De Huisvriend. Jaargang 1893

[p. 17]

lübeck.

[p. 18]

Lübeck.
Met vier afbeeldingen.

Van de drie zoogenaamde onafhankelijke Hansesteden van het Duitsche Rijk, Hamburg, Bremen en Lübeck, is de laatstgenoemde verreweg de meest interessante, zoowel om haar schilderachtige ligging als om haar oudheidkundige merkwaardigheden.

Tegenwoordig is Lübeck verreweg de kleinste van de drie, maar dit gemis aan omvang wordt ruim vergoed door haar prachtige kerken, haar teekenachtige poorten, haar schatten van schilder- en beeldhouwkunst, zonder nog te spreken van haar groot raadhuis en andere openbare en particuliere gebouwen.

In de 14de en 15de eeuw was Lübeck de belangrijkste en machtigste stad van die beroemde vereeniging van steden, gevormd om den handel te beschermen, bekend als het Hanseverbond. In de 15de eeuw bereikte de stad het toppunt van haar macht en bezat in dien tijd een bevolking van tusschen de 80000 en 90000 zielen. In het begin der 16de eeuw begon de macht van den Bond langzaam te verminderen en daarmede verviel ook Lübeck's macht.

Gedurende een lange reeks van jaren werden de vergaderingen van den Bond gehouden in de Stads Hal van Lübeck; de laatste had daar in 1630 plaats. Na vele lotgevallen werd Lübeck in 1806 door de Franschen ingenomen en geplunderd en in 1810 door Napoleon bij het Fransche keizerrijk ingelijfd. In 1815 werd zij door de Duitsche confederatie tot een vrije stad verklaard, maar haar bevolking was toen op 23000 inwoners gedaald,

Sedert dien tijd heeft de stad iets van haar vroeger aanzien herwonnen; in 1888 voegde zij zich bij den Duitschen bond van koophandel en is niet langer een vrije haven, maar bezit toch nog verschillende voorrechten genoeg om het recht te hebben zich een vrije stad te noemen.

Lübeck verheugt zich tegenwoordig in een aanzienlijken handel vooral in wijn en timmerhout en heeft een bevolking van 70000 zielen. In vroegere dagen was de stad geheel ommuurd en versterkt, maar van deze versterkingen bleef nauwelijks iets meer over dan twee massieve poorten; de vierkante Burgthor dateert van 1440 en de belangrijker maar minder schilderachtige Holsten Thor van 1477.

Van welke zijde men deze merkwaardige middeleeuwsche stad ook binnentreedt, reeds van verre treffen de trotsche spitsen der kerktorens, en hoe dieper men de stad ingaat, hoe meer men zich verwondert over haar kolossale poorten, haar statig Raadhuis en fraaie woningen.

Als een regel is het moeilijk zich een goed denkbeeld te vormen van een stad zoolang men niet alleen door haar straten gewandeld heeft, maar ook er buiten en rondom; hierdoor slechts kan men van het geheel een goed overzicht verkrijgen.

Deze regel geldt in 't bijzonder voor Lübeck, want de heerlijke wandelingen rondom de hooge voormalige omwallingen van de eerbiedwaardige stad verhoogen niet weinig haar aantrekkelijkheid.

Verstrooid door de stad liggen vele rijk versierde huizen en dicht bij de Burgthor vindt men een schilderachtige groep gebouwen, die een ruw geplaveid plein omringen. Dan is er binnen die gebouwen zooveel te zien; vele van de kerken zijn ware musea van fijne kunstwerken in schilderwerk, marmer, steen, brons, ijzer en vooral eikenhout. De houtsnijkunst bereikte in Lübeck een bewonderenswaardige hoogte en weinige steden kunnen met haar wedijveren in grooter rijkdom van dergelijke kunstwerken.

Verreweg het grootste gebouw in Lübeck en in menig opzicht een der merkwaardigste kerken in Duitschland is de statige Mariakerk, in rooden baksteen gebouwd; zij staat dicht bij de noordzijde van de markt, en haar beide hooge spitsen, bekroond met gouden bollen, verheffen zich boven kolossale torens, tot een hoogte van meer dan 400 voeten boven het plaveisel der oude stad, en verkondigen haar reeds verre in den omtrek.

