De Huisvriend. Jaargang 1892

Gouden bruiloft te Weimar.
Met portret van H.K.H. Sophia, groot-hertogin van Saksen-Weimar-Eisenach.

Zooals door alle buiten- en binnenlandsche dagbladen uitvoerig is medegedeeld, heeft op den 8sten October dezes jaars het Groothertogelijke echtpaar van Saksen-Weimar-Eisenach zijn gouden huwelijksfeest gevierd, omringd door kinderen en kleinkinderen, te midden eener jubelende bevolking. Nam de gansche Duitsche natie hartelijk deel aan dit zeldzame feest, toch geldt de belangstelling onzer landgenooten natuurlijk in 't bijzonder de doorluchtige vrouwe, die haar echtelijk jubilé onder zulke gelukkige omstandigheden mocht vieren.

Een en vijftig kanonschoten verkondigden den 8sten April 1824 aan de bewoners van het vorstelijk 's-Gravenhage de blijde tijding, dat den Prins van Oranje (die later de regeering aanvaardde als Koning Willem II) en zijner gemalin Anna Paulowna eene dochter geboren was. Den 4den Mei daaraanvolgende werd de heilige doopsbediening aan de jonggeboren prinses in de prachtig versierde St. Jakobskerk der residentie voltrokken. De vorstelijke doopelinge ontving de namen: Wilhelmina Maria Sophia Louise.

Te midden van een gelukkig familieleven groeide de prinses op, waar zij de éénige dochter bleef, die het vorstelijk echtpaar geboren werd. Innige liefde verbond haar met hare beide broeders, prins Willem (later Koning Willem III) en prins Hendrik, waarvan vooral de laatstgenoemde haar altijd bijzonder sympathiek is geweest. Met grooten ernst en in het volle besef der op hen rustende verantwoordelijkheid, kweten de koninklijke ouders zich van de gewichtige taak der opvoeding hunner dochter. Al moest Koning Willem II wegens Staatszaken ook dikwijls ver van zijn gezin vertoeven, toch bleef hij altijd zijne zorgende aandacht wijden aan het welvaren en de ontwikkeling der prinses, die gedurende zijne afwezigheid onder de hoede harer vorstelijke moeder de trouwste en liefdevolste verzorging genoot. In 't bijzonder was Z.M. er op gesteld, dat zijne dochter, naast al hetgeen voor de veelzijdigste vorming van den geest vereischt werd, ook met datgene vertrouwd werd gemaakt, wat meer met den eigenlijken arbeid der vrouw in verband stond, zoodat de jeugdige vorstin terdege bedreven zou worden in alle vrouwelijke handwerken. En daar het toch niet doenlijk was, dat de voorwerpen van haren ijver en leergierigheid altijd levende menschen konden zijn, werden de oefeningen van het haarvlechten en het kleederen aantrekken, benevens allerlei andere vaardigheden van dien aard, aan de poppen bewerkstelligd. Deze eigenaardige bekendheid met de toiletkunst, en een reeds vroegtijdig bij het vorstelijke kind waargenomen scherp onderscheidings-vermogen betreffende paarlen en edelgesteenten, zijn der doorluchtige vrouwe altijd bijgebleven, zoodat zij tot op den huidigen dag als het type eener smaakvol en waarlijk elegant gekleede dame beschouwd wordt.

De leiding der opvoeding van prinses Sophia werd aanvankelijk aan mejuffrouw Chapuis, later aan de gouvernante Freule van Randwijk toevertrouwd. Zij werden daarbij ter zijde gestaan door verschillende onderwijzers, o.a. voor de Engelsche taal Mr. James Marshall, voor de Fransche monsieur Cavin, voor de Nederlandsche taal en bijbehoorende vakken de heer Van der Spui. Vooral de heer Cavin heeft tot de litterarisch-wetenschappelijke opleiding der prinses

[p. 337]

h.k.h. sophia, groot-hertogin van saksen-weimar-eisenach.

[p. 338]

veel bijgedragen; hij bovenal wekte bij haar de liefde op voor ernstige en beschavende lectuur, zoodat zij reeds op jeugdigen leeftijd de werken van Pascal en Bacon las; zij heeft aan dezen haren hoog vereerden leermeester dan ook later als regeerende vorstin steeds eene dankbare herinnering bewaard. Het godsdienstonderwijs werd verstrekt door den hofprediker Dermout, die den 27sten April 1840 de prinses, na afgelegde geloofsbelijdenis, als lid der Nederlandsche Hervormde Kerk aannam.

