De Huisvriend. Jaargang 1894

Het kasteel uit het sprookje.
Naar het Deensch van Carit Etlar
door Ph. Wijsman.

Stel u voor, lezer, een laag, uitgestrekt dal, waardoorheen, als een geschubde slang, zoodra de zon erop schijnt en als een zilveren staaf wanneer zij door wolken overschaduwd wordt, eene rivier slingert. Rondom in het dal een aantal huisjes met leien gedekt en door zware steenen geschut. Om ieder dezer witgepleisterde huisjes een kleine groententuin en daarbuiten troepjes koeien en schapen, die het nauwlijks de moeite waard achten op te staan om het lichtgroene, sappige gras af te knabbelen, dat in hunne nabijheid golft.

Dit dal wordt aan beide kanten door hooge, geelbruine rotsen begrensd, die verderop blauwachtig worden, totdat zij aan den gezichteinder met den wolkenloozen hemel ineensmelten; de elzen worden allengs minder talrijk en deze worden ten laatste vervangen door een blanke laag sneeuw, die de hoogste kruinen bedekt.

De bergen op den voorgrond zijn dicht met donkergroene dennen begroeid; uit dit bosch klinken nu eens heesche, dan doordringende kreten: het zijn de jonge musschen, die om vader en moeder schreeuwen; zij vinden dat het waarlijk meer dan tijd wordt hun weer wat voedsel te brengen. Hoog in de lucht zweeft een donkere plek boven de vlakte; dat is een lammergier of adelaar, die op de jacht is naar een onvoorzichtige houtduif, of naar een van die jonge lammetjes, die op het gras waggelen en hem als het ware uitnoodigen naar beneden te komen op de met mos begroeide paden, tusschen de rotsen in.

De zon schijnt; de zon brandt; het gras en de kruiden geuren; de rivier kabbelt zoo rustig; - het is een heerlijk oord!

Van een der bergpaden, die zig-zags-gewijze naar beneden slingeren in de richting van de naaste kleine stad, vertoonden zich twee personen te paard. De eene was eene jonge dame, aan wier kleeding men kon zien, dat zij tot den eersten stand behoorde; de tweede een livreiknecht, die haar op een paar schreden afstands volgde. Nog een eind verder kwam een prachtige, slanke hazewindhond aanspringen; hij had kleine uitstapjes naar rechts en links gemaakt, om thans vlug zijne meesteres in te halen. Hij bleef eventjes naast de dame loopen en zag vragend tot haar op. Hij begreep maar niet wat die ongewoon langzame rit beteekenen moest.

Voor de deur van een groot, witgekalkt huis hield zij stil en toen niemand te voorschijn kwam, tikte zij met haar rijzweepje tegen het raam. Een gezonde, dikke boerin stak het hoofd om het hoekje van de deur; zij kwam naar buiten, neeg en streek heur haren

[p. 185]

glad, terwijl de jonge dame een gesprek met haar aan knoopte.

‘Waar ben je vandaag met mijne aardbeien gebleven, moeder Valpurgis? Wij hebben je in geen drie dagen op den berg gezien. Je kind, je jongen - wat scheelt hem toch? Hij komt in 't geheel niet meer; en je man - hij lag verleden week te bed; hoe gaat het hem nu? Beter, niet waar?’

Al deze vragen werden gedaan zonder antwoord af te wachten. Het was duidelijk, dat zij eenvoudig als inleiding tot de eigenlijke boodschap moesten dienen. De boerin stond bij het paard der jonge dame en

oudevrijers-avonduurtje. Naar H.G. Jentzsch. (Zie blz. 184.)

streelde het fraaie dier, zoolang als deze sprak.

‘Zeg eens,’ vervolgde de dame, ‘wat is er voor een vreemde heer in je huisje, ginds in het bosch, komen wonen? Ik heb hem een paar maal gezien, maar hij schijnt ons opzettelijk te ontloopen; hij vlucht tusschen het geboomte zoodra hij ons ziet naderen. Hij heeft een in 't oog loopend, een zeer bijzonder gelaat, die heer.’