De kerk, ofschoon een weinig te kort in vergelijking met haar ontzaglijke hoogte, is van een buitengewoon fraaien bouw. Zij dagteekent van de 13de eeuw en men zegt dat zij haar grootheid te danken heeft aan het trotsche verlangen der Lübeckers om hun kerk boven de kathedraal van het diocees te laten uitsteken. De architectuur van het uitwendige, hoewel streng eenvoudig, wordt zeer opgevroolijkt door de heldere roode kleur der steenen, de fraaie groene tinten van het leien dak en van de pijlen die uit het midden van het dak omhoogschieten. Een der zware westertorens is zeer uit de loodlijn gezakt en is aan zijn kameraad vastgesmeed.

De kerk is letterlijk overstroomd met kunstwerken. De belangrijkste der schilderwerken vindt men in de kapel aan de noordzijde, die den Doodendans voorstelt. Deze schilderijen behooren tot de 15de eeuw en zijn zeer zonderling en akelig; zij vertoonen ons alle soorten van menschen, van den keizer tot den boer, in een reeks portretten; elk portret wordt vergezeld door den Dood in den vorm van een afschuwelijk zwart geraamte in een phantastische en telkens verschillende houding.

Aan het oosteinde, achter het altaar, bevindt zich een zeer samengesteld klokkenspel, dat de eclipsen en andere belangwekkende sterrenkundige feiten tot 1999 voorspelt. Om 12 uur des middags trekken figuren, den keizer en de keurvorsten voorstellende, in processie rondom het bovenste gedeelte van de klok voorbij een Christusfiguur, en evenals in Straatsburg wordt dit oogenblik altijd door een belangstellenden hoop kijkers afgewacht. De klok werd in de 16de eeuw voltooid.

De kerk bezit nog verscheidene monumentale koperen en bronzen hekken en eenige fraaie geschilderde glazen uit de vroege 15de eeuw. Ten zuiden der Maria-kerk en slechts eenige stappen daarvan verwijderd staat het Raadhuis; een gedeelte van dit gebouw dagteekent van het einde der 13de eeuw, maar het overige behoort tot de 15de. Het Raadhuis bestaat uit twee vleugels en het neemt twee

[p. 19]

zijden in van de Markt; de oude gedeelten zijn gebouwd van baksteen, rood, groen en zwart, en de meeste verglaasd. In de 16de eeuw werd eenig Renaissance-werk toegevoegd aan den kant, die op de Markt uitziet, en van dezelfde eeuw dateert een rijk gebeeldhouwde Renaissance buitentrap met een fraai balkon of hoekraam, dat zich aan de zuidoostzijde bevindt en op de Breite Strasse uitziet. De scherp gepunte torentjes, die boven het Raadhuis uitsteken, zijn bijzonder elegant en geven met het helder groen van hun leien dak daaraan een eigenaardig aanzien.

De trap, zoo juist vermeld, leidt naar de eerste verdieping; links is de oorlogskamer, een prachtig vertrek, niet groot, maar rijk versierd en onlangs gerestaureerd; de muren zijn bedekt met paneelen van in basrelief gesneden eikenhout met fraai intarsia-werk; de massieve deur is van eikenhout, zeer fijn gesneden en met intarsia-werk ingelegd. Aan den overkant der kamer ziet men een rijk gebeeldhouwden steenen schoorsteen, van 1535 dagteekenend; een mooie koperen kandelaar hangt eveneens van de gebeeldhouwde zoldering af.

Een andere Renaissance bijvoeging van de 16de eeuw is de schoone binnentrap aan den noordoosthoek van het gebouw; de trap is van grootsche afmetingen en wordt gesteund door kolommen; zij wordt gedeeltelijk door electrisch licht verlicht en de zachte glans geeft een geheimzinnigen gloed aan de groene baksteenen, waaruit de trap gebouwd is; ook deze trap werd onlangs gerestaureerd.

