De Huisvriend. Jaargang 1893

De roman van een prins

Wie beweert, dat onze tijd arm is aan poëzie en romantiek, dat de geschiedenis van onze dagen in vergelijking met die van vroegere eeuwen dor en prozaïsch is, loopt stellig kans door het nageslacht op dit punt gelogenstraft te worden. De geheele geschiedenis van onze eeuw is een doorloopende roman, en hoe meer men haar einde nadert, hoe meer stof zij schijnt te bieden aan de Walter-Scotts, Bosboom-Toussaints, Ebersen, Dahus en zelfs Dumassen van de volgende eeuwen. Zoo de historische roman, die thans een weinig in discrediet geraakt is, later weer meer in de mode komt, zullen de romanschrijvers in dat genre hun stof maar voor het grijpen hebben.

Meer dan ooit wordt het woord van Guizot bewaarheid: Wanneer gij romans lezen wilt, waarom zoekt gij ze dan niet in de geschiedenis?

Nu ontbreekt ons nog te veel het perspectief; vele punten zijn nog in het duister gehuld, want het huiselijke leven van vorsten en prinsessen heeft evenzeer het recht voor heilig te worden beschouwd als dat van den minsten particulier. Zoodra echter deze gebeurtenissen geschiedenis zijn geworden, zoodra men de archieven en mémoires vrij mag raadplegen, kan het werk der dichters beginnen; dan kunnen zij, zonder van onbescheidenheid beschuldigd te worden, boeiende drama's en romans uit de couranten-feiten van heden maken, een nieuw leven schenken aan de doode helden en heldinnen, de tragedie van hun leven en sterven, hun strijd, zegepraal of ondergang vereeuwigen door den dichterlijken gloed van hun genie.

Wat een galerij van historische figuren, wat een wisseling van lotgevallen, zoo ongeloofelijk haast, dat menig tooversprookje er waarschijnlijk bij schijnt!

Wij willen nog niet eens spreken van de geweldige lotsveranderingen ten tijde der Fransche revolutie, van het spelen met kronen en tronen door den kleinen Corsikaanschen luitenant, van de ontzettende gebeurtenissen, die toen in de wereldgeschiedenis plaats grepen; van de blijde zegetochten en de droevige vluchten, waarvan zoovele Europeesche hoofdsteden getuigen waren; liever bepalen wij ons tot de tallooze drama's, in de paleizen opgevoerd sedert de laatste vijf en twintig jaren.

Daar heeft men het drama van Mexico, een vor-

[p. 351]

stelijk paar, dat overladen van geluk, vol hoop de zee oversteekt om daar een keizerrijk in bezit te nemen en er niets anders vindt dan dood en krankzinnigheid; de tragedie van keizer Frederik, die een menschenleven lang zich voorbereidt om als een verstandig, verlicht vorst zijn volk te regeeren, hun de zegeningen des vredes boven de gruwelen des oorlogs te leeren stellen, en die aan een vreeselijk lijden bezwijkt, juist als die kroon hem als een overrijpe vrucht in den schoot valt; dan het geheim van het Sternbergermeer, het mysterie van Meyerling, van den keizerlijken prins, de romantische liefdesgeschiedenis van den hertog van Clarence, van den kroonprins van Rumenië, van aartshertog Johan - waar zouden wij eindigen als wij al die treurspelen wilden opsommen, welke in het binnenste der paleizen worden afgespeeld en waarvan wij niets anders weten dan wat daarvan in het openbaar bekend raakt? Juist de sluiers, die deze geheimen bedekken, maken ze voor ons nog aantrekkelijker. Zal hetgeen voor ons in ondoordringbaar duister gehuld is, later voor onze nakomelingen helderder schijnen?

Wie kan het zeggen? Opmerkelijk is het zeker, dat juist in onze dagen van vrijheid van drukpers, van algemeene openbaarmaking, het moeilijker is dan ooit den weg te leeren kennen in deze zijpaden der geschiedenis. Het schijnt of, nu het gevaar van publicatie zoo groot is, met nog grooter en naijveriger zorg dan vroeger de toegang tot die wegen bewaakt wordt.

Nu is er alweer een leven geëindigd, vol van die wonderbare lotwisselingen, waarover wij zooeven spraken, een leven zoo romantisch, zoo belangwekkend, dat men wenschen zou den sleutel te bezitten tot alles, wat daarin nog duister en onverklaard is gebleven.

Wij bedoelen den prins Alexander van Battenberg, die als graaf Von Hartenau dezer dagen hoogst onverwacht te Grätz overleden is, na eens als vorst van Bulgarije de wereld door den roem van zijn dapperheid en regeeringsbeleid vervuld te hebben.

Hij werd geboren in betrekkelijk duistere omstandigheden; zijn vader, prins Alexander von Hessen, was met een Poolsche gravin, Julia Haucke genaamd, morganatisch getrouwd; verscheidene kinderen werden uit dit huwelijk geboren, die allen zich door hun schoonheid en verscheidene door hun talenten onderscheidden.

Alexander, die den 5den December 1857 geboren werd, was de veelbelovendste van allen; zijn oom Alexander II, Czaar van Rusland, hield hem ten doop en gaf hem zijn naam; hij was trotsch op zijn petekind, en men zegt dat deze voorliefde zijn eigen kinderen en vooral zijn oudsten zoon, den tegenwoordigen Czaar, jaloersch maakte en hem met antipathie tegen het Hessische prinsje vervulde.

Prins Alexander trad in Pruisischen dienst en maakte met roem den veldtocht mede tegen de Turken, die de bevrijding van Bulgarije ten gevolge had. Op aanbeveling van zijn machtigen peetoom koos de Bulgaarsche Sobranje den 22-jarigen prins tot vorst.

Prins Alexander regeerde zeven jaren lang met verstand en roem het onrustige volk; hij werd door hen op de handen gedragen; zijn forsche gestalte, krijgshaftig uiterlijk en innemende manieren ontgloeiden hun geestdrift, die ten top voer, toen hij in '85 in den veldtocht naar Servië de schitterende overwinning bij Slivnitza behaalde. Zijn zegetocht in Sofia zal niet licht vergeten worden; hij werd als het ware onder de bloemen bedolven, het volk wierp zich letterlijk aan zijn voeten, de lucht weergalmende van hun jubelend gejuich. Het had slechts aan hem gestaan zijn vorstendiadeem in een koningskroon te veranderen, maar zijn zegepraal werd door Rusland, dat toen niet meer door zijn peetoom en beschermer geregeerd werd, met leede oogen aangezien.

Vorst Alexander scheen op weg om, inplaats van den gehoorzamen vassal van zijn machtigen neef, een onafhankelijk souverein te worden. Alles lachte hem op dit oogenblik toe; het Bulgaarsche volk vergoodde zijn vorst, geheel Europa dweepte met den jongen held, hij bezat de liefde van prinses Victoria, dochter van den Duitschen kroonprins, en deze liefde werd met welgevallen aangezien door haar ouders en grootmoeder, die niemand anders was dan de koningin van Engeland en keizerin van Indië.

Plotseling hoorde men een zonderling gerucht uit Bulgarije komen: de vorst was vermist; men had hem opgelicht en verborgen. Ten gevolge van een militaire samenzwering, aangestookt door Russischen invloed en Russisch goud, was hij des nachts uit zijn paleis opgelicht, naar een stoomboot gebracht en naar Rusland weggevoerd.

Van dat oogenblik begint Alexander's gelukster minder schitterend te schijnen; 't is waar, zijn ontvoering en verdwijning duurden slechts weinige dagen. Rusland was verplicht hem weer vrij te geven en hij keerde in triomf terug in zijn hoofdstad, maar toch scheen de aureool om zijn hoofd door het geval verduisterd.

Menigeen vergaf het den held van Slivnitza niet, dat hij zich had laten ontvoeren als een weerloos jong meisje; men had van hem sterker tegenweer verwacht, al zou deze hem ook den dood hebben gekost.

Gevoelde vorst Alexander, dat thans de schaduw van het belachelijke hem een weinig verkleinde in het oog zijner onderdanen? Wie kan het zeggen? Zeker is het, dat hij hun alweder teleurstelde door Czaar Alexander een brief vol kruipende onderwerping te schrijven en bij het eerste dreigement van zijn suzerein, zijn volk te verlaten en de regeering neder te leggen.

Verschillend is deze daad van Alexander beoordeeld. Velen zien daarin een heldhaftige daad van zelfverloochening, anderen juist het tegenovergestelde. Zeker is het, dat velen zijn ootmoedig buigen voor den barschen keizer even onverklaarbaar vonden als de geheimzinnige ontvoering.

Het is echter ten hoogste voorbarig, nu reeds een oordeel te willen uitspreken over de beweegredenen welke den Battenberger tot dit besluit hebben gebracht. Men kent de diplomatieke geheimen van onze ‘historie contemporaine’ zoo slecht, men weet niet door welke geheime drijfveeren de dappere prins gedwongen werd zijn post te verlaten. Zeker, men had veel liever gezien dat hij trouw gebleven was aan zijn volk, dat hem zoo liefhad en zoo hoog vereerde, men had van hem een dapperen weerstand en geen nederigen voetkus verwacht tegen den almachtigen Czaar, meer vertrouwen op de bescherming van de andere mogendheden, vooral geen besluit, dat den schijn laadde op den overwinnaar

[p. 352]

van Slivnitza, dat hij het dreigende gevaar ontvluchtte, en de rust in duisternis aangenamer en zekerder vond dan een misschien hopeloozen strijd. Vooral nadat de prins van Coburg, die noch de schitterende hoedanigheden van zijn voorganger, noch diens roemrijk verleden bezat, zich in weerwil van Rusland op den wankelenden troon voor Bulgarije heeft weten staande te houden, vragen velen of Alexander niet al te voorzichtig, al te zelfverloochenend is geweest.

Heeft hij zich zelf dit ook afgevraagd? Wie kan het zeggen? Niemand is misschien zoo overtuigd geweest van het onhoudbare van den toestand als hij zelf. Misschien was de reden van zijn troonsafstand een hoogst prozaïsche, en alleen te zoeken in zijn gebrek aan fortuin. In hoevele opzichten hij ook den Coburger overtreffen moge, dit is zeker, dat deze zich de phantasie van vorst-zijn betalen kon, en ruim ook, terwijl daarentegen de Battenbergers bekend stonden als arme Duitsche prinsen.

Vorst Alexander werd dus eenvoudig weer prins Battenberg, later zelfs graaf Hartenau; na zeven jaren roemrijk geregeerd te hebben,

prins alexander van battenberg.

trad hij terug in het particuliere leven.

Wie zich echter in hem zag teleurgesteld, niet de prinses Victoria, haar moeder en grootmoeder. Graaf Hartenau bleef de drie Victoria's even lief als de vorst van Bulgarije het geweest was. De doodzieke keizer Frederik zou niets liever gewenscht hebben dan de handen van het liefhebbend paartje in elkander te leggen en vóór zijn dood hun verbond te zegenen; maar een andere barsche heer kwam opnieuw Alexander's leven verstoren. Bismarck, toen, bij zijn stervenden meester, almachtiger dan ooit, wilde niets weten van dit huwelijkstafereeltje vol poëzie en liefde. Zonder eenige verschooning voor de drie vrouwen of voor zijn lijdenden keizer, verklaarde hij, dat het huwelijk niet zou plaats hebben zoolang hij kanselier was, en het hielp niet of de beleedigde moeder hem openlijk weerstond, of het ziekbed getuige was van pijnlijke tooneelen: de keizer offerde het geluk en de liefde van zijn dochter op, hij liet de drie Victoria's jammeren en klagen en behield zijn kanselier.

Geheel Europa was met medelijden vervuld; het arme jonge paar werd algemeen beklaagd, ieder verwachtte nu dat zij, trouw aan het eens gegeven woord, geduldig betere tijden zouden afwachten. Om haar aanstaanden kleinzoon te troosten, liet koningin Victoria zelfs een levensgroot portret van zich zelf voor hem maken, toen eensklaps Battenberg opnieuw de wereld, die zich zooveel met hem en zijn harteszaken bezighield, teleurstelde of ten minste verbaasde door zijn onverwacht huwelijk met een onbekende, naar men zegt, hoogst middelmatige en alles behalve schoone zangeres.

De beleediging den drie Victoria's aangedaan was groot. Het portret kreeg onmiddellijk een andere bestemming; de moeder ging met haar dochter op reis, en na eenigen tijd gaf deze ook haar hand aan een anderen prins van den derden of vierden rang weg - getroost of ongetroost, met het beeld van den anderen steeds in haar ziel? Alweer een vraag, die de romanschrijvers over honderd jaar beter zullen kunnen beantwoorden dan wij. Misschien zullen zij dan ook kunnen verklaren of deze plotselinge, onverwachte besluiten van Alexander van Battenberg nauw samenhingen met zijn karakter of een uitvloeisel waren van de omstandigheden.

Nu weet men niets anders van hem dan dat hij als Oostenrijksch officier in Grätz woonde en niet meer van zich spreken liet vóór den 17 November van dit jaar, toen hij na korte ziekte aan een buikvliesontsteking overleed, nog geen zes en dertig jaar oud, juist op den verjaardag van zijne roemrijke overwinning bij Slivnitza.

Zijn dood legde aan allen wrok en grieven het zwijgen op; koningin Victoria zond zelfs een krans. Mevrouw de gravin Von Hartenau, geboren Johanna Loysinger, werd door de hoven als vol gerekend. Men zond haar condoleanties alsof zij een geboren prinses ware geweest; de Bulgaarsche Sobranja bood haar het jaargeld aan, dat haar gemaal genoot, en verzocht om de eer den eersten vorst van Bulgarije een graf te mogen aanbieden; de natie en het leger namen ter eere van den held, die hun ter overwinning had geleid, den rouw aan. Vorst Ferdinand vereenigde zich met deze blijken van deelneming, hij ging zelfs zijn volk daarin voor; en nu is de roman van prins Alexander ten einde, veel te vroeg ongetwijfeld naar veler zin.

De ontknooping blijft even als zooveel anders nog in het duister. Heeft hij zijn besluit betreurd? Verheugde hij zich, inplaats van een Duitsche keizersdochter een eenvoudig meisje tot vrouw te hebben gekozen? Kon de liefde van zijn Johanna en hun kinderen hem alles doen vergeten, wat hij geweest was en wat hij vrijwillig opofferde? Kon hij het aanvankelijke succes van zijn opvolger met voldoening aanzien, of vervulde het hem met spijt, toen Ferdinand en zijn jonge vrouw op hun zegepralenden intocht door Bulgarije met dezelfde geestdrift begroet werden, die men hem eens betoonde? Dacht hij met droefheid terug aan zijn korte glorie en verkortte dit gevoel zijn dagen, of verraste de dood hem in vol geluk, terwijl hij zich verheugde al dat klatergoud te hebben geruild tegen rustig, kalm huiselijk geluk?

Raadsels, alle raadsels, die misschien later opgelost zullen worden, misschien ook nooit.