De boerin lachte. Zij begreep best waar zij den korten inhoud der lange rede van de jonge dame te zoeken had. ‘Arme man!’ zeide zij, hare schouders ophalend; ‘iedereen vraagt naar hem en wat kan ik zeggen? Ik weet niets. In de vorige week kwam hij hier, zag eens rond en koos het kleine huis in het bosch, omdat het daar stil en eenzaam was. Ik breng hem zijn middagmaal en houd zijne kamer in orde; en hij betaalt goed, dat moet gezegd worden. Mooi is hij; en een rijkemans kind is hij ook, dat zag ik dadelijk aan zijn fijn linnen. Dit is alles wat ik van hem weet en ik zie geen kans iets meer uit hem te krijgen. Hij zit soms den geheelen lieven langen dag alleen boven op den berg; staart in de wolken, of luistert er naar wat de vogels zingen. Dan weer heeft hij het druk met groote, zware boeken, waarin hij leest en schrijft; geen woord komt er uit; geen enkele vraag. Alleen als hij ons een van onze oude volksliederen hoort zingen, schijnt hij wakker te worden. Dan knikt hij met zijn hoofd en slaat er de maat bij met zijne hand.

‘Zingt dat nog eens - toe, zingt dat nog eens!’ zegt hij dan en wij doen hem gaarne dat genoegen. U weet hoe mooi mijn man kan zingen; en die vreemde heer schrijft onderwijl figuurtjes op een blad papier waar geen van ons uit wijs kan worden. Hij is erg zonderling. U zou het niet gelooven, maar dezer dagen bood hij kreupelen Franzli twee gulden aan als hij een paar maal het lied ‘van den bergman’ voor hem wilde zingen. Nu, God helpe Franzli! De jongen blaat zoo zacht als een jong schaap; er is volstrekt geen ‘stem’

[p. 186]

in zijn keel; maar dat was juist mooie muziek voor ‘mijnheer’. Franzli zong en de andere teekende figuurtjes met potlood en zoo hadden zij allebei pleizier.

‘“U houdt veel van muziek, niet waar, mijnheer?”’ zei ik eens op een avond tegen hem.

‘“Ja,”’ antwoordde hij, ‘“ik houd heel veel van muziek.”’

Dat was alles wat er uit kwam; maar ik hield vol: ‘“Het zijn zulke oude, dwaze liederen die de menschen hier voor u zingen. Ginds in de stad woont een speelman, die in zijn diensttijd bij “de jagers” heeft gestaan; hij blaast de mooiste walsen en polkas op zijne trompet, die men maar hooren kan. Als u het goed vindt zal ik den muzikant eens hier laten komen, op een avond als wij met den arbeid hebben gedaan”’

En weet u, wat hij antwoordde?

‘“Dank-je wel! Ik zou daarvan liefst verschoond blijven. Ik houd niets van walsen en polkas.”’

En toen keerde hij mij zijn rug toe en liep naar de andere kamer.’

Het was vrij laat op den namiddag geworden eer de jonge dame van haar rijtoer terugkeerde. De avondzon flikkerde nog even op de kabbelende golfjes en kleurde de wolken met een lichtroode tint, die elk oogenblik veranderde en het landschap in telkens nieuwe schoonheid deed zien. Tusschen de boomen begon reeds de schemering te vallen. De pas ontloken bloemen op het gras en tusschen het mos vermengden hare geuren met de hartsachtige uitwaseming van dennen en sparren.

Ginds in het dal zongen de leeuwerik en nog eenige andere lentevogels hun avondlied; op het bergpad hierboven was alles in rust; er heerschte eene plechtige stilte.

De hazewind had genoeg van zijne uitstapjes voor eigen rekening, en als een verstandige hond volgde hij het paard zijner meesteres, die nu ook niet anders dan stappende het steile pad kon oprijden. Zij zat stil voor zich uit te zien; maar thans was het noch de schoonheid van den avond, noch de rust van het bosch die hare droomen vervulden. Het fijn geteekende gelaat had een warmer uitdrukking dan op den voormiddag; haar grijsblauwe oogen straalden; haar lenige figuur kwam sierlijk en licht beweeglijk uit in het donkerblauw rijkleed op den witten schimmel; de grijze sluier die om haar hoed was gebonden, fladderde in den wind. Het was een volmaakt beeld van jeugd en schoonheid.

Opeens veranderden hare straks nog zoo peinzende trekken. Het was alsof een geheel nieuwe, verrukkelijke gedachte in haar was opgewekt: iets zonderlings, iets dat bijna ondenkbaar was; maar toch... iets dat eerst den frisschen mond zich tot een glimlach deed plooien en haar toen een donkeren blos op de wangen joeg. Zij liet haar schimmel stilstaan, en het hoofd achterom wendend zeide zij: ‘Franzel, je zou wel even kunnen afkomen en Zachos' buikriem wat vaster aantrekken; ik glijd naar een kant over en zit niet prettig vast in 't zaal.’

De rijknecht sprong van zijn paard en kwam tot haar met de ophelderende aanmerking, dat Zachos in den laatsten tijd mager geworden was; waarschijnlijk zou dit het gevolg zijn van het vele groen dat hij hierbuiten at.