Over de Marktplaats wandelend, komt gij aan een der hoeken, het Raadhuis, en onmiddellijk daaronder aan een duistere opening, waardoor de trappen in de ingewanden der aarde schijnen te verdwijnen. Wanneer gij nieuwsgierig zijt te weten, waarheen deze duistere trappen leiden, daal er dan gerust in af; het wordt er steeds donkerder en naarmate gij lager komt, treffen allerlei vreemde geluiden uw oor; gij aarzelt eerst en vreest in het rijk der ratten te komen, maar nieuwsgierigheid overwint, gij gaat verder en dan hoort gij het gemurmel van stemmen, het gerinkel van messen, vorken, borden, glazen; na een oogenblik bevindt gij u in een reeks van ruime, verlichte gewelven, de plafonds zijn fraai ingelegd en beschilderd en ondersteund door pilaren van ontzaglijke sterkte; de muren zijn ook bedekt met fresco's en motto's, en kleine tafeltjes staan er verstrooid, eenige met witte tafellakens bedekt; menschen zitten daaromheen, pratend, lachend, etend, drinkend; kellners haasten zich heen en weer. Eerst staat gij verwonderd en begrijpt niet waar ge zijt aangeland, dan valt het u in dat het de beroemde Rathauskeller is, bekend om zijne rhijn- en roode wijnen en zijne goede spijzen. Hier wordt een lange en smalle houten tafel bewaard met grof snijwerk en inschriften, dat den naam draagt van Admiraalstafel. Men zegt dat zij gemaakt werd uit een oorlogsschip van Lübeck in de 16de eeuw. Nu wordt zij als dientafel gebruikt.

Op een marktdag, Zaterdag, biedt de marktplaats een levendig en belangwekkend schouwspel. Het plein zelf is zoo groot niet, maar het trotsche oude Raadhuis, het fraaie nieuwe postkantoor, de moderne gothische fontein, de oude Pranger of Schandpaal, de prachtige Mariakerk en de statige toren van de iets verder gelegen Sint Pieter, werken samen om aan deze plek een aanzien van schilderachtige deftigheid te geven. Gedurende den markttijd is het geheele plein vol met volk, meest boeren uit den omtrek, die hun waren komen verkoopen: levende visch, boter, eieren, kaas, brood, kippen, vleesch, vruchten, bloemen, groenten, laarzen, schoenen, lompen, alles wat men maar verkiest.

De vrouwen dragen een bijzondere soort van stroohoed over haar witte kappen; een smal zijden lint, nu eens groen, dan weer blauw, is aan de achterzijde van den hoed gehecht, valt in een lus neer en wappert achter de draagsters als zij in hun karretje rijden.

De dames ziet men over de markt haar inkoopen doen, gevolgd door haar meiden, met manden op de groote bloote armen.

De duitsche gewoonte is in Lübeck algemeen onder de dienstmeisjes om geen mouwen te dragen, maar alleen groote doffen op de schouders.

Een paar minuten wandelens van de markt brengt u naar de kathedraal van St. Nicolaas, die vlak bij een arm van de Trave staat. De kerk is op een kleiner schaal gebouwd en heeft veel minder bouwkunstige waarde dan St. Maria, maar 't is een mooie kerk en verscheidene harer kunstschatten hebben nog meer waarde dan die van de Mariakerk.

De kathedraal is ook gebouwd van rooden baksteen en heeft evenals St. Maria twee torens, bijna 400 voet hoog. Zij hebben een anderen, veel puntiger vorm dan die der zusterkerk.

De kathedraal werd gebouwd in de 12de, 13de en 14de eeuw. Het noorderportaal is van een sierlijke teekening, maar ongelukkig is het zoo gerestaureerd, dat het een geheel modernen indruk maakt. Het schip der kerk is onbeduidend, vergeleken bij dat van St. Maria.

In het laatste gedeelte van de 13de en het begin der 14de eeuw werd het gebouw zoo vergroot als het zich thans aan ons voordoet.

Het kunstjuweel in deze kerk is een triptychon van Hans Memling; hoewel niet onberispelijk van uitvoering, is het toch een van de merkwaardigste werken van dezen meester.

