De Huisvriend. Jaargang 1893

Het hart van smaragd.
Een sprookje, door Hyacinth.

In vroegeren tijd, zeer lang geleden, toen er nog toovenaars en dwergen en feeën bestonden, leefden er op zeker kasteel een graaf en een gravin, die een eenig zoontje hadden, een mooien jongen met lange krullen als van goud en met oogen zoo blauw, als waren het stukjes uit den hemel gesneden. Als hij lachte, werd ieders hart zoo vroolijk en gelukkig, alsof op een mistigen dag plotseling de zon door de wolken breekt en alles schitterend doet opleven.

Ieder op het kasteel vergoodde dan ook den kleinen Fé, zooals hij genoemd werd. Felix was eigenlijk zijn naam; dat beteekent geluk, en geluk scheen niet alleen het leven van Felix te zullen vervullen, maar ook overal door hem te worden verspreid.

Fé's grootste genoegen was, door de prachtige tuinen rondom het kasteel te zwerven; soms ging hij ook verder, naar het bosch, dat zich daarbuiten uren ver uitstrekte. 't Was er zoo heerlijk, onder die donkere boomen, in het gras, zacht als fluweel onder de voeten, dat met tallooze bloempjes bezaaid was. Fé wist, dat hij zich niet te ver in 't bosch mocht wagen; zijn ouders hadden het hem streng verboden; maar eens vergat hij voor een oogenblik dit verbod, hoewel hij anders nooit ongehoorzaam was, want daarvoor had hij zijn ouders veel te lief. 't Was juist om zijn moeder genoegen te doen, dat hij verder ging dan hij wel mocht.

Daags te voren had de gravin, die veel van bloemen hield, gezegd:

‘Ik wilde, dat iemand mij de roode struisveerbloem kon bezorgen, die slechts eens in de tien jaar bloeit. Tien jaar geleden heeft mijn broer, terwijl hij op de jacht was, ze eens gevonden en mij de bloem gebracht; zij is echter spoedig verwelkt. Had hij de plant maar uit den grond gehaald en ze mij gegeven, dan had ik haar kunnen opkweeken, maar zonder de bloem kan niemand de plant nu meer herkennen. Wie zal ze dan ooit kunnen vinden?’

‘En waar groeide zij, moeder?’ vroeg Fé.

‘Dat weet uw oom juist niet meer. Hij zegt, voorbij de grijze rotsen; ik ben er laatst met vader heen geweest, en ééns met Jacob den houtvester, maar wij vonden, helaas! niets.’

[p. 82]

Fé zweeg, maar den volgenden morgen zeer vroeg stond hij op en ging het bosch in; hij wandelde langen tijd voort, altijd rechtuit, want de grijze rotsen, dat wist hij, moesten zich juist midden in het bosch bevinden.

Het woud werd hoe langer hoe wilder, de struiken slingerden zich woest ineen en de takken schenen overal in elkander verward te raken; nauwelijks kon men door het dichte dak van bladeren het blauw van den hemel meer zien. De doornen staken Fé in de handen, in het gezicht en in de voeten; hier en daar bleven vlokken van zijn mooi haar aan de struiken hangen en de vogels vlogen dadelijk er op af om ze tjilpend van vreugde naar hun nestjes te brengen, denkende, dat zij die nu met goud konden versieren.

Fé voelde echter nog geen vermoeidheid; het was immers voor zijn lieve moeder. Daar zag hij eindelijk de grijze rotsen voor zich: geweldige steenklompen, grillig door elkander geworpen; hier en daar waren zij bedekt met mos en klimop en het water druppelde er langs en viel op weelderige, groene varens en woudbloemen; maar hoe Fé ook zocht, nergens zag hij de lievelingsplant zijner moeder.

Hij wilde nu aan de andere zijde der rotsen zoeken, maar hoe hij ook liep, hoe ver hij ook ging, nergens hield de muur van steen op; toen wilde hij er over klimmen, maar de rotsen waren zoo steil en glibberig, dat hij zijn vingertjes tot bloedens toe bezeerde en nog voor niets. Toen verloor onze Fé eindelijk den moed, hij zette zich op het gras neer en begon te schreien; al zijn moeite was vergeefs; hij had nu een ongehoorzaamheid op zijn geweten; hij had zijn ouders angst en schrik bezorgd en alles voor niets.