Misschien zou dit gesprek verder zijn voortgezet als niet de hond het plotseling had afgebroken door een luid geblaf, dat ginds tegen het bosch weerkaatste. De rijknecht zag naar alle kanten om, maar er was niets te zien. Het bergpad door het bosch lag in een blauwachtigen nevel ver uitgestrekt voor hen.

‘Wat of dien hond nu weer scheelt?’ bromde de man.

‘Breng hem tot zwijgen,’ gebood de dame. ‘Maar roep dan eens iets, zeer luid; wij zijn hier aan de echo. Laat eens een “jodl” hooren.’

De bediende gehoorzaamde. De echo gaf duidelijk antwoord en toen reden zij verder. Even daarna begon de jonge dame te zingen, eerst gedempt, maar allengs verhief zij hare stem tot zuivere, klankrijke tonen, die duidelijk een uitmuntende school verrieden, en die, zoodra zij een oogenblik zweeg, van de donkere rotsen en van de dicht bijeengevoegde boomstammen werden teruggekaatst.

Zij zong een sprookje, maar zij zong met al de eenvoudige en warme soberheid, die aan den tekst beantwoordde. Het was het sprookje van een mijnwerker, die met zijn tasch over den rug, op reis ging. Onderweg deelde hij zijn mondvoorraad met een armen kreupele, die het bergpad hinkende was afgekomen.

Toen zij gegeten hadden vroeg de man:

‘Waar moet je heen?’

‘Ik wil weg en eens in vreemde landen rondzien. Hier in de groeve is geen erts meer: ik werk en hak den geheelen dag en krijg niets dan grint te zien.’

‘Dat is een leelijk geval,’ zeide de kreupele. ‘Maar, je hebt je maaltijd met mij gedeeld; nu wil ik je daarvoor iets terug geven en wederkeerig ook het mijne met je deelen. Laat eens zien, of jij den berg niet verkeerd beoordeeld hebt; er zal nog wel iets anders in te vinden zijn, dan enkel hard grint.’

Zij daalden in de groeve, waar de oude een licht aanstak. Dit vonkelde en schitterde als helder daglicht. Hij sloeg met zijn kruk tegen de rots, zoodat de stukken eraf vlogen. Ginds kwam een lichte ader bloot; díe blonk en was geel.

‘O maar, dat blinkt en schittert als zuiver goud!’ riep de mijnwerker.

‘Het schijnt zoo,’ antwoordde de kleine grijsaard. ‘Maar het is niet alles goud wat blinkt. Laat ons verder zoeken.’

Hij klopte nog eens en daar kwam weer een andere streep voor den dag. Deze was wit.

‘Dat is zeker zilver!’ juichte de mijnwerker.

‘Waarschijnlijk. De eene van die beide aderen zal jouw eigendom zijn. Welke verkies je?’

‘Als ik de zilver-aar mag hebben, zal ik ten hoogste dankbaar zijn; die andere zou te veel zijn voor zulk een arm man als ik ben.’

De oude lachte vriendelijk.

‘Dat is nog zoo'n slechte keuze niet; jij zult de verlangde zilver-ader hebben.’

[p. 187]

Toen hij dit gezegd had verdween hij in den grond en de mijnwerker ging dadelijk aan den arbeid. Die witte ader was werkelijk onvervalscht zilver; toen hij op de andere de proef nam, verkreeg hij niets anders dan rotsgrint; geen zweem van goud was uit die steenen te slaan.’ -

De avond was warm en geen wolkje stond aan den hemel. De muggen dansten en gonsden. Het gezang klonk zoo helder en schoon tusschen de boomen, dat een jong mensch het niet kon laten, voorzichtig verder te schuiven en met de grootste oplettendheid het lied der dame te volgen. Een poosje gelukte het hem, onopgemerkt te blijven; althans hij dacht dit, zoolang de braamstruiken en hazelnoten hem verborgen Maar toen het rotspad geheel onverwacht ineenliep met den straatweg, moest hij zich wel voor de twee ruiters vertoonen. Aarzelend kwam hij tusschen het kreupelhout vandaan, op den weg. Dat is te zeggen, hij had geaarzeld, of hij het doen zou; maar eenmaal besloten, deed hij het met zulk een vluggen sprong dat het paard der dame schrikte en steigerde. De onbekende greep het in de teugels en bracht het tot staan. Vervolgens maakte hij een eerbiedige buiging en scheen te verwachten dat zij zou doorrijden. Maar de dame talmde. Zij liet een onderzoekenden blik over den vreemdeling glijden, nam werktuigelijk de teugels, bracht haar kleed in orde en zeide:

‘U heeft mijn paard doen schrikken.’

