De Huisvriend. Jaargang 1892

Koordedansers-politiek uit de 18e eeuw.

Even zoovele momenten als er aan te wijzen zijn in den zoogenaamden Patriottentijd, onzaliger gedachtenis, even zoovele collecties spot- en schotschriften zijn er bijéén te brengen, of dienen er verzameld te worden, wanneer men een overzicht wil nemen dier treurig troebele tijden.

Heeft men al den lust er toe, men moet ook den moed hebben om den rijstebrijberg door te eten; en kon men dan nog maar victorie roepen, doch helaas, 't Luilekkerland der patriotsche en oranjegezinde pamfletten bestaat uit een taaie, kleverige massa, die haast niet te verduwen is, ten minste niet door onze 19e eeuwsche magen en hersenen.

En toch zijn er ook wel lekkere beetjes bij, en vindt men er voedende bestanddeelen onder.

Over het algemeen slecht gestileerd, langdradig en onsamenhangend, vol vuile en laffe persoonlijkheden, woelt van tijd tot tijd een parel uit het slijk naar boven, en vergoedt het doorgestane leed, en den moeitevollen arbeid, welke de stapels brochures u hebben gegeven.

Maar ook op andere wijze wordt dikwerf het reuzenwerk een aangename taak. Het is dan, wanneer bij uitzondering een satiriek pamflettist aan 't woord is, en de lachers aan zijn zijde ziet te krijgen door zijn fijnen humor en zijne geestige zetten, en u daarbij door zijn goedlachs humeur, dat aanstekelijk werkt, het weerzinwekkende van uw werk tot een blijeindend treurspel maakt.

Eerst dan mag ook de historicus een poging doen om anderen aan zijn disch te nooden. Wil hij hem een kijkje doen nemen in 't politiek geharrewar, van bijna geheel de tweede helft der 18e eeuw, dat als een lintworm de kracht van Nederland heeft ondermijnd, dan moeten de spijzen licht te verteren zijn, hare toebereiding een kitteling aan tong en verhemelte geven, en de nasmaak zeer zeker niet wrang of bitter wezen. De gasten moeten den gastheer prijzen en loven, en niet genoopt worden uitvluchten te zoeken tot eene weigering, indien hij hen later nogmaals tot een maaltijd uitnoodigt.

Laat ik beproeven u als een goed tafelhouder voor vast aan mijn tafel te binden door u een lekker brokje eener oranje-gezinde menu voor te zetten.

‘Magito en Spinacuta, met kermissaus’. Ziedaar het geurige wildbraad, dat ongeveer het jaar 1785, de keuken verliet, en dat in verduurzaamden toestand, behoorlijk opgewarmd, u wordt geboden. Smakelijk eten!

Sieurs Pieter Magito en Giovanna Spinacuta, geadmitteerde en geprivilegieerde koordedansers, springers, postuurmakers en voltigeerders, waren de getrouwe kermisgasten van voor een eeuw geleden. De eerste, bijna 80 jaar oud, en in de kunst grijs geworden, wist echter nog, ‘in navolging van zijne in vlugheid, in kunsten en lichamelijke exercitiën beroemde voorvaderen’, regeerders, burgers en inwoners der republiek, - Prins Willem V was Gelderland ingegaan, - te diverteeren, met zijne ‘verwonderlijke kunsten en halsbreekende habileteiten.’

De tweede, Spinacuta, stond hem daarin trouw ter

[p. 448]

zijde, en niet minder steunde ‘hunne onderhorige bende, - alle luiden die hunne gezonde en frissche leeden tranquil in de waagschaal hebben durven stellen, om in vlugheid uit te munten,’ - de Directie, al zou ook overtuigend kunnen aangetoond worden, ‘dat verscheidene van hunne aankweekelingen niet alleen, maar ook sommigen hunner meedebroeders, door hunne al te zeer geforceerde sprongen en in 't oog lopende mérite's, in den bloei hunnes leevens, hunnen laatsten adem door de koord hebben moeten uitblazen, en dus, als martelaars van de kunst, om het publicq te diverteeren, naar de andere waereld hun toevlucht, teegen wil en dank, hebben moeten neemen.’