Nu moest hij nog terugkeeren, en nu hij de hoop verloren had de schoone bloem te vinden, voelde hij eerst-recht de pijn van de doornprikken en zag er met schrik tegen op, dienzelfden weg door het woeste woud nog eens te maken.

Maar 't werd al laat, de zon stond al hoog aan den hemel; hij moest dus teruggaan en hij was zoo moede en zoo verdrietig; alle lust en moed hadden hem verlaten.

‘Wat zoekt gij?’ hoorde hij een wonderlijke stem vragen, en toen hij zijn betraande oogen verwonderd rondsloeg, bemerkte hij een mannetje van nog geen el lengte. Het kereltje was geheel groen; het had groene haren, een groenen baard, een lang groen kleed, dat over het mos sleepte, en goudgroene oogen die als gloeiende kolen glinsterden. Zóó weinig stak hij af van al het groen rondom hem, dat hij op 't eerste oogenblik niet eens in het oog viel.

‘Wat zoekt gij?’ herhaalde hij nog eenmaal.

Eerst was Fé zoo bang, dat hij niet durfde antwoorden, maar het vreemdsoortige mannetje keek hem met zijn brandende oogen zóó strak aan, dat Fé wel iets zeggen moest, of hij wilde of niet.

‘Ik zoek de roode struisveerbloem,’ zeide hij eindelijk zacht en bevend, ‘die slechts eens in de tien jaren bloeit.’

‘En wat wilt gij met die bloem doen?’ vroeg de dwerg verder, altijd vervaarlijk met zijn gloeiende oogen rollende.

‘Aan mijn moeder geven.’

‘En wat wilt gij mij geven, als ik ze u bezorg?’

‘Ik heb niets bij mij,’ antwoordde het kind eenvoudig.

‘Gij hebt juist, wat ik sedert dagen zoek; kom maar met mij mede,’ en hij stak hem zijn klein bleekgroen handje toe, dat koud en glibberig aanvoelde als de rotsen, waaruit hij gekropen scheen.

Hoewel Felix inwendig sidderde, zag hij wel in, dat hij gehoorzamen moest; hij hield dus de hand van den dwerg stevig vast en volgde hem. Al was hij nog zoo'n jong kind, toch overtrof hij zijn geleider wel meer dan een hoofd in lengte.

Met zijn andere hand schoof het mannetje de zware rotsen vaneen of het kaartenhuisjes waren, en Fé kwam nu in een lange gang, die door glimwormpjes, in bloemkelken verscholen, flauw verlicht was.

Aan het einde van de gang was een lage ijzeren deur, die met wel zeven sloten verzekerd scheen; maar de dwerg tikte er even op en nu ging zij open, en zij traden in een zaal, die van binnen geheel met groene steenen van verschillende soort en ook van verschillenden glans bekleed was.

Felix had in een oogwenk gezien, dat daar steenen bij waren, zooals die, waarvan zijn moeder een halsketting en diadeem bezat, en die smaragden heetten, maar de meeste waren van het soort, waarvan de groote groene vazen gemaakt waren, welke vader laatst uit Rusland had gekregen en die hij malachkiet noemde.

In het midden der zaal stond een rustbed van groen marmer en daarop lag een meisje in het wit gekleed, zoo stil als ware zij ook een beeld; boven het bed hing een groene lamp, in den vorm van een bloemkelk, gevuld met lichtgevende torren, maar het voornaamste licht kwam van buiten door kleine openingen in de muren.

Een vrouwelijke dwerg, even groen als Fé's geleider, zat naast het bed en vlocht uit groene bladeren een kleedingstuk. Toen de twee binnenkwamen, stond zij op en begon met den dwerg een onverstaanbare taal te spreken. Onder het praten wees zij naar een der hoeken; onwillekeurig volgde Fé die beweging en zag daar in een groenen pot een fraaie plant met donkerroode, veerachtige bloemen, die tegen deze groene omgeving heerlijk afstaken.

Hij gaf een gil van vreugde en riep opgewonden uit:

‘Dat is de bloem, die ik zoek.’