‘Ja, en ik verzoek u duizendmaal om vergeving. Gelukkig is het goed en zonder ongelukken afgeloopen; ik greep het bijtijds.’

‘Dat zou ik zelve hebben kunnen doen; ik zit vrij vast in 't zaal,’ hernam zij. ‘Maar waarom, als ik vragen mag, kruipt u bij voorkeur dat steenige pad tusschen het kreupelhout langs, als de betere en gemakkelijker weg dezelfde richting volgt?’

De jongeling was nog zeer jong en uiterst verlegen; hij kon zijne woorden maar niet vinden. Eindelijk zeide hij dapper: ‘Ik hoorde u op de wandeling zingen en toen luisterde ik naar uwe stem en naar de aardige woorden van het lied; en toen durfde ik niet voor den dag komen, uit vrees dat u dan misschien zoudt ophouden.’

‘Zoo. Nu laat ons verder gaan. Het schijnt dat u in dezelfde richting gaat als ik en wij kunnen dus onderweg een weinig samen babbelen, als u 't goed vindt. Ik kan mijn paard zeer goed zelf besturen, maar ik ben wel wat angstig, als de duisternis invalt tusschen al die donkere boomen en bruine rotsen. Daarom rijd ik dan liever in gezelschap.’

Zij zette haar paard in zachten gang, en zich licht en sierlijk over den ranken hals van Zachos neerbuigende, sprak zij door:

‘Dus u houdt van volksliederen? Ik deel uw smaak hieromtrent niet; ik vind ze al te slepend, al te eentonig en kinderachtig; een vlugge wals van Strauss of een polka van Gungl is vrij wat levendiger en opwekkender.’

Er lag iets spottends in haar toon dat hem niet beviel en iets aanmatigends in haar manier van tegen hem te spreken, dat hem ongeduldig een anderen kant deed uitzien. Een glimlachje gleed over 't gelaat der jonge dame, maar het verdween dadelijk weer. Zijne waardin ginds van de hoeve had hem hetzelfde gezegd, maar hij begreep niet hoe er eenig verband kon bestaan tusschen haar en die aanzienlijke dame te paard. Het gesprek dreigde te zullen uitsterven. De heer zweeg en de dame scheen ook niets meer te zeggen te hebben. Onder dit stilzwijgen sprak alleen zijn donker, peinzend oog en dit drukte de levendigste bewondering uit voor het bekoorlijk tafereel daar naast hem. Op eens vond hij zijne woorden terug. Hij scheen al zijn moed te verzamelen:

‘Dat was een echte, zeer schoone melodie, die zoo juist bij het oude sprookje voegde. Dat kinderlijke, goedhartige en onschuldige in woord en tonen, die heerlijke eenvoud is de kunst, die onze hoogstrevende tijd niet in staat is te evenaren; evenmin als de hedendaagsche schilder bij machte is sprekende beelden van de Moedermaagd en de Heiligen te scheppen, nu het geloof aan dezen is verloren gegaan. Alleen het slot van uw lied scheen mij toe een weinig buiten het karakter ervan te zijn gegaan.’

‘Dat is best mogelijk,’ antwoordde zij: ‘ik ben dezen keer dus niet gelukkig geslaagd. Ik verander en verbeter gewoonlijk deze volksliederen naar mijn eigen smaak onder het zingen en telkens weer anders, bij iedere herhaling.’

‘Dat moest u niet doen.’ Het klonk zeer beslist en boos; hij was nu in 't geheel niet meer verlegen.

‘Waarom niet? Het is slechts eene poging om het uit verleden tijden overgeërfde in een vorm over te brengen, die meer met onzen smaak overeenstemt, beter aan onze eischen beantwoordt.’

Toen hij geen antwoord gaf voegde zij er nog bij: ‘U is een vreemdeling hier in deze streek; ik hoor het aan uwe uitspraak.’

‘Ja, dat ben ik ook. Ik begrijp dat ik genoodzaakt zal zijn mij, al even gebrekkig, in de schoone taal van Lamartine en Victor Hugo, uit te drukken. Had ik uwe welbespraaktheid en uw fraaie woordenkeus, dan zou het mij niet moeilijk vallen, beter te zeggen hoe ik over het volkslied denk en wat ik bedoel.’

Zij glimlachte bij dezen ‘mooien’ volzin. Vriendelijker dan straks hernam zij:

‘Blijf maar gerust voortpraten. Ik neem het woord van mademoiselle Rachel over: ‘“Eene dame verstaat altijd de taal waarin men haar iets aangenaams zegt.”’ Dus u is een musicus? Niet waar, ik heb juist geraden?’

