar zeker is het Weener volkje een der prettigste en gezelligste om onder te leven, daar het liever lacht dan zuur kijkt.