De Huisvriend. Jaargang 1892

Een dagje in Whitechapel.
Door Thérèse Hoven.

Ja, waarlijk, daar bracht ik een dag door en dat zonder er Jack the Ripper, den lokalen held, te ontmoeten. - Wat ik er deed? Geen visites maken of boodschappen doen, versteht sich, en toch vond ik mijn bezoek allerinteressantst. Ziehier wat mij er heen voerde. - Ik had in den laatsten tijd in Engeland veel hooren praten en ook veel gelezen over den zoogenaamden social Wing van het ‘Leger des Heils’ en ofschoon ik niet de minste neiging gevoelde, om een vrouwelijke Heilsoldaat te worden (a Salvation Lassie), had ik toch wel lust om deze beweging van nabij te zien. In de couranten werd er even veel tegen als voor gezegd, dus was dat geen maatstaf. Ik besloot persoonlijke ondervinding op te doen en daarnaar te oordeelen, en nu ik in de gelegenheid ben geweest, om de werken van Generaal Booth en zijn keurbende te zien, moet ik bekennen, dat ik er een sociale omwenteling op groote schaal in zie, een oplossing van verscheiden, tot nu toe onoplosbare, maatschappelijke vraagstukken, en dat ik Generaal Booth voor een even grooten volksleider houd als Robespierre, doch in een veel beteren zin.

Het is overbekend, dat de groote Heilsoldaat ongeveer twee jaar geleden een boek schreef over ‘Darkest England’, een soort van pendant van Stanley's ‘Darkest Africa’. Daarin legt hij zijn theoriën bloot; wat ik zag, was de practijk. Voor ik mijn ervaringen begin te vertellen, voel ik mij genoopt om te verklaren, dat de kapiteins en luitenants van 't Leger des Heils, die ons de verschillende inrichtingen lieten zien, allen hoogst gematigd waren in hun uitdrukkingen en niets in hen den ‘Salvationist’ verried. En dat is juist het schoone der nieuwe beweging, nl. dat zij de menschen, wien zij goeddoen, volkomen vrij laten en hun niet met godsdienst lastig vallen of ook maar in de verste verte trachten te bekeeren. Zij helpen, waar hulp noodig is, voeden de hongerigen en kleeden de naakten, zonder te vragen wie of wat zij zijn, en dat eischt geen geringe mate van zelfverloochening voor menschen als de volgelingen van Generaal Booth, die allen bezield zijn door heiligen ijver en waarvan de meesten dwepers zijn. Zelfs het bijwonen der ‘Meetings’ en het zingen der gezangen is geheel vrijwillig. Er wordt in dit opzicht niet de minste pressie uitgeoefend en dat pleit zeker in hun voordeel.

Toen ik het plan had opgevat om hun inrichtin-

[p. 288]

gen in het East-End van Londen te gaan zien, schreef ik aan het Hoofd-Bestuur van The Social Wing en vroeg ik verlof om met een vriendin rond te gaan en hun werken te bezichtigen.

Wij ontvingen den volgenden dag een gedrukte permissie om alles te zien, wat wij wilden en tevens de onderstaande lijst:

Where to find us.
LONDON
Elevators or Workshops.
Open from 9 a.m. tot 5.30 p.m.
No. 1. 159 Hanbury street, Whitechapel.
No. 2. Ebenezer Chapel, Fieldgate St. Whitechapel.
No. 3. 88, Old street St. Luke's
Food Depot only:
Open from 7 a.m. till 7 p.m.
2 Burne street, Edgware Road.
Food and Shelter Depots.
Open from 7 a.m. till 7 p.m.
‘The Ark’ 96 Soutkwark street S.E.
‘Bethnal Green,’ Green street.
‘The Harbour,’ Stanhope street.
‘The Lighthouse’ Quaker street.
‘Lime house’ West-Indië Dock Rd.
‘Whitechapel’ 272 Whitechapel Rd.
Shelters Only.
Open à 5 p.m.
Clerkenwell, 61a St. John's Square.
Ratcliffe Highway - Royal Mint street.
Westminster, 83 Harseferry Road.
Prison Home 30 Argyle street, King's Cross.
Salvage Wharf. Wellington street, Battersea.