Hij scheen zich te bedenken. Toen zeide hij:

‘Ik houd zeer veel van muziek, maar niet van walsen en polkas. Klassieke muziek stel ik hoog op prijs.’

‘Welnu, als dat het geval is, kan ik u misschien een genot verschaffen door u bij ons op het oude kasteel, dat ge daarginds, door het avondrood nog even verlicht, kunt zien, te laten komen. Daar woon ik en u kunt er merkwaardigheden vinden van klassieke muziek, klassieke letterkunde en klassieke schilderkunst,

[p. 188]

zoo oud, zou oud, dat zij haast zwart zijn geworden van ouderdom! - Nu - waarom blijft u zoo hardnekkig het stilzwijgen bewaren?’

‘Ik ben op reis en ik heb den onmisbaren zwarten rok niet bij mij. Ik ben dus niet “présentable”’.

‘Wees daarover niet bezorgd,’ lachte de jonge dame. ‘Wie ik uitnoodig is altijd “présentable.” Daar, bij ons, zult u ook die oude volksliederen te hooren krijgen; let wel, in onverbeterden vorm, juist zooals zij jaren geleden gezongen werden. Mijne vriendinnetjes kennen die alle. - Nu moet ik u vriendelijk voor uw geleide bedanken. Ik ben dadelijk thuis en volstrekt niet bang meer. Morgen hoop ik u, tusschen twee en vier uur, te mogen ontvangen.’

Zij groette met een lichte buiging en hield haar keurig rijzweepje naar de laagte, terwijl zij haar schimmel in een korten draf zette. Weldra was zij verdwenen in de kastanjelaan, die naar het kasteel op den berg leidde.

Om zeer gegronde redenen willen wij den naam van het jonge mensch dat deze ontmoeting had, liever niet noemen. In zijn vaderland is die naam algemeen bekend en beroemd. Hij en de andere personen die in deze ware geschiedenis voorkomen, leven nog en zijn, - met uitzondering der jonge dame, die thans geen jonge dame meer en lijdende is - zeer welvarend. Wij zullen den musicus eenvoudig Gram noemen. Wie er eenige moeite voor over heeft zal stellig zijn waren naam kunnen vinden.

De jeugdige Deensche toonkunstenaar werd den volgenden morgen wakker met diepzinnige overleggingen en met de herinnering aan de ontmoeting van gisteren, die gezamenlijk uitliepen op vragen, waarop hij geen antwoord wist te geven. Wie kon zij toch zijn, die vreemde dame, aristocratisch tot in haar vingertoppen, met die eigenaardige manier om aan alles wat zij zeide de tint van een hooge gunst te geven, van een onverdiende goedheid tegenover hem? Haar gelaat, hare houding, haar spraak - alles had telkens en telkens weer op den afstand tusschen hen gewezen.

Wie kon hij hier in de buurt naar haar vragen? Zij had zich niet eens de moeite gegeven een naam te noemen. Wie woonde op dat oude kasteel met de middeneeuwsche koepelkamertjes, torens en galerijen, dat reeds dadelijk toen hij hier gekomen was, zijne opmerkzaamheid had getrokken?

Toen de boerin den anderen morgen verscheen om den ‘vreemden mijnheer’ zijn ontbijt te brengen, maakte hij voor het eerst een praatje met haar, in de hoop, dat zij hem iets over de bewoners van het kasteel zou vertellen. Op zijne vraag wie daar woonde antwoordde zij:

‘De menschen hier in den omtrek noemen hen eenvoudig: ‘De familie van 't kasteel’. Zij komen hier elken zomer en zij blijven gewoonlijk zoolang als het warm is. De oude heer met den witten baard is een maarschalk, heeft de huisknecht ons verteld; mevrouw ken ik beter dan hem. Zoo deftig en fijn als zij wezen moge, houdt zij zich toch nooit voor te goed om een oogenblikje met mij te babbelen, als ik melk en vruchten op het Heerenhuis breng; altijd heeft zij een vriendelijk woordje te zeggen; altijd weet zij de dingen van den besten kant te bekijken. Als er hier in het dal twist is onder de menschen en zij beklagen zich bij haar - dit doen zij, want ‘Mevrouw’ is zooveel als de Voorzienigheid voor hen allen - dan weet zij onbegrijpelijk verstandig die kibbelarijen aan een eind te maken en ieder te geven wat hem toekomt. Verleden jaar, was er onder anderen die leelijke geschiedenis met den kaaskoopman. Dat had op tuchthuisstraf kunnen uitloopen, als Mevrouw niet zoo...’