Het dagelijksche leven der prinses verliep zonder groote afwisseling in het stille geluk van den huiselijken kring. De wintermaanden bracht de vorstelijke familie gewoonlijk in Den Haag door; des zomers vertoefde men bij voorkeur meestentijds op Soestdijk, waar prinses Sophia eene eigene kleine boerderij bezat en daar zelve met den grootsten ijver aan alles meewerkte, om van de boerin het melken, kaas maken, koeken bakken en spinnen te leeren. Daarbij had zij ruimschoots gelegenheid om blijk te geven van haar open oog voor al wat natuurschoon gold, en ook van eene verwonderlijke bedrevenheid in het bestieren van allerlei landelijke werkzaamheden, waardoor zij gedurende heel haar volgend leven in staat gesteld werd om zelve het beheer harer uitgestrekte goederen zoowel in ons land als in Duitschland (Silezië, Posen enz.) met bijzondere voorliefde en zaakkennis te leiden.

Nog had de jonge vorstin niet veel van 's levens lief en leed ervaren, toen zij door den troonopvolger van het Groothertogdom Saksen-Weimar-Eisenach tot zijne levensgezellin verkoren werd: zij was ternauwernood achttien jaar oud, toen zij de gemalin werd van den Erfgroothertog Karel Alexander.

De vorstelijke bruidegom, den 24sten Juni 1818 geboren, was de zoon van den lateren Groothertog Karel Frederik en diens gemalin, de Russische Grootvorstin Maria Paulowna, voor wier intocht binnen de Muzenstad aan den Ilm indertijd door Schiller de ‘Huldigung der Künste’ geschreven werd. Op soortgelijke wijze begroette thans Goethe 's Hertogs zoon; in een ‘De Kunsten’ getiteld dichtstuk verwelkomde hij den doorluchtigen vorstentelg, waarbij hij hem voor de toekomst veel geluk en de liefde der Muzen toezegde, eene profetie die later op de schoonste wijze vervuld is geworden. Immers, legde reeds de jongeling een sterk uitgesproken sympathie voor al wat schoon en edel was aan den dag, - de man is tot op den huidigen dag aan die levensleus onverzwakt trouw gebleven. Groothertog Karel Alexander geniet in Duitschland en daarbuiten de hoogste achting, als een uiterst populair regent en een trouw Bondsvorst (‘een van de zuilen des Rijks’ heeft Vorst Bismarck hem eens genoemd), en als een krachtdadig en scherpzinnig voorstander van al wat de kunst en hare belangen bevorderen kan. Vooral heeft hij zich een grooten roem verworven door de herbouwing van den prachtigen Wartburg, die op zijn initiatief en volgens zijne aanwijzingen geheel gerestaureerd werd.

Den 8sten October 1842 werd die bond der harten voor het leven gesloten, die voor het echtpaar, het vorstelijk Huis en het land een bron van den rijksten zegen is geworden. Onder de warmste en hartelijkste deelneming der geheele Nederlandsche natie werd met vorstelijke praal de huwelijksverbintenis te 's Gravenhage gevierd. Maar zoo blijmoedig en gewillig als de jonge vorstin haren gemaal naar het nieuwe vaderland volgde, zoo zwaar viel haar toch óók het afscheid van de lievelingsplekjes harer jeugd, en bovenal van hare ouders en broeders. Een aardig trekje uit de gebeurtenissen dier dagen laat dit met ongekunstelde welsprekendheid uitkomen. Toen de jonggehuwden, uitgeleid door hunne beide broeders, de Kroonprins en Prins Hendrik, te Rotterdam op het punt stonden om zich aan boord te begeven, kwam bij de zuster onzes Konings nog eenmaal de wensch op, om haren koninklijken ouders een laatste afscheidswoord toe te zenden. Na kort beraad verzocht zij een der aanwezige officieren, haar zijnen hoed te leenen, om dien als schrijftafel te gebruiken. Toen de officier haar daarop met den meest mogelijken eerbied in overweging gaf, hoeveel gemakkelijker het voor haar zijn zou, haar voornemen aan boord der stoomboot ten uitvoer te brengen, kreeg hij ten antwoord: ‘Neen, ik moet op den bodem van mijn eigen vaderland het laatste vaarwel aan mijne dierbare ouders schrijven!’ Gezwind waren er eenige woorden op het papier geworpen, en werd het kostbare blaadje den lateren Koning Willem III ter bezorging aan zijne ouders toevertrouwd.