Ik heb deze lijst enkel overgeschreven, om mijn lezers een denkbeeld te geven van de uitgebreidheid van 't werk. Bovengenoemde plaatsen zijn alleen voor mannen.

Dan zijn er nog ettelijke voor vrouwen, waarvan de voornaamste zijn:

Mrs. Brannwell Booth's
International Rescue Headquarters,
259 Marc St. Hackney.
Women's Shelter 194 Hanbury street Whitechapel.

De meeste dezer huizen zijn voor de gevallenen onder de zusteren, alsook voor ex-gevangenen. Uit een licht te verklaren en zeer prijzenswaardig motief staan deze Homes niet ter bezichtiging van 't publiek open. Ik meen ook dat de fabriek der Darkest England Matches voor vrouwen is opgericht en dat er bijna uitsluitend vrouwen werkzaam zijn. Daar ik er speciaal op aandrong, werd het mij en mijn gezellin toegestaan om zulk een ‘Women's Shelter’ te bezichtigen. Het was gelegen in een kleine zijstraat van een der arme buurten in Whitechapel. De ongelukkigen kunnen er van 's middags 5 uur tot den volgenden ochtend 8 uur terecht voor 2 stuivers; willen ze er gevoed worden, dan moeten ze het dubbele betalen.

Voor 10 cts. ontvangen ze dan een warm avondmaal en een stuk brood met boter of jam, benevens een kop koffie voor haar ontbijt. Wij bezichtigden de keuken, die er zindelijk uitzag, er stonden groote ketels met erwtensoep op 't vuur.

Het gebouw ziet er van buiten vrij somber uit; het is donker rood geverfd en heeft slechts een kleine deur. Door een soort van gang of voorportaal komt men in een groot lokaal, dat voor eetzaal, tevens zitkamer dient, er zijn banken, die veel op schoolbanken gelijken en ook voor tafels worden gebruikt. Verder heeft men de waschinrichting, waar de vrouwen in de gelegenheid zijn zich zelve en haar kleederen te wasschen Dit laatste is van meer belang dan men zoo oppervlakkig denken zou. De arme stumpers toch, die daar een schuilplaats en nachtverblijf zoeken, hebben geen andere kleeren dan die, welke ze aanhebben. Dus kunnen zij ze nooit reinigen. In genoemde wasch-inrichting nu, wordt haar zeep en warm water ad libitum verstrekt en kunnen ze haar garderobe stuk voor stuk een beurt geven. Vervolgens zijn er pijpen met stoom gevuld, waarop ze in weinige minuten droog zijn. De waschtafels bestaan uit houten bakken; in 't midden van 't lokaal hangen de noodige handdoeken, welke tweemaal per dag worden hernieuwd.

Dan zijn er ook nog verscheiden badkamers, waarvan de bezoeksters gebruik kunnen maken.

In speciale gevallen worden ze zelfs gedwongen, om zich te reinigen. Het schijnt echter, dat de meesten niet zeer geneigd zijn tot zindelijkheid. Zoo vertelde de vrouw van den kapitein, onder wier toezicht de ‘Shelter’ stond, ons, dat er onlangs een vrouw in was gekomen, die er zich op beroemde, dat er gedurende tien jaar geen water op haar gezicht was gekomen, behalve als het regende, en dan was 't nog buiten haar schuld. Zij verzette er zich met al haar macht tegen, om een bad te nemen, en er waren niet minder dan vier Salvation Lassies noodig geweest, om haar er in te krijgen. Toen ze er in was, bekende ze, dat ze 't heerlijk vond en beloofde ze, zich van haar water-schuwheid te genezen. Een andere echter, die 's nachts om 12 uur uitgeput en moe een onderkomen zocht, betuigde liever weer op straat te gaan zwerven dan zich te wasschen, hetgeen ze dan ook deed.