‘Stil,’ geboden de beide dwergen; maar het was te laat; het meisje, dat op het rustbed lag, was opgesprongen en nu zag Fé een doodsbleek, maar beeldschoon gezichtje van een kind van zijn leeftijd.

Haar oogen hadden echter geen glans meer en er scheen geen droppeltje bloed meer in haar aderen te vloeien, zoo doorschijnend scheen zij als kristal.

‘Wij komen u redden, Irmengarde,’ zeide de dwerg, ‘ik heb eindelijk gevonden, wat ik zoo lang zocht.’

Maar het meisje hoorde niets meer; zij was achterovergevallen en de dwergenvrouw legde de hand op de plaats van haar hart.

‘Spoedig, 't is hoog tijd!’ zeide zij, ‘het zijn de laatste slagen.’

Toen wendde zich het mannetje tot Felix.

[p. 83]

‘Gij wildet die bloem gaarne bezitten, niet waar?’

Het knaapje knikte angstig van ja.

‘Welnu,’ ging hij voort. ‘dan moet gij eerst dit meisje genezen. Zij is de dochter van den groot-hertog Morelli; op de jacht heeft haar vader het ongeluk gehad, zijn eigen kind een pijl door het hart te schieten. Wij hebben op ons genomen, haar te genezen; maar dit kunnen wij slechts, als wij haar een ander levend hart geven. Gij zijt jong en sterk; zie! hier heb ik een hart van smaragd; dit geef ik u voor het uwe in de plaats; gij zult niets voelen van den ruil en de plant is van u.’

‘En doet het geen pijn?’ vroeg Fé, want hij vond het groene glinsterende hart, dat de dwerg hem toonde, heel mooi en gaarne redde hij bovendien het lieve meisje het leven.

Zonder te antwoorden zag de dwerg hem scherp aan. Fé viel in slaap, en toen hij wakker werd, lag hij op het groote grasperk achter in den tuin van het paleis en naast hem bloeide de prachtige roode bloem. Dit overtuigde hem, dat het gebeurde geen droom was; maar hij voelde zich toch zeer vreemd en wonder te moede. Het was of hem iets zwaars drukte aan zijn linkerzijde en of daar tevens een ledige plek was, die hij altijd voelen moest; hij dacht aan zijn moeder, maar het denkbeeld, haar te verrassen met de bloem, gaf hem geen vreugde meer.

Hij stond op en ging naar het kasteel met de bloem in de hand. Zijn moeder, die zeer ongerust was, kwam hem tegemoet en omhelsde hem schreiend; hij vond geen lief woord om haar gerust te stellen, hij gaf haar de bloem, maar vertelde haar niet, hoe hij er aan gekomen was. Toen hij aan het kasteel kwam, had hij trouwens alles reeds vergeten. Zij kuste en dankte hem, maar hij bleef onverschillig en koud.

't Duurde niet lang, of iedereen vond, dat er een groote verandering met Fé had plaats gevonden; zijn lieve, blauwe oogen schenen versteend te zijn, zoo hard en koud staarden zij ieder aan; hij scheen zich om niets te bekommeren, nòch om zijn honden, nòch om zijn paardje of zijn vogeltjes; ja, zelfs niet om zijn ouders.

Hij, die vroeger schreide om een dood vlindertje, kon nu met droge oogen aanzien, dat de jongens van het dorp een dier doodmartelden, dat een voerman zijn paard erbarmelijk sloeg; naar dat alles stond hij glimlachend te kijken. Zelf was hij te goed opgevoed om dieren of menschen te plagen, maar als anderen het deden, dan trof het hem niet. Zijn moeder nam hem dikwijls mede als zij de arme zieken in het dorp bezocht en verheugde zich vroeger altijd over Fé's medelijdend hartje, dat hem steeds aanspoorde om, zooveel hij kon, te helpen en te troosten, maar tegenwoordig maakte het gezicht van de grootste ellende, de pijnlijkste ziekte, niet den minsten indruk meer op hem; hij zag het onverschillig aan, ging het voorbij of 't hem niet aanging.

Vergeefs sprak zijn moeder hem over de verandering, die in hem had plaats gegrepen; zij trachtte zijn gevoel op te wekken, zijn hart te treffen. Fé luisterde naar haar, als sprak zij een vreemde taal, vol onverstaanbare klanken.