‘Maar wie is die jonge dame?’ vroeg Gram, om hierdoor haar verhaal af te breken, dat dreigde zeer uitvoerig te zullen worden.

‘Haar en die anderen noemen wij enkel “de logées.” Zij komen en gaan, reizen en trekken den geheelen zomer door. Maar “Mevrouw”, ziet u, die...’

‘Ik zag eene van de jonge dames gisteren te paard in het bosch. Zou u mij misschien den naam van die paardrijdster kunnen zeggen? Misschien hebt u haar toevallig ook gezien?’

De boerin begon hartelijk te lachen.

‘Er rijden hier tegenwoordig zoo veel jonge dames door het bosch, dat men onmogelijk kan weten wie u is tegengekomen. Maar, wat ik zeggen wilde, onze ‘Mevrouw’ is een engel van goedheid; zij -

‘Ja maar, nu zou ik gaarne van het mooie weder gebruik willen maken,’ zeide Gram, zijn hoed in de hand nemende. ‘Ik hoop dat u mij 't genoegen zal doen mij de geschiedenis van den kaaskoopman een anderen keer te vertellen.’

De voormiddag ging om met wandelen en werken en onder gestadig wikken en wegen, waarvan de uitkomst was, dat Gram om drie uur vast besloten had niet naar het kasteel te gaan, ondanks de geheele tentoonstelling van oudheden die hem was beloofd. Hij zette zich ijverig aan den arbeid - maar het wilde niet vlotten vandaag. Hij verdiepte zich in gepeinzen en zag van tijd tot tijd op zijn horloge.

‘Zoo - is het al drie uur?’ riep hij ten laatste op een toon van verlichting uit. ‘Al wilde ik nu ook nog gaan, zou het toch niet mogelijk zijn er op den bepaalden tijd te komen. En dan deze kleeding! - Maar eigenlijk - een jas of rok beteekent niet veel. Als ik flink voortstapte - in een goed kwartier zou men er wel kunnen zijn, geloof ik. - Zal ik het doen? - Die oude muziek lokt mij wel aan. - Ik geloof, dat ik toch maar zal gaan.’ En als iemand die een nu eenmaal opgevat besluit ook wil ten uitvoer brengen, schoof hij zijn rieten stoel achteruit, pakte zijne papieren in een groote portefeuille bij elkaar, wierp een laatsten, onderzoekenden blik in den spiegel en snelde de deur uit.

Hij was gekleed in een jasje van zwart en bruin gestreepte stof; en broek en vest van hetzelfde laken. Daarbij droeg hij een donkergrijzen, slappen, vilten hoed, dien hij den vorigen dag reeds bij voorbaat met een sierlijk takje sparregroen had versierd. De hoed getuigde van een langjarig gebruik; de rand vertoonde een aantal bochten en kale plekken.

Tamelijk bestoven en eenigszins hijgende van de vaart,

[p. 189]

frissche bloemen. Naar F. Willems. (Zie blz. 191.)

[p. 190]

waarmede hij het bergpad was opgeloopen, kwam hij op de plaats van het kasteel aan. Hij werd er door een troep blaffende honden ontvangen, die het hem raadzaam deden achten, zich naar den muur terug te trekken, zoolang tot een huisknecht de dieren tot bedaren gebracht en naar hunne hokken verwezen had.

Een breede, tamelijk steil opgaande stoeptrap van graniet leidde naar den ingang van het kasteel. Boven aan die stoep verscheen een oude portier in een lange, blauwe jas en hield hem staande. De oude monsterde met een ietwat weifelenden blik het bestoven costuum van het jonge mensch en vroeg, wie hij wenschte te spreken.

‘Ik ben hier tusschen twee en vier besteld,’ zeide Gram, om zijne onkunde der toestanden niet meer dan hoognoodig was te verraden.

‘Maar nu is het reeds over vieren. En buitendien, ontvangt mijnheer de Maarschalk heden niet.’

Nog eer de vreemdeling hierop had kunnen antwoorden, verscheen er eene jonge dame in de vestibule en de portier trok zich, na een beleefde buiging, terug. Het was dezelfde dame die hij gisteren te paard had gezien. Nu droeg zij een wit neteldoeksch kleedje, met eene rijke garneering van Zwitsersch borduurwerk versierd; maar de grootste bekoorlijkheid van haar toilet bestond uit een bijzonder smaakvol gekozen bloemruiker, dien zij in hare ceintuur had gestoken.

De groet, waarmede zij Gram welkom heette, verried wel eene vroegere kennismaking; maar ook nu had haar fijn gelaat den rustigen trek van hoogheid en meerderheid, die hem gisteren getroffen had, bewaard.

‘Naar het schijnt hebt u de les van Lodewijk den veertiende vergeten, die deze zijn minister gaf als antwoord op een vleiend woord tot den koning over diens zorg, altijd prompt op den bepaalden tijd te komen:

“Nauwgezetheid is de beleefdheid der vorsten”. U zou tusschen tweeën en vieren komen en nu is het bijna half vijf. Maar dat is nu afgehandeld. Als u mij wil volgen zal ik u die dingen laten zien, zooals ik u beloofd heb.’

Eerst kwamen zij in een lange breede gang, eene soort van wapenkamer, waar een aantal wapenen en harnassen uit vroeger tijd waren opgesteld. Hij bewonderde de zeldzame pracht dezer wapenrustingen en luisterde opmerkzaam naar een paar geschiedenisjes, die zijne vriendelijke geleidster over sommigen wist te vertellen. Vervolgens liep hun weg door eene reeks van vertrekken waarvan de steenen vloer, koud en kil als hij was, in overeenstemming bleek met de balken die de plafonds vertegenwoordigden. De wanden waren met leerdoek bekleed; maar tot op manshoogte was dit bedekt door een zeldzaam fraaie verzameling schilderijen. Een groot stuk van Ruysdael bedekte bijna een geheelen muur. Het was op dezelfde plek, waar men nu was, geschilderd. Om dit te zien behoefde men slechts den blik uit het hooge venster te slaan, om dadelijk het dal met de grijsbruine rotsen, den bruisenden waterval en de houten brug daarover, te herkennen.

Zijne leidsvrouw trachtte zijne bewondering op te wekken voor al die schatten, wier kleuren door den tijd donkerder waren geworden; op de spookgestalten in die bekende schilderij van Callot, waar deze als uit de duisternis te voorschijn springen. Eindelijk deed zij eene deur open van een groote, langwerpige zaal met een bruin geschilderde houten zoldering, van waar eenige groote metalen lichtkronen aan schakelkettingen afhingen; het waren zeer ouderwetsche kronen, zooals men die nog in enkele oude kerken vindt. Daarbuiten scheen de zon; en de vogels zongen hun lied; - hier binnen vlamde een kolossaal houtvuur op den haard.

Dit was, zooals Gram opmerkte, eigenlijk de bibliotheek van het kasteel: - rekken en planken stonden vol antieke, in leder gebonden, boeken. In de groote vensternissen, die ieder op zichzelf voor een kleine kamer konden tellen, zaten verscheidene dames aan den arbeid. Enkelen schilderden, anderen borduurden of lazen; maar allen waren jong en schoon en allen waren in lichte zomerkleedjes gehuld, evenals de dame die hem had rondgeleid. Binnen gekomen bracht zij hem naar een grooten vleugel en, hare hand licht op het instrument latende rusten, bleef zij staan en zeide:

‘Zie maar eens goed rond. Ik heb u al mijne schatten laten zien en het beste voor het laatst bewaard. Dit vertrek is de vereenigings-zaal der groote geesten van voorheen en thans. Op de boekenrekken kan u ze vinden, zoowel Homerus, Theokritus en Virgilius, als onze hedendaagsche romandichters. De muziekbladen op deze tafel beginnen met de oude Italiaansche kerkmuziek en gaan door tot op onzen tijd. Later zal het u vergund zijn, met al die heerlijkheden nader kennis te maken.

Maar het scheen gisteren dat u een bijzonder vriend van oude volksliederen is, en deze dames zullen zeker welwillend genoeg zijn, om eenige van de fraaiste voor u te spelen of te zingen. Ik heb op dit gebied alles bijeengebracht wat ik meester kon worden en ik liet die oude volksgezangen die u dàar ziet, uit het hooge Noorden overkomen. Die groote stapel zijn enkel en alleen Scandinavische volksliederen en daarbij zijn er een paar van een jong Deensch componist in muziek gezet. Deze bevallen mij daarom zoo bijzonder, omdat hun trant, in ongekunstelde, frissche eenvoudigheid de oude zangwijzen het best tot haar recht laat komen. Hebt u hem wel eens gehoord?’ vroeg zij, hem tegelijk een muziekblad, dat zij van de tafel nam, voorhoudend.

‘Ja - ik ken hem wel eenigszins,’ antwoordde Gram.