De reis door het land van Saksen-Weimar-Eisenach geleek een triomftocht, waarna het jonge paar, den 22sten October 1842, zijnen intocht in de residentiestad Weimar hield. Hier volgde weken en weken achtereen de eene feestelijkheid op de andere. En daarop kwamen er, na dien tijd van de hoogstgestemde feestvreugde, stille en vreedzame dagen, vol van het reinste huiselijk geluk. In eene schoone overeenstemming van denkwijzen schiep het jonge paar zich eene huiselijke omgeving, die het brandpunt werd van een gezellig familieleven en de verzamelplaats van alles wat de bevordering van het goede en schoone in de hand kon werken. En bij dat alles bleven lief en leed niet buiten de poorten van het vorstelijk kasteel gesloten: ook Karel Alexander en zijne Sophia hebben het bij ervaring moeten ondervinden, hoe het rechte huwelijksleven eigenlijk slechts door de afwisseling van gemeenschappelijk doorleefd geluk en gemeenschappelijk gedragen leed gevormd en bevestigd wordt. Het grootste geluk van hun jongen echt viel het doorluchtige paar te beurt, toen hun den 31sten Juli 1844 een zoon geboren werd, die de namen Karel August ontving. Na de geboorte van dezen zoon mochten de vorstelijke ouders zich ook weldra verheugen in het bezit van aanvallige dochtertjes: prinses Marie (geb. 20 Januari 1849) en prinses Elisabeth (geb. 28 Februari 1854.) Maar dicht bij het geluk huist de droefheid; en er heerschte de bitterste droefheid, toen op den 26sten Mei 1859 een plotselinge dood de achtjarige prinses Sophie (geb. 29 Maart 1851) wegnam, die hare namen naar hare moeder had ontvangen. En ook verder zijn de dagen van treurigheid en rouwe niet uitgebleven: de wederzijdsche ouders van het vorstelijk echtpaar en vele anderen hunner dierbaarste betrekkingen en vrienden moes-

[p. 339]

ten zij ten grave zien dalen; naaar ook vreugde en geluk ontloken telkens opnieuw. Omringd door liefhebbende en geliefde kinderen, omjubeld door de deelnemende bevolking, vierde het hooge echtpaar den 8sten October 1867 zijn zilveren huwelijksfeest als een dag van verheven en dankbare vreugde. De vorstelijke ouders mochten het beleven, dat hun zoon, de Erfgroothertog Karel August, hun den 26sten Augustus 1873 in zijne gemalin, prinses Pauline van Saksen-Weimar, nog eene lieve dochter toevoerde, uit welken echt hun kleinzonen geboren werden; zij zagen in 1876 hunne dochter Marie met prins Hendrik VII van Reuss den bond voor het leven sluiten, en vierden in 1887 de echtvereeniging van prinses Elisabeth met hertog Johan Albrecht van Mecklenburg-Schwerin.

Doch het leven eener vorstelijke vrouw behoort niet uitsluitend aan de huiselijkheid, al is deze ook nòg zoo aanlokkelijk, - het behoort aan het volk. De verwachtingen, waarmede de bevolking haar bij haren intocht in het Thüringer land begroette, zijn in ruime mate vervuld geworden. Toen haar doorluchtige gemaal tijdens den Fransch-Duitschen oorlog zich bij de troepen te velde bevond, heeft de Groothertogin als Regentes de teugels van het landsbestuur in handen genomen en zich aan de hieruit voortvloeiende bemoeiingen en werkzaamheden niet alleen met het ernstigste plichtgevoel en de warmste belangstelling gewijd, maar óók - zooals een harer toenmalige raadslieden, de latere Staatsminister Stichling, vol lof en erkentelijkheid verklaard heeft - met een grondig, diepdenkend en scherpzinnig verstand: ‘als een geboren Regentes, die waard zou zijn om de heerschappij over een groot land te voeren.’

Voortdurend is zij er op bedacht geweest om de haar ten dienste staande rijke middelen aan het algemeen welzijn dienstbaar te maken.

Alles wat zij tot stand heeft gebracht hier in bijzonzonderheden op te sommen: de weldaden waarmede zij de behoeftigen overlaadde, de ondersteuningen die zij aan gemeenten en vereenigingen liet verstrekken, is in de voor ons beschikbare ruimte niet mogelijk; het is te veel, en strekt zich over elk gebied des levens uit. Drie inrichtingen slechts mogen hier afzonderlijk genoemd worden, als de plaatsen harer bijzondere werkzaamheid. Vooreerst het ‘Sophiënstift’ te Weimar, eene hoogere burgerschool voor meisjes, in het jaar 1854 gesticht. Paragraaf 14 der statuten luidt aldus:

‘De geheele opvoeding en het onderwijs in de inrichting moeten ontwikkelend op den geest werken, en, op den grondslag van waren godsdienstzin, het verstand en het gemoed der aan haar toevertrouwde meisjes gelijkmatig ontwikkelen en beschaven voor hare hooge vrouwelijke roeping in het leven, hare innerlijke opvoeding voltooien, en haar naar het uitwendige die bevallige en fraaie manieren geheel eigen maken, die door hare maatschappelijke positie gevorderd worden.’