Nadat wij gezien hadden, waar ze zich inwendig en uitwendig konden verkwikken, wilden wij natuurlijk de slaapplaatsen bezichtigen.

Wij gingen een vrij hooge trap op en kwamen in een enorme zaal, waar over de twee honderd houten bakken naast elkander stonden. Het beddegoed was hoogst primitief en bestond enkel uit een met zwart wasdoek overtrokken matras, die aan 't hoofdeinde hooger ligt en aldus een kussen vormt. Inplaats van dekens lag er een stuk Amerikaansch leer in elke krib; dit systeem, zoo al niet elegant of comfortabel, is zeer bevorderlijk voor de zindelijkheid, en dit is zeker wel een eerste vereischte, als men bedenkt, welk soort van menschen deze nachtverblijven opzoeken. En passant zij hier gezegd, dat de slaapplaatsen der mannen evenzoo zijn, doch bij hen, evenals trouwens bij de vrouwen in de workshops of elevators, bestaat er kans op beterschap. In 't begin slapen ze in houten bakken, als hierboven beschreven, doch zoodra ze goed oppassen en hun best doen, krijgen ze ijzeren ledikanten met dekens en spreien. Dan behoeven ze ook niet meer de algemeene slaapzalen te deelen, doch hebben

[p. 289]

met hun zessen een vertrek, waarin zelfs waschtafels staan. Nog een graad hooger is het een kamer alleen te hebben. Zooals ik zeide, bestaat deze promotie alleen voor degenen, die in workshops zijn, dus voor de werkers.

In de zoogenaamde shelters blijven de menschen zelden lang genoeg om hooger te komen; dikwijls ook worden ze van daar naar de workshops gezonden. Behalve de houten bakken, bevindt zich nog een soort van kast in de slaapzaal, bestaande uit tal van afgesloten loketten. Deze worden den slapers, oftewel logeergasten, ter berging van mogelijk handgepäck afgestaan. Hun kleeren moeten ze opvouwen en onder hun matras leggen.

Wij waren intusschen weer naar beneden gegaan en zagen eenige vrouwen, die in de shelter gebleven waren; allen mogen dit doen, mits zij werken ten bate der inrichting. Dit is het groote beginsel van 't Leger; n.l.: hulp verleenen door werk te verschaffen.

Wij zagen een viertal vrouwen bezig met de verschillende zalen schoon te maken. De grootste ellende was in haar oogen te lezen, en geen wonder! Hoe diep moet een vrouw niet zinken, vóór zij er toe gebracht is, om een nachtleger voor eenige stuivers en vaak voor niets te zoeken, want er zijn inrichtingen, waar zij kosteloos opgenomen worden.

Bedenk eens, jonge dame, die 's nachts uw ledematen behagelijk uitstrekt op de heerlijke springmatras of 't zachte veerenbed, goed gevoed en verwarmd en omringd door voorwerpen van weelde en smaak, bedenk eens, dat er vrouwen zijn, meisjes wellicht van uw leeftijd, die gelukkig zijn, als ze maar een plaats hebben, waar ze beveiligd zijn tegen wind en regen, die zich bevoorrecht rekenen, als ze slechts onder dak zijn. Want zij, die daar een schuilplaats zoeken, zouden anders den nacht onder den blooten hemel doorbrengen. Ze zouden op een brug slapen, op een boot of God weet waar. Ze hebben vriend, noch maag; geld noch goed! Ze zijn alleen, alleen met 't spook der armoede en van den honger! Wat moeten zij lijden, vóór 't zoover gekomen is; welk een drama moet de geschiedenis der meesten bevatten! Wie weet, hoevelen er onder haar zijn, die bedrogen en verlaten werden door den man, die haar eens trouw zwoer, hoeveel weezen, hoeveel weduwen, en hoeveel Magdalena's, die den voet van 't kruis niet hebben kunnen of willen vinden, en toch zal wellicht op haar ook de spreuk der begaafde Fransche vrouw van toepassing zijn, dat alles weten, alles vergeven is! Wij zien slechts het einde, wij zien ze ellendig en uitgeput haar ongelukkig bestaan voortsleepen, doch wij kennen de oorzaak daarvan niet. Wij zien ze in het groote strijdperk des levens slechts als overwonnenen, en weten niet hoe fel de strijd is geweest, hoe bitter de nederlaag! Plaignons et passons!