Helaas, zij zagen zich verkort in hunne rechten, want de kermissen waren in sommige steden tijdelijk opgeheven, - zoo ook in 's-Gravenhage, - en werden daardoor van hun gewone kostwinning beroofd.

Gelukkig hadden niet alle steden daartoe besloten, en fluks stellen zij een request op ‘in alle onderdanigheid, en niet dat wij verwachten dat je onze zin doet.’

Van wie dit request is, we weten het al, zeiden zij het niet zelf: ‘van Magito en Spinacuta, geprivilegieerde koordedansers, springers en voltigeerders van Zijne Allerchristelijkste Majesteit Lodewijk den XVI.’

Aan wie is het request gericht? ‘Aan alle magistraten van steden daar dit jaar nog kermis zal gehouden worden.’

Wat zij vragen? De inhoud van het stuk, dat bij uitzondering op zwaar papier, in folio, is gedrukt, geeft er antwoord op.

Meen echter niet, dat onze geprivilegieerde koordedansers, enz. in waarheid zelf aan het woord zijn. Het request, zoowel als de namen der opstellers, zijn gefingeerd. Een behendig pamflettist uit die dagen verschuilt zich achter hun masker, en gebruikt dit mom om zijne geestige pijlen op den patriotschen toestand en op de gehate ‘keezen’ te richten.

Het valt zelfs te betwijfelen of de heeren Magito en Spinacuta wel ooit kennis hebben gekregen van het feit, en als zij het vernomen hebben, dan zullen zij er eene aardige reclame in hebben gezien voor hunne evolutiën op het koord, en voor wat zij meer kunstigs presteerden.

Het spreekt van zelf, dat vóór ieder ander aan Lodewijk XVI eene bastonnade wordt toegediend. De Allerchristelijkste Koning, - die later bij wijze van een drukfout de ‘Archlistlijkste’ wordt genoemd, - bewaarder der voornaamste bezittingen van de republiek in 't algemeen, en heroveraar van het verlorene in 't bijzonder, (hun groote machtige en Majestueuse Patroon), heeft hun een ‘leelijke kool gebakken om deze Republicq door een dosis Fransche opium, zoo fijntjes in slaap te wiegen, en door de bedwelming, dezelve in een oorlog te wikkelen, die over 't algemeen genomen, voor elk burger en inwoonder nadeelig is.’

Nu wordt een eigenaardige trek der 18e eeuwsche Hollanders blootgelegd.

Met de oprechtste gevoelens van dankbaarheid erkennen de gefingeerde requestranten, dat, ‘indien zij niet voor het grootste gedeelte in hun bestaan waren gesouteneert, door de brave Hollanders, die waare minnaars van alle edele kunsten, - ik spatieer de woorden ‘edele kunsten’, - het reeds voor jaren met hen gedaan zou zijn geweest, want zij ondervinden dat de Hollanders de eigen kost, die men hun in dit jaar voorzet, in 't volgende weder gretig als nieuwe zich laten opdisschen.’

Met een hulde aan de trouw van den Hollander, - een pleister op de wond, - worden de beloften van den Franschman vele genoemd, maar de volbrengingen luttel. ‘Beloften en verbindtenissen houden zij zóó lang als 't in hun kraam te pas komt, en met hun eigenbelang strookt, maar is daaraan voldaan, hebben ze alles van ons getrokken 't geen ze met eenige mogelijkheid krijgen konden, weg met alle beloften, weg met alle verbindtenissen; eensklaps verdwijnen ze in rook, en wij worden gepaaid met laffe complimentjes, die ons even zooveel nut aanbrengen als aan een bedelaar een: God help je!’