Nadat deze inrichting lange jaren achtereen haren zetel in gehuurde localiteiten had gehad, werd zij ten jare 1878 voor goed gevestigd in een gebouw, we zouden vrijelijk kunnen zeggen een paleis, dat de milddadigheid der vorstelijke stichteresse voor de met bijzondere liefde door haar verzorgde instelling had opgericht.

Een ander statig en monumentaal gebouw is het ‘Sophiahuis’, eene inrichting tot huisvesting van ziekenverpleegsters, in het jaar 1886 geopend - volgens de eigene woorden der vorstelijke stichteres - ‘als een tehuis voor de zusters, als eene leerschool voor de nieuw aangekomenen, en als een huis waar de vertrekkenden des avonds rust en verpoozing kunnen vinden.’ Dat gesticht voor ziekenverpleegsters heeft zich onder de zorgende en zorgvuldige leiding der Groothertogin al spoedig tot hoogeren bloei ontwikkeld. Telde het in 't eerste jaar van zijn bestaan te Weimar eene overste en vier zusters, tegenwoordig zijn er meer dan tachtig zusters, die er toe behooren en deels in het aan de inrichting grenzende ziekenhuis, deels in de Rijks-hospitalen te Jena en in andere gasthuizen, deels ook als gemeentelijke verpleegsters in de voornaamste plaatsen van het Groothertogdom werkzaam zijn.

Ook het buitengewoon practisch ingerichte nieuwe gebouw van het Kinder-badhuis te Sulza legt een welsprekend getuigenis af van het krachtdadig optreden en de allen ten goede komende offervaardigheid der Groothertogin. Dit badhuis is geheel volgens hare aanwijzingen en uit hare eigene fondsen opgericht. Door deze inrichting moet de genezende kracht der Sulzasche zoutbronnen voor alle zieken, en met name voor scrofuleuze kinderen, toegankelijk gemaakt worden. Daarbij was het de bijzondere bedoeling der stichteres, hier ook nog in maatschappelijk opzicht iets heilzaams tot stand te brengen: het badhuis is namelijk voor alle kinderen, zonder eenigerlei onderscheid van stand of rang, bestemd en moet daardoor zijnerzijds aan de overbrugging der bestaande sociale klove trachten mede te werken. De zusters uit het bovengenoemde ‘Sophiahuis’ verplegen de kinderen met de liefderijkste zorg.

Dat de Groothertogin Sophia bij haren gemaal niet achterstaat in de aanmoediging van alle aan kunst en letteren gewijde ondernemingen, kan blijken uit hare waardige houding bij de aanvaarding der in het Goethe-Archief bestaande nalatenschap van den laatsten afstammeling der Von Goethe's. Zij heeft de rijke letterkundige schatten dezer erfenis niet slechts in den edelsten zin van het woord beheerd, maar deze instelling ook nog aanmerkelijk uitgebreid, doordien zij de bepaling maakte en met de haar eigene onvermoeide, offervaardige en scherpzinnige energie ook ten uitvoer bracht, dat dit Goethe-archief bestemd zou worden tot een verzamelplaats van alles wat als litteraire nalatenschap uit dien klassieken tijd voor ons is bewaard gebleven, zoodat, naast de grootste, ook de overige grootheden van Weimar vertegenwoordigd zouden zijn.

Toen de Groothertogin Sophia in het jaar 1886 het nieuwgebouwde Sophiahuis aan zijne bestemming wijdde, sprak zij op den drempel van het voltooide gebouw onder anderen de woorden: ‘Het ware fondament van dit huis is de plichtsbetrachting.’ Wat hier als een aansporende en opwekkende roepstem tot de verpleegsters weerklonk, is ten allen tijde de levensleuze der doorluchtige vrouw geweest. Op den vasten grondslag der plichtsbetrachting gebouwd,

[p. 340]

draagt al haar arbeid den stempel van welbewuste, steeds de rechte middelen kiezende humaniteit; en zoo mag deze grijze vorstin uit het aloude Stamhuis der Oranje-Nassau's dus met volle recht een der merkwaardigste vrouwen onzer eeuw genoemd worden.