Het koorhek van donker eikenhout is van fraai dik houtsnijwerk uit de 15de eeuw. Op de muren der kerk ziet men sommige bijzonder mooie koperen gedenkplaten en gebeeldhouwde grafsteenen. Het bronzen figuur van bisschop Bochholt is een waar meesterwerk. In een der kapellen ten noorden van het koor vindt men waarschijnlijk het schoonste en grootste koperen gedenkteeken uit Lübeck; het is Nederlandsch werk uit de 14de eeuw.

Rondom den preekstoel ziet men een ijzeren hek van wonderlijke, ingewikkelde teekening; de naam van den ontwerper is onbekend en men heeft het ook om zijn zonderlinge teekening eenvoudigweg aan den duivel toegeschreven. Onlangs werd het echter bedorven door bonte beschildering.

De St. Pieters-, St. Jacobs- en Aegidiuskerk kunnen wij slechts bij naam vermelden, maar alle zijn een bezoek waard en bevatten een menigte fraai

[p. 20]

houtsnijwerk. Sint Catharina is na St.

de burgpoort.
het raadhuis en de gotische fontein.

Maria en de kathedraal de belangrijkste kerk van Lübeck; 't is een fraai rood baksteenen gebouw in zuiveren 14de-eeuwschen gothieken stijl, maar tot schande der Lübeckers hebben zij haar erg in verval laten komen. Van binnen is zij hoog, licht en luchtig, de vensters zijn bijzonder elegant. Zij bevat onder andere voorwerpen een groot schilderij: ‘de opwekking van Lazarus’, toegeschreven aan Tintoretto, eenige fraai bewerkte ijzeren hekken, en in het oostergedeelte een koperen gedenkteeken, fijn en bevallig gewerkt.

Het hospitaal van den H. Geest is eveneens een buitengewoon interessant gebouw.

Als een typisch 15de-eeuwsch gildehuis zou het moeilijk wezen een merkwaardiger exemplaar te vinden dan het Schiffergeselschafthaus. Als gij binnentreedt, bevindt ge u in een groote zaal met hoog dak, ondersteund door massieve palen, waaraan modellen van schepen hangen; daar zijn oude schilderstukken op de muren, rijen van lange houten tafels en banken, die er uitzien zoo oud als het gebouw en die bijna van het eene einde der zaal naar het andere reiken; deze banken zijn ook op vreemdsoortige wijze gesneden en beschilderd. Op een der palen leest men het jaartal 1535.

Dichtbij, in dezelfde straat, de Breite Strasse, staat het huis van de Kaufleute-compagnie; in een der kamers van dit huis vindt men oude paneelen van donker eikenhout met prachtig gesneden basreliefs; eenige der bovenste paneelen zijn versierd met albasten beeldhouwwerk, die tooneelen uit de Bijbelsche en algemeene geschiedenis voorstellen; het snijwerk dagteekent van de laatste helft der 16de eeuw.

Behalve de aantrekkelijkheid der stad en haar naaste omgeving, vindt men verscheidene plaatsen dicht er bij, die gemakkelijk met stoomboot en spoortrein kunnen bereikt worden.

Een daarvan is Travemunde, een aangename badplaats, zeer bezocht door de Noord-Duitschers. Vóór dat de Trave uitgediept was, dertig jaar geleden, diende zij als haven van Lübeck.

[p. 21]

Ratzenburg, dat ook eenige mijlen van Lübeck afligt, is een romantisch stadje. Het staat op een eiland te midden van een met dichte bosschen omringd meer, en bezit een romaansche kathedraal.

Lübeck ligt een weinig uit den weg, maar 't is er volstrekt niet somber, behalve op koude dagen zonder zon, dan geven de oude, strenge gebouwen haar een eenigszins ernstig uitzicht, maar op een zonnigen dag of op marktdagen is het een vroolijke, drukke plaats. Dan vindt men daar niets in van de doode stad, haar straten zijn vol leven en beweging. Bovendien is Lübeck zeer gezond. Haar welvaart schijnt aan te groeien, en hoewel zij naar alle waarschijnlijkheid nooit meer het belangrijke standpunt zal terugwinnen, dat zij innam als meesteres van den Hansebond, zoo verdient zij nu reeds ten volle een der aangenaamste en belangwekkendste steden van Noord-Duitschland te worden genoemd.

gezicht op ratzenburg.