Dat zeggen wij en hoogstens wijden wij een traan aan haar rampzalig lot; de adepten van Generaal Booth echter helpen haar en trachten haar op te heffen. De kapitein vertelde ons dat er in 't afgeloopen jaar 86,816 vrouwen in de inrichting geslapen hadden, dat is gemiddeld 235 per nacht; daarvan hadden ze 421 naar verschillende betrekkingen gezonden; van 13 meisjes hadden zij de familie opgezocht en gevonden; 7 vrouwen hadden zij bij haar echtgenooten teruggebracht en haar thuis werk gegeven, verder hadden ze er 163 van naar de Salvation Rescue Homes gezonden, waar ze konden blijven zoo lang ze wilden, terwijl er bovendien een 60tal door andere inrichtingen van 't Leger waren opgenomen. Verder vertelde hij ons dat er in dat jaar 25600 kaartjes voor een ontbijt waren uitgegeven. Op mijn vraag of de salvationists ook huisbezoeken aflegden, antwoordde onze verslaggever dat ze sedert Jan. '91 (ik was er einde October) 1500 huisgezinnen hadden geholpen.

Naast deze Shelter, was een ander gebouw, en wel een crêche, dat, evenals 't eerste, door warme lucht verwarmd was. De atmospheer was er dus aangenaam, ten minste wat de temperatuur betrof.

In een der zalen waren een 25tal babies bijeen, wier geschrei als een noodkreet klonk en mij aan Mrs Browning's Cry of the Children deed denken. Arme stumpers! wat zal hun leven zijn? Geboren in de diepste armoede, zullen zij er ook wel in leven en sterven. Deze inrichting bestaat ongeveer een jaar en in dien tijd waren er een kleine 5000 kinderen opgenomen.

Van daar gingen wij naar een der Elevators. Daar kan elke man, die zich bij 't hoofd-comité daartoe aanmeldt, kost en inwoning krijgen, mits hij er voor werkt. Elken werkman wordt een taak gegeven en indien hij deze niet afmaakt krijgt hij minder eten; zoo zijn er middag en avondmalen van 10-15 en 20 cts. Als ze er vier weken goed gewerkt hebben, krijgen ze wat geld en als ze er toe geschikt zijn en er plaats is, worden ze tot baas verheven. Eenigen komen slechts voor enkele dagen, anderen blijven er geruimen tijd, terwijl weer anderen aan betrekkingen geholpen worden of naar de boerderijen van 't Leger gezonden worden. Zij slapen in een Home, dat ingericht is op de hierboven beschreven manier. Voor hun maaltijden gaan ze naar daartoe ingerichte huizen, waarover straks meer.

In de workshop, waar wij waren, werden matten gevlochten, planken gezaagd, bundeltjes hout voor kachelgebruik klaargemaakt, meubelen vervaardigd en tamboerijnen gemaakt, de laatste ten dienste van het Leger. Elke afdeeling moet de kosten van 't lokaal enz. goedmaken; zoo de opbrengst niet voldoende is, dan wordt dezelve opgeheven. Den mannen wordt zooveel mogelijk werk naar bekwaamheden gegeven.

't Moeielijkste is om een geschikte markt voor de voorwerpen te vinden; vandaar dan ook, dat er hoofdzakelijk zeer courante artikelen, die men in 't dagelijksch leven noodig heeft, worden vervaardigd. - Interessant was 't om de verschillende gezichten der werkers gade te slaan; eenigen hadden blijkbaar alle gevoel van schaamte verloren en schenen er niets in te vinden, om aldus geholpen te moeten worden. Sommigen zagen er slim en geslepen uit en schenen onder 't werk door plannen te beramen om op een andere of nog minder eervolle manier aan den kost te komen. Enkelen werkten met lust en hadden blijkbaar geen gedachte buiten 't geen zij deden. Merkwaardig was 't, hoe beleefd ze over

[p. 290]

't algemeen waren; als ik naga, dat ik dien dag toch onder 't schuim der maatschappij heb verkeerd, onder de laagst gezonkenen, dan sta ik nog verbaasd. Geen enkel onvertogen woord, geen ruw gebaar zelfs, merkte ik op. De discipline was uitstekend en toch moeten er vreemde gasten onder geweest zijn. Zoo merkte ik een heel oud mannetje op en toen ik vroeg of de kapitein, die ons rond voerde, hem kende, vertelde hij ons, dat hij een onverbeterlijke inbreker was geweest en successievelijk 26 jaar gevangenisstraf had ondergaan. Sedert hij bij 't Leger was toonde hij echter beterschap en bekende, dat 't geregelde leven en de discipline hem meer aantrokken dan 't gevaarvol bestaan, dat hij vroeger geleid had. Ook was hij liever in zulk een workshop bezig dan in de gevangenis. Hij was al bijna een jaar in de inrichting en was op 't punt van naar eene boerderij gezonden te worden.

Toen het etensuur daar was, mochten allen uitscheiden en kregen zij een bon naar verdiensten, - daarna begaven zij zich naar ‘The Lighthouse’ waar hun voedsel verstrekt werd. Wij volgden hen derwaarts, na van den beleefden kapitein afscheid te hebben genomen. Hij stak ons de hand toe en betuigde zijn ingenomenheid met ons bezoek: ‘Wij waardeeren het zeer, ‘als vrienden onze inrichtingen komen zien,’ zeide hij. De Salvationists toch, zijn in dit opzicht als de Quakers en noemen iedereen vrienden.

Toen wij aan ‘The Lighthouse’ kwamen, waren eenige heilsoldaten juist begonnen met het uitdeelen der porties. Alles ging geregeld en elke man wachtte geduldig zijn beurt af, na eerst zijn bon te hebben afgegeven. -

Wij stonden juist tusschen de keuken en de eetzaal in, zoodat wij een oog op beide hadden. Er werd op stoomfornuizen gekookt en alles werd heerlijk warm opgedischt.

Het eten der beste werkers, zij die een bon van 20 cts. hadden ontvangen, bestond uit: een vrij grooten biefstuk-pudding, die er werkelijk smakelijk uitzag, benevens een flinken schep witte boonen en eenige aardappelen in de schil. De bons van 15 cts. gaven recht op een snede geperst vleesch, boonen en aardappelen, die van 10 cts. op een snede vleesch met brood; zij die tot de eerste categorie behoorden, kregen een kroes koffie te drinken, de anderen thee.

Het groote beginsel van het Leger is matigheid te bevorderen en daarvoor alleen zou de instelling al prijzenswaardig zijn. Op dat gebied toch heeft het in de 27 jaar, dat het bestaat, reeds onberekenbaar veel nut gesticht. Het was bepaald een genot de arme stakkers te zien eten, doch aan den anderen kant was het hartverscheurend de uitgehongerde gezichten van eenigen van hen gade te slaan, vooral van hen, die een middagmaal van 10 cts. kregen. De meesten zagen er ziekelijk en vervallen uit en sleepten zich met moeite voort. Toen allen bediend waren, stonden de heilsoldaten op en zongen een kort danklied; slechts enkelen der aanzittenden namen er aan deel, doch niemand maakte er een aanmerking op, daar - zooals ik reeds zeide - de godsdienstoefeningen geheel vrijwillig zijn. Het middagmaal liep in de beste orde af en naarmate zij klaar waren, mochten de werklieden in een zijlokaal gaan en een pijp rooken, zoo ze ten minste de noodige materialen er voor bij zich hadden. Ook was er gelegenheid om zich te wasschen. Op de tweede verdieping bevonden zich de slaapzalen, doch daar mogen ze overdag niet op. Te 10 uur moeten alle mannen in bed zijn, in de inrichtingen voor vrouwen mogen de logé's zich te 9 uur ter ruste begeven. Wij zagen de verschillende lokalen en begaven ons daarna naar 30 Argyle street, King's Cross, naar het Prison Home. Dit is echter niet meer in Whitechapel, doch in een geheel ander deel van Londen gelegen. Wij werden er ontvangen door de vrouw van den kapitein, een goedig, burger vrouwtje, dat blijkbaar veel belang in haar werk scheen te stellen. Ze was onuitputtelijk in haar lof over 't Leger en vertelde ons, dat ze nu bijna een jaar met haar man aan dit Home werkzaam was en dat ze daarom een maand vacantie kregen, welke ze te Brighton op kosten van 't Leger mochten gaan doorbrengen. Daarna zou hun ander werk gegeven worden, waarschijnlijk zouden ze aan 't hoofd van een nieuw Home komen.

Ze vertelde ons ook, dat er allerlei soort van menschen onder de ex-gevangenen waren, zelfs een advocaat en een schoolmeester. De laatste had voor verschillende misdrijven 20 jaar gevangenisstraf ondergaan en was nu door zijn familie in dit tehuis besteed.

Verder waren er drie jongens onder de zestien jaar, één van hen, was er op verzoek zijner moeder, daar zij geen raad met hem wist en vreesde, dat hij nog eens in de gevangenis zou komen wegens de vele kwâjongensstreken, welke hij bedreef.

De andere twee waren vrienden; de een had een wissel van £ 35 (f 420) vervalscht, de andere had dien ingecasseerd; beiden waren er door hun patroon geplaatst, omdat hij de zaak niet ruchtbaar wilde maken en hoopte hen aldus op den goeden weg terug te brengen. Het schijnt, dat zelfs eenige rechters zeer met het plan van 't Leger zijn ingenomen en hun soms menschen zenden, die niet in de termen vallen om veroordeeld te worden, maar toch toezicht noodig hebben, en daar 't niet alleen 't doel der Salvationists is, gevallenen te helpen, maar ook hun broeders voor vallen te behoeden, nemen zij dezulken gaarne op.

Het huis, dat wij bezichtigden, zag er netjes uit, er was zelfs een leeszaal; toen wij er binnenkwamen, zaten er twee mannen bij den haard, die, ondanks hun schamele kleeding en verwaarloosd voorkomen, toch nog den gentleman verrieden; waarschijnlijk waren het de advocaat en de schoolmeester van wie de vrouw van den kapitein ons verteld had.

Wij zagen ook de werkplaatsen en de slaapkamers, een en ander was op denzelfden voet ingericht als in de elevators.

Behalve al deze inrichtingen bestaat er nog:

‘Our Household Salvage Brigade.’

Deze afdeeling belast zich met 't inzamelen van allerlei afval, dat op een werf te Battersea, een der buitenwijken van Londen, uitgezocht en zoo mogelijk benuttigd wordt.

De kapitein, die aan 't hoofd van deze Brigade

[p. 291]

staat, hoopte tegen Kerstmis ongeveer 250 personen voor dit werk te gebruiken en dacht het aantal tot 500 toe uit te breiden. Er zijn nu reeds over de honderd huizen, waar zij mogen afhalen, wat anders toch maar weggeworpen zou worden. Verder is er een afdeeling belast met 't ontