De Huisvriend. Jaargang 1892

Een reuzenmaaltijd.
Door A.J. Servaas van Rooyen.

Ik zal maar dadelijk met de opsomming der gerechten beginnen; anders zou men mij misschien niet willen gelooven.

Ziehier de officieele verbruikstaat.

300 oude en 300 jonge duiven; 240 kapoenen, waarvan 140 Bredasche; 50 groote en 60 kleine kalkoenen; 300 jonge hoenders en 500 kuikens; 500 patrijzen, 168 fazanten en 60 hazen; 100 konijnen; 800 leeuweriken; 60 eendvogels; 16 schapen; 32 speenvarkens, 30 wilde zwijntjes, en 4 wilde zwijnen; 40 zuiglammeren en 16 kalveren; 8 herten; 4 ossen; 100 schapetongen; 50 ossetongen en 40 westfaalsche hammen.

Vleesch en wild dus en abondance.

Voor het dessert was noodig: 500 pond fijne fransche confituren, een groote hoeveelheid ‘banket,’ 4 kisten sinaasappelen, en even zooveel zoete citroenen, 600 peren, le bon chrétien, 300 appelen, renetten, 600 granaatappelen, en bovendien nog 200 kleine, 20 middelmatige en 34 groote pasteien.

Al die gerechten werden overgoten met de volgende wijnen: ‘Canarisiek, wyn de Chably, de Ay, Italiaanse, Spaanse, Ipokras, Frontinjak, Cocquil, en diverse Rijnse.’

De hoeveelheid vaten wordt niet vermeld, maar dit is wel zoo wat uit te rekenen, in verband met de massa vleeschspijzen, wildbraad, en de zoete lekkernijen en fruiten.

En hoeveel personen zaten nu wel aan dien disch aan?

Uit de korte beschrijving van dit luisterrijke gastmaal zal dit blijken.

Vooraf zij gezegd, dat Prins Willem de Derde de gastheer was, en dat het den 1en Maart 1672 plaats vond, weinige maanden dus voor den schandelijken moord op den 20en Augustus van dat jaar, op de gebroeders de Witt gepleegd.

De Staten van Holland en West-Friesland hadden aan den Prins, op den 24en Februari te voren, het Stadhouderschap, Kapiteinschap en Admiraalschap Generaal van hunne provincie opgedragen, waarna Zijne Hoogheid den 25en Februari ter vergadering van Hun Hoogmogenden den eed deed, en den 26en de begroeting en heilwenschen van al de uitheemsche Ministers ontving, om wederkeerig des namiddags het compliment van dankzegging aan al de collegiën van Hun Edel Grootmogenden af te leggen.

De toevloed van het volk en de burgerij was ontzaglijk groot geweest, ten einde zooveel mogelijk van al die complimenten en recepties af te kijken, en het juichte den Oranjevorst, waar zij maar konden, uitbundig toe.

In de Statenvergadering van den 27en had de Raadpensionaris Johan de Witt een buitengewoon nommer op de agenda der werkzaamheden.

Hij maakte den Heeren Staten bekend, uit naam van den Prins, dat Zijne Hoogheid geresolveerd was, om tegen Dinsdag a.s., op 1 Maart dus van het schrikkeljaar 1672, een festijn te geven, met verzoek, dat Haar Edel Grootmogenden en corps daarop geliefden te verschijnen.

Dat was een extraatje, waarop velen der Heeren Staten niet hadden gerekend, en dienzelfden dag vertrokken dan ook eenigen naar huis, om hun galagewaden te gaan halen en andere preparatieven te maken, ten einde waardig te kunnen aanzitten aan den grootschen en hoofschen disch.

Bovendien, de zittingen moesten worden geschorst, wijl de reuzenmaaltijd niet in de zaal van den Hoogen Raad kon worden gehouden, omdat die, als zijnde, ‘bevorens daartoe aangesteld, zij egter zoo bequaem niet en wiert geacht,’ en de ordinaire vergaderplaats der Staten daartoe werd gekozen.

Dienzelfden dag maakte men dan ook al terstond de aanstalten. Alle banken en tafels werden uit den weg geruimd, en vele handen waren noodig om de tafel met twee armen of vleugels, te stellen en aan te rechten voor honderd personen.

Nu we het getal weten kunnen we de verdeeling per hoofd maken, dat is namelijk 6 duiven oud en jong, 2½ kapoen, waaronder een Bredaasch boutje, een kalkoen, 8 hoenders en kuikens, 5 patrijzen, 1½ fazant, een halve haas, 1 konijn, 8 leeuweriken, een halve eendvogel, een zesde gedeelte van een schaap, een half zwijntje, een half zuiglammetje, een flinke kalfsbout, een dito van een hert, van een wild zwijn, en van een os, een schapetong, een halve ossetong en ongeveer een half hammetje.

Dan komen er bij 4 pond fijne fransche confituren, wat banket, en de noodige vruchten. Trouwens zulke verfrisschingen waren met den wijn wel noodig, om die groote massa wild- en vleeschgerechten gemakkelijk naar binnen te krijgen. Neem alleen maar eens 2½ kapoen, een kalkoen, een konijn en een halve haas, en dan al het andere nog.

De kijkgrage menigte, die op zulke dagen daartoe verlof kreeg, of zich van lieverlede dat recht had aangematigd, was dan ook niet te weêrhouden om op den dag, dat de maaltijd zou plaats hebben, een kijkje in de zaal te gaan nemen, om den aangerechten maaltijd te zien, doch de hoofdgerechten waren nog niet aanwezig. De koks, onderkoks en verder personeel zwoegden onder de taak om al die spijzen aan het spit te steken, te bedruipen, en er de talenten van hun kook- en braadkunst aan te wijden.

De Haagsche burgerij, van alle lagen en rangen, kwam toen ook in zoo'n grooten getale opzetten, dat de zaal van het Hof, - het Binnenhof, - letterlijk werd overstroomd, waardoor men genoodzaakt was het Hof des middags te sluiten, en eene Compagnie Gardes van den Prins te commandeeren ter bewaring van de zaal, en van de overige tot het aanrechten der spijzen ingerichte vertrekken.

Toen de staten in de oude vergaderplaats bijeen waren gekomen, kwam de hofmeester van den Prins, vergezeld van eenige pages en dienaren, hen nooden tot den disch. En corps verschenen zij in de eetzaal, waarna ook Zijn Hoogheid verscheen.

[p. 355]

De rangorde der verschillende afgevaardigden werd streng in acht genomen. Zij zaten als waren zij ter vergadering. Het was echter nu niet Minerva, de Wijsheid, die zij huldigden; neen, Lucullus was hun heer en meester; zij zijne volgelingen.

De vorm der tafel, en de wijze van het aanzitten is bewaard gebleven.

Met enkele lijnen geven we die aan:

Bovendien waren nog gasten de heeren Van Odijk, Van de Lek, Van Zuijlestein, de graaf van Nassau, en andere heeren.

De aanblik van de tafel moet grootsch geweest zijn. Uitgezonderd de schotels en de bokalen was alles van zilver, en eerste kunstenaars hadden medegewerkt aan het sierlijk vouwen der fijn damastenservetten, die op de borden stonden, in de gedaante van duiven, konijnen, pauwen, dolfijns en andere diersoorten.

Er waren tot het opbrengen der gerechten telkens noodig 180 groote, en 69 kleine schotels, waartoe 170 personen, benevens tal van gewone dienknechten, hunne krachten hebben verleend.

Toen het tijdstip der ‘dronken’ was genaderd, verhief Zijne Hoogheid zich van zijn zetel, nam de bokaal in de hand en stelde ‘de gezondheid’ in van de Heeren Staten. Door een fakkel aan het raam te doen houden, dat tot sein diende, werd van den Vijverberg een schot gelost uit de 32 vuurmonden, die de Prins aldaar had doen opstellen.

Die ‘lossing’ werd bij elken dronk herhaald, tot meer dan 40 malen toe, en duurde zoolang totdat ieder zijn beurt had gehad. Het spreekt van zelf, dat de tweede ‘gezondheid’ den Prins gold; de derde die van Haar Hoog-Mogenden, de Staten-Generaal, en zoo vervolgens, totdat ieder lid der Staten gehuldigd was, en niet naijverig kon zijn op een zijner collega's.

Inmiddels was het avond geworden, en werden de 500 waskaarsen in de zaal ontstoken, die zachte trillende lichtstralen nederzonden, en den parelenden wijn deden fonkelen in de bokalen van Boheemsch of Haagsch glas, of zich weerkaatsten in het blank glinsterende zilveren vaatwerk en de andere dischbenoodigdheden.

Buiten de zaal verlichtten tal van flambouwen de galerijen van het Binnenhof, en wierpen een rossen tint over de eeuwenoude ridderzaal, welke reeds zoo dikwerf getuige was geweest van pracht en praal bij feesten en festijnen.

Het eerste dreunen van het kanon deed ieder, die nog achter gebleven was, optrekken naar Hof en Vijverberg. Men wist dat een prachtig vuurwerk in den hofvijver zou worden afgestoken, zoodat ook de niet aanzittenden aan den feestdisch, zooal niet van de spijzen en dranken, toch genot voor hunne oogen en ooren zouden verkrijgen.

Voor oogen en ooren beide.

De 24 speelluiden in de zaal geplaatst, die de gapingen moesten aanvullen, en de ‘dronken’ kracht en klem geven, en bezegelen, waren enkel en alleen voor de ten festijn genoodigden, maar buiten stonden de gardes, en hunne trompetten, keteltrommen, hobo's en andere speeltuigen, hielden een wedstrijd met het gebulder der kanonnen, en het gejuich der menigte, zoo dikwerf het kanon aankondigde, dat eene ‘gezondheid’ werd gedronken.

Toen het dessert werd gebruikt, en de diepe zakken van de heeren zich vulden met het banket en het suikerwerk voor vrouw en kinderen, werd het teeken gegeven, dat het ‘heerlijk en konstrijk vuurwerk’ zou worden afgestoken en verlicht.

Dat woord ‘verlicht’ klinkt ons, kinderen dezer eeuw, eenigszins vreemd in de ooren, maar gedeeltelijk was ook onder den naam vuurwerk, eene illuminatie begrepen.

‘In den vijver, voor de vergaderplaats,’ zoo meldt het geschiedboek, ‘stond een heerlijk vuurwerk, met 4 letteren, H.C.W.H., beteekenende: Hollandia. Concordia. Willem. Hendrik, met een souveraine kroon, die alle des daags zig als van goud, en des avonds als van vuur vertoonden, staande op het theater. Hiernevens was een pyramide, en aan de andere zyde een kasteel van 5 toinen, allerhande vuurwerken opgevende, nevens een talryke menigte van slagzwaarden, vuurpijlen enz. Ook stonden voor de zaal 14 staken, met 300 brandende flambouwen.’

Er werd den 1sten Maart 1672 in 's-Gravenhage kostelijk feest gevierd door den Prins met de autoriteiten, zijn gevolg en de Staten, in de eerste plaats; daarna door zijn hof- en keukenpersoneel, de wachten en garders, die ruimschoots hun aandeel hadden in de groote hoeveelheid spijzen en lekkernijen; verder door de Haagsche burgerij. Opgetogen waren zij van de pracht en praal, die zij hadden aanschouwd. Al winterde het daarbuiten, en al wisten zij, dat de haard zou zijn gedoofd, wanneer zij in hun huis waren wedergekeerd, zij verlieten noode het feestterrein. Hun Prins was daar vergaderd, in feestelijke stemming, met hunne representanten, en in die laatsten voelden zij zich zelf opgaan en verpersoonlijkt.

Tot aan den vroegen morgen, het was reeds over ‘vieren’, reden de karossen met de gasten van den Prins, naar hunne hôtels of ‘logementen’, en het volk wilde niet scheiden, voordat de laatste fakkel was gebluscht, en de laatste koets was weggerold.

Toen ging men dankbaar en voldaan huiswaarts, al had men dien dag misschien zelf geen hoen in den pot gehad.

Men voelde zich gelukkig met Oranje, en men was tevreden omdat men wist, dat den anderen dag en zelfs dagen daarna, ‘de arme menschen in het wees- en armhuis’, zouden kunnen smullen van de overgebleven spijzen en het banket van het festijn, ‘'t gunt zyn Hoogheid de Heer Prins van Oranje

[p. 356]

gegeven had aan Haar Ed. Gr. Mog, twelk vry kostelyk, en in groote overvloed was.’

Dit was zoo de gewoonte, en daarom ergerde men zich niet aan de overdaad, of was men naijverig op het te veel aan dien eenigen feestdisch.

Als men zelf maar genoeg had, en zich verheugen mocht in een flink stuk vleesch en een glas schuimend gerstenbier, dan troostte ieder zich, dat de overdaad den vorst en den adel behoorde, en voor het volk niet was weggelegd.

Het te veel, het overdadige, heel de overvloed, deed ook in de Godshuizen de harten overvloeien van dankbaarheid, wanneer het ordinaire spek en de boonen, na zulke feestelijke maaltijden, eens hij de armen en ouden, bij de weezen en bedeelden,

hazenduel. Naar C.F. Deiker.

vervangen werd door het heerlijke wildbraad, of het krachtige vleesch. Een reuzenmaaltijd was het dus, zij het ook in anderen zin, voor die beweldadigden.

's-Gravenhage.