De nedergeslagen harten der requestranten, die nu meer dan een jaar met hunne bende allerdroevigst hebben moeten voortsukkelen, verstoken van alle middel van bestaan, werden, - zoo wordt in het request verder geschreven, - werden niet weinig opgebeurd toen zij alom mochten vernemen, voornamelijk door de couranten, de profetieën van alle heil en zegen voor Nederland, indien men den heer John Adams als Minister Plenipotentiaris geliefde te ontvangen, en men de Amerikanen, die de eer genieten dat zij door 't subtiel aangelegde plan van hun tegenwoordigen heer en meester, den Franschen koning, nu bijna de gansche wereld in beweging en onrust hebben gebracht, als vrije volkeren wilde erkennen.

Supplianten verlangden dat men tot die kostelijke vrijverklaring zoude overgaan, want even lichtgeloovig als de Nederlanders zijn, lieten zij zich met den algemeenen slenter meêtrekken; zij beloofden zich niets minder dan een volkomen rehabiliteering van hun kostelijken troup, ‘en dachten, dat wierd de heer Adams als minister geaccepteerd, zij dan ook, die de oudste brieven hadden, en misschien al zoowel, zoo niet beeter voor eerlijke luiden hier in Holland bekend waren, dan gemelden heer Adams, meede niet van de hand zouden worden geweezen.’

Maar hoe bedrogen zagen zij zich. De gezegende vrijverklaring ging door, de Franschen triumfeerden, ‘en ook hun getrouwe vrienden en aanhangelingen, de heeren van het trotsche Amsterdam, maar Magito en Spinacuta bleven,’ wat zij waren, koordedansers en springers, van welke kunst zij juist blijken geven, volgens een nota bene, door het inzenden van hun adres.

De verwachting, dat ‘hunne kunst nu weder met nieuwen luister het hoofd zou opbeuren, en dat zij deelgenooten zouden zijn van al die voorspelde zegeningen,’ liepen op niets uit. Eerst weigerde 's-Gravenhage 't geven van voorstellingen, omdat er geen kermis was; hoogstens mocht de oude Magito met een mekanieke pop in een tentje zitten, maar hij kwam er nog armer uit, dan hij er inging, en zijn collega, de tweede onderteekenaar van het adres, ‘moest ondertusschen met al de bij hem behoorende levende poppen op zijn duim fluiten, en met hen als ridders van de droevige figuur, en zuchtende

[p. 449]

nimphen omdoolen, achter gééne groene heide.’

Op Leiden was nu hun hoop gevestigd. Zij hielden zich overtuigd, dat de Amerikaansche zegen overvloedig over de stad regende, immers een menigte van arme drommels waren aan 't werk geraakt, omdat Zijn Excellentie het maken van 12000 hemden aldaar had doen aannemen voor 3 stuivers het stuk, tot belooning dat die stad, in navolging van andere steden, mede requesten voor de vrijverklaring had ingeleverd.

Tot slot bleek echter, ‘dat de heer Adams de Leienaars mooi in den neus had gekneepen,’ en dat het verdriet daarover de kermis had doen op zijde zetten.

Dordrecht zou nog kermis houden; ook Delft, en, handhaafden die steden het volksvermaak, dan zouden Amsterdam, Rotterdam en Gouda wel niet achterblijven.

‘De smeekende supplianten’

versmade vriendshap. Naar M. Roestel.

wenden zich daarom tot Hun WelEd. Groot Achtbaren van Dordrecht. Zij zeggen, ‘dit is de oudste stad van Holland, die zich bijzonder heeft gekweten en zich ontzachlijk en wonderbaar heeft uitgesloofd om Zijne Excellentie John Adams van notaris te Philadelphia te metamorphoseeren in Minister Plenipotentiaris van de 13 Vrije Staaten van Amerika. Nu die luchtsprong met succes is bekroond, huppelt en springt elk van blijdschap over die uitkomst en mogen de geprivilegieerde springers en koordedansers aldaar zeker wel hun vrije kunsten vertoonen.’