En toen speelden en zongen de jonge meisjes voor hem; en hare heerlijke, volle en reine stemmen vulden de zaal; hij luisterde aandachtig naar de tonen, die als het ware in de lucht geurden en bloeiden... hij was onder betoovering! Zachtkens streek hij het krullende blonde haar uit het hooggewelfde voorhoofd. Er had eene groote verandering plaats gegrepen met den man die straks nog zoo verlegen had gestaan: zijne oogen schitterden met een verhoogden glans, en een blijde glimlach speelde om zijn mond, getuigende van de gelukkige stemming waarin dit genotvol oogenblik hem had gebracht. Zoodra de jeugdige zangsters haar lied hadden gezongen, zeide hij, met een dankbaren blik zijne gastvrouw naderende:

‘Alles wat de dames mij hier heden hebben laten

[p. 191]

zien en hooren, schijnt mij een sprookje toe. Ik heb gezocht en gezocht - u heeft er geen denkbeeld van, hoe ik heb gezocht! Ik heb mijn ouderlijke woning, mijn vaderland verlaten en ben uitgetogen om gezang, om tonen te vinden. Voorheen heeft Mozart te Salzburg muziek gemaakt; thans maakte Wagner veel drukte te Bayreuth; Verdi schreef te Milaan; en Strauss - hij walste en polkeerde te Weenen; - eerst wat ik hier mocht hooren is muziek voor mij. Het is de zilveren aar in de rots, waarvan u gisteren gezongen hebt, die u mij heden hebt laten vinden; die schat, waarnaar ik zoolang te vergeefs hebt gezocht!’

Zij glimlachte. Zij scheen persoonlijk in zijne blijdschap te deelen.

‘Het eigenaardige van het geval is echter, dat ik den tekst van dat sprookje dichtte op hetzelfde oogenblik toen ik het lied zong; zoo werden woorden en tonen éen en tegelijk geboren. Juist daarom luisterde ik ook zoo bijzonder geduldig naar de aanmerkingen die 't u geliefde op mijne schepping te maken. Maar ga nu hier voor den vleugel zitten. Nu is het uwe beurt om voor ons te spelen.’

Hij speelde. En het werd doodstil in de zaal.

Of zij hem verstonden? Het was zijne eigene stemming, die hij voor dezen uitgelezen kring vertolkte. Hij gaf zijn ‘ik’ in die tonen: ‘Gemis; verlangen om uit den beperkenden kring te geraken: teleurstelling, klachten en smart erover, niet te kunnen vinden wat hij zocht.... Eindelijk gaat zijne stemming in juichtonen over, die de groote zaal doortrillen; in kleine gedeelten van de melodieën, die hij straks had gehoord en die hij nu schertsend scheen te liefkoozen. Een machtig bruisen over de toetsen; de taal van den genius was aan 't woord: de kunstenaar had zijn zilverader gevonden!

Plotseling zweeg hij en liet, als zich bedenkende, slechts enkele accoorden vernemen. Een gelukkige glimlach verhelderde zijn peinzend gelaat en hij speelde verder. Maar thans was het een sobere, zangerige wijs; geheel in het karakter der volksliederen, en voorgedragen met zooveel warm en innig gevoel, dat allen de aanwezigen er door werden aangedaan. Het meest verbaasd van allen was echter de jonge dame die hem op het kasteel had gebracht. Hij had nauwelijks het lied ten einde gespeeld, toen zij uitriep:

‘Maar die melodie ken ik! Niet waar, die is van Gram, van den jongen Deenschen componist, over wien ik met u gesproken heb?’

Hij stond op, maakte een buiging en zeide:

‘Ik ben Gram. Maar wil mij nu eene vraag toestaan: Wie mag ik voor dit gelukkig uur mijn dank betuigen? Nog altijd is mij uw naam onbekend en ik weet evenmin, bij wie ik de eer heb, zoo vriendelijk te zijn ontvangen.’

De jonge dame antwoordde:

‘Het blijkt nu, dat u er van houdt mij te verrassen; zelfs van het oogenblik af, dat ik u ontmoette, is u er meê begonnen. Mijn arme schimmel heeft dit gisteren ondervonden. Nu goed. Laat ons dan ermede voortgaan. Ik ben “Carmen Sylva.”’

Hij deed een stap achteruit en het scheen alsof de woorden hem van verbazing op de lippen bestierven, toen hij eerst luide, maar allengs fluisterend zeide:

‘Carmen Sylva! Rumeniëns Koningin!’

Met een vriendelijken glimlach en geruststellend, antwoordde zij:

‘Carmen Sylva, de dichteres.’

* _* *

Aan sommigen zal het zeker niet zijn ontgaan, dat met den jongen toonkunstenaar bedoeld is: ‘Grieg,’ de beroemde Deensche violist en componist, van Björnsons volksliederen.

Vert.