Intusschen leerde Fé tegenwoordig veel beter dan vroeger, zijn leermeesters stonden verbaasd over de vorderingen die hij maakte; maar even beminnelijk en aantrekkelijk als hij vroeger was, even afstootend en onaangenaam scheen hij thans. Vroeger voelde ieder zich als verwarmd in zijn tegenwoordigheid, nu echter was het of er een kille adem van hem uitging, die alle edele, warme gevoelens verstijfde.

Hij bemerkte het en verwonderde er zich meermalen over; zijn ouders waren bedroefd en zagen hem vol zorg en kommer aan.

Zijn vader werd in den oorlog gewond en men droeg hem stervend in het slot, waar zijn wanhopende vrouw hem de oogen toedrukte.

‘Fé, mijn jongen!’ riep zij in de eerste, treurige opwelling van haar smart uit, ‘nu heb ik niets meer dan u; kom, wees mij tot steun, tot troost!’

Hij hoorde haar koud en onverschillig aan, hij volgde het lijk zijns vaders naar het graf, zonder een enkelen traan te storten, maar erger dan ooit voelde hij de leegte van binnen, een leegte, die echter zwaarder woog dan lood; hij verlangde naar liefde, naar smart, hij verlangde zoo te kunnen schreien als zijn moeder, maar hij kon niet.

En zoo gingen de jaren voort; met grievend verdriet zag de moeder, hoe haar kind steeds meer en meer verlaten stond, hoe hij bestemd scheen, onbemind, gevreesd en gemeden door het leven te gaan; maar nòch haar beden, nòch haar raadgevingen, nòch haar tranen baatten.

‘Moeder, 't is mijn schuld niet, ik voel niets van alles,’ antwoordde hij, ‘ik weet niet wat smart, wat liefde is.’

Eens waren moeder en zoon uitgenoodigd op een groot feest bij den koning van het land; daar waren tournooien en ridderfeesten, en onder alle ridders was er geen zoo schoon, zoo dapper als de jonge graaf Felix. Zijn moeder zag met vreugde, hoe ieder hem bewonderde, maar tevens bloedde haar hart, wanneer zij dan bemerkte, hoe spoedig allen hem ontweken; zoo gaarne had zij onder al die lieftallige jonkvrouwen een gade voor hem gezocht.

Geen enkele trok hem meer aan, dan de schoone Irmengarde, de eenige dochter van hertog Morillo. Ook Felix scheen haar te bewonderen; al kon hij geen liefde voor haar gevoelen, toch vroeg hij haar hand. Zijn helder verstand zeide hem, dat onder alle dochteren van het land geen was, met wie hij een passender huwelijk sluiten kon. Daarenboven, wanneer hij haar zag, overviel hem een vreemd gevoel, het was of hij haar reeds eer gezien had, lang, zeer lang geleden.

Eens vroeg hij haar tot vrouw. Zij antwoordde niet dadelijk op zijn vraag, maar zag hem aan met haar groote, zwarte oogen, waaruit eensklaps heldere tranen vloeiden.

‘O!’ riep zij uit, ‘hoe kunt gij mij liefhebben? Gij hebt immers geen hart! Arme Fé!’

En nu werd het plotseling licht in Felix' geest; hij doorleefde alles, wat jaren geleden gebeurd was; hij meende zich weer verplaatst in de groene spelonk, en haar handen in de zijne nemend, vroeg hij haastig: ‘Heeft uw vader u niet eens door het hart geschoten en hebben dwergen u niet genezen?’

[p. 84]

‘Ja,’ fluisterde zij, ‘in mijn kinderjaren.’

‘Welnu, dan hebt gij mijn hart gekregen; geef het mij terug, of neen! behoud het; laten wij samen slechts één hart hebben voortaan.’

En toen gebeurde er iets vreemds: het steenen hart, dat de dwergen aan Felix gegeven hadden, viel ter aarde en plotseling voelde hij zich een ander mensch worden. Wat Irmengarde liefhad, dat had hij ook lief; haar wenschen, haar vreugde en leed werden ook de zijne. Zij waren met recht één van hart en ziel, en nooit zag men zulke gelukkige, liefhebbende echtgenooten, zoo geëerd en geliefd door hun omgeving als graaf Felix en gravin Irmengarde.