Diezelfde gunst verzoeken zij van Delft. Aan die stad zal de vrijverklaring zeker geen windeieren leggen, want hoewel de couranten, ‘in zijne zoo delicate als orthodox Historische Courant heeft gelieven te insereeren, dat de heer Adams geen porceleinkoper is, en dus veel minder in Delftsch aardewerk zou handelen, is het de supplianten echter verzeekert, dat gemelde heer een gantsche boel aardewerk heeft gekocht.’ Zij voegen er bij: ‘in twee bizondere Plateelbakkerijen wel voor 13 dukaten!’

Zijne Excellentie zou daarbij de gelofte hebben afgelegd om bij zijne terugkomst in Amerika alle Engelsch aardewerk te doen vernietigen, en dit door Delftsch te doen vervangen. ‘Men ga dus eens na hoezeer die stad floreeren zal, daar nu jaren achtereen de hoofdtraficq gekwijnd, ja bijna geheel dood was, en men kan dus ook zeer licht beseffen, hoe zeer de inwoners van die stad zich thans afsloven,’ om ter juister tijd gereed te zijn.

Bij zulk een inspannenden arbeid, mag er wel eenige uitspanning zijn. ‘Voor afgeëzelde of afgewurmde gemoederen’ is dus 't kermisvermaak noodig.

Als er een schaap over de brug is volgen er meer; dat hebben supplianten gezien met de requesten der vrijverklaring; het eene request volgde het andere, het eene nog patriottischer dan het andere, en ware er niet spoedig voldaan aan die ‘wetgee-

[p. 450]

vende verzoeken,’ dan zouden zeker alle dorpen, vlekken en gehuchten der zeven provinciën het voorbeeld hebben gevolgd.

Welnu, wanneer Delft en Dordrecht hun verzoek inwilligen, dan zullen de andere steden voor hen, supplianten, de lammertjes zijn, en tot hun verzoek inclineeren.

Voor het geval, dat hun beider beden worden afgeslagen, zoo geeft de eerstondergeteekende, Magito, aan het wijs oordeel der Magistraten in overweging hem ‘een klein pensioentje, geduurende zijn naar alle gedachten kortstondig leeven, toe te leggen.’ Op Frankrijk heeft hij niet te rekenen. Op Holland is zijn hoop gevestigd. Desnoods zal hij de trom roeren, en hij zal zulk een geweld maken, dat, al waren er duizend Franschen tegenwoordig, de Hollanders geen zier van al hun complimenten en pluimstrijkerijen zullen kunnen verstaan, waardoor zij bewaard zullen blijven om opnieuw begoocheld en verleid te worden.

Hij zou daarom willen voorstellen hem te benoemen tot Tambour van Staat, Tambour-Generaal van de zeven Vereenigde Provinciën, Patriotsche Tambour, of onder welk een titel het U WelEd. Groot Achtb. ook zouden mogen verkiezen hem eene acte te geven.

Van het groot nut eens trommelslagers moet ieder overtuigd zijn. Hij, of een van zijn suppoosten zal zich bevinden ‘op zulke plaatsen, die thans alleen geschikt zijn om oproerige taal te voeren; zoo ras men daarmede begint, zal er zulk een helsch geweld op het razende instrument gemaakt worden, dat die lasteraars wel genoodzaakt zullen zijn om onverrichter zaake te vertrekken.’

Hij is overtuigd, dat er zekerlijk eene groote menigte trommels noodig zullen zijn om alle oproer en oproerige taal, die thans zoo algemeen is, door het trommelgeluid te stuiten of te verdoven, ‘dan, de suppliant, die op alles bedacht is, heeft onlangs op de groote zaal van 't Hof, daar hij voor tijdpasseering, den boel eens ging op neemen, ontdekt, dat daar een meenigte trommels te pronk hingen, die dit land voorheen van de Franschen heeft veroverd; dan, daar we nu goede vrienden zijn met dien Allerchristelijksten Koning, en daar hij ons zulke notable diensten doet, met het bewaren van de Coloniën dezes Lands als anderzints, zoo denkt de suppliant, dat het niet kwaad zou zijn om die zeegeteekenen daar van daan te neemen, en ze hem ter repareering over te geeven, 't geen hij voor een klein prijsje aanneemt te doen. De Hollanders zijn van oudsher bekend voor dankbaare menschen, en immers de Lelyvorst moet toch op de een of andere wijze voor deszelfs singuliere zorg beloond worden, en goedkooper kan men 't, na de gedachten van den suppliant, niet vinden, terwijl men niet alleen aan de Franschen, maar zelfs aan veele Nederlanders dienst zal doen om die verlepte trommels daar weg te neemen. De vlaggen, wimpels en diergelijk bemorscht Fransch tuig zal dan van zelf wel van boven neervallen, om plaats te maaken voor die nieuwe trommels, nieuwe vlaggen, nieuwe wimpels, en nieuwe zegeteekenen, welken wij zonder fout, eerstdaags in meenigte van de Engelschen te wachten hebben; die meubels zullen niet alleen ongelijk meer arade maaken, maar ook vrij wat beter voldoen aan de hedendaagsche smaak. De suppliant denkt dat de groote zaal van 't Hof alsdan een nieuw aanzien zal krijgen, en dat veele vreemdelingen zullen worden uitgelokt om die gewenschte verandering te komen bekijken. Althans, indien de gemelde zeegeteekenen noch deezen zomer mogten komen opdagen, zal het in 't najaar in den Haag krioelen van Amsterdamsche heeren, welke zich niet genoeg zullen kunnen verzadigen in 't aanschouwen van dat splinternieuwe goedje, 't geen zij de republicq, door een eenvoudig en onnoozel onderhandsch tractaatje, zoo mooi en goedkoop hebben weeten te bezorgen.’

Zeer zeker is deze ontboezeming eene der geestigste boutades uit het geheele stuk. Ik meende haar dan ook heelemaal te moeten afschrijven.

Magito laat nu het woord aan Spinacuta. Ook deze heeft zijn eigen belangen voor te dragen. Hij wenscht naar Amerika te gaan. Hij voorspelt zich aldaar, in 't land der vrijheid, een allergelukkigst bestaan. De Amerikanen, die zulke kunsten niet gewoon zijn, zullen staan kijken als gekken en zullen hun laatsten dollar gretig besteden om zulke vlugge kunstenaars in hun vrij verklaarde Staten te houden en aan te fokken.

Hij denkt er daarom aan, om zich te wenden tot ‘den braven en wel degelijk gedistingueerden patriot J.D. baron van der Capellen, die, zoo men zegt, gedispicieert is als Ambassadeur deezer Republicq naar de Staten van Amerika te gaan, en dien nieuwlings verklaarden Excellenten heer te verzoeken in deszelfs gevolg te mogen worden geplaatst.’ Iets dat hij wel gelooft, dat zal gelukken, omdat er geen grappiger en vroolijker zielen in de wereld zijn, dan zij die tot zijn luchtig métier behooren.

Zijne bende van dansers als danseressen, postuurmakers en postuurmaaksters zouden van uitstekend nut zijn om Zijne Excellentie op reis te diverteeren.

Zijne Excellentie, die zich er op beroemt de eerste te zijn geweest onder de leden van dezen Staat, die openlijk de zaak van Amerika heeft durven ondersteunen, en zich tevens beklaagt over oprechte tranen die hij betuigt voor de goede zaak der Amerikanen gestort te hebben, kan hem, den suppliant Spinacuta, met zijne bende gerust medenemen, want dat vroolijk en luchtig gezelschap kan door allerlei grimassen en posturen de afgesloofde hersens van Zijne Excellentie weder in den vorigen welstand brengen, die zij verloren hebben door ‘zijn wonderbaar kundig sisthema van volksvrijheid,’ dat hij heeft willen doordrijven.

‘Gerustelijk kan Zijne Excellentie zich dus eene spoedige herstelling beloven, daar de blijde vooruitzichten voor zijne vrienden, de Americanen, gestadig zijn patriottisch hart zullen kittelen, dat zich nu ten vollen beloond zal houden voor alles wat hij geleeden heeft, door zich in de Americaansche zaaken te mengen, en de betuiging zou nu gansch overbodig zijn, dat hij gaern voor de belangen van dat volk, zijn leven wilde opofferen.’

Nu nemen beide onderteekenaars nog eenmaal te zamen 't woord, dragen eerbiedig hun zaak en droeve omstandigheden aan 't oordeel der Magistraten van de steden, daar dit jaar nog kermis kan ge-

[p. 451]

houden worden, op, en ‘smeeken in een of ander opzicht om hunne belangens in gunstige consideratie te neemen.’

Het tijdvak waarin dit bijtend geschrift, op bijzonder fraai papier, in groot formaat het licht zag, wordt voldoende aangewezen door zijn inhoud.

De oorlog, tegen het begin van het laatste vierde gedeelte der 18e eeuw uitgebroken tusschen Engeland en zijne volksplantingen in Noord-Amerika, wekte veel deelneming in ons vaderland. Velen in den lande, en misschien ongelukkig genoeg, trokken partij voor de Amerikanen. ‘Men vergeleek den opstand van Amerika met dien van Nederland tegen Spanje.’

Vooral ging men met de Amerikanen mede, omdat zij in overeenstemming handelden met de nieuwere begrippen omtrent de rechten van mensch en burger. Aan de spits dier voorstanders, waartoe gerekend mogen worden de bekende Amsterdamsche burgemeesters Hendrik Hooft en Egbert de Vrij Temminck, naast den pensionaris dier stad van Berckel, vond men Johan Dirk van der Capellen tot den Pol, lid der ridderschap in de Staten van Overijsel.

Van het een kwam men op het ander. Eerst Amerika steunen in zijn verzet, hetzij dan te verdedigen of niet, daarna de nieuwe begrippen van vrijheid en recht op eigen bodem overplanten; dit alles vermeerderde de woelingen binnenslands, en buitengaats konden we met de Engelschen er door gaan vechten, om ten slotte van Frankrijks koning gunsten aan te nemen.

Amsterdam stookte in dien zin. Handelsbelangen gingen boven 's lands welvaart; wanneer de dubbeltjes maar in den zak vloeiden, dan waren de heeren tevreden, en vandaar dan ook dat de zending van den Amerikaanschen ambassadeur Adams door zekere partij zoo uitbundig werd toegejuicht.

We kennen het einde. Een en ander werkte mede om Nederlands kroon en luister voor jaren weg te vagen en te verduisteren; en alleen de bittere les, ons door de Fransche overheersching gegeven, vermocht weer den stroom in zijn vroegere bedding terug te voeren.

De patriotten van gisteren werden vurige orangisten. Zij bogen in het stof voor den eersten Koning van Nederland, waar zij vroeger den laatsten stadhouder hadden verguisd en vernederd.

Waarlijk, er valt uit hetgeen de ‘springers en koordedansers’ Magito en Spinacuta in hun adres aanvoeren, ook voor het heden te leeren. In vele punten is er overeenstemming tusschen de beide wegstervende eeuwen. De revolutie zit in de lucht. Vrijheid, en gelijkheid, en broederschap, zijn als vroeger, zij het ook in anderen vorm, de woorden waarmede geschermd en gesold wordt, maar men bedenke, dat vrijheid welke vrijheid ontneemt, gelijkheid welke standen wegvaagt om standen te scheppen, en broederschap, welke met den revolver in de hand moet worden verkregen, niets ter wereld gemeen heeft met het ware begrip dier woorden, dan klank en spelling.

's-Gravenhage.

A.J.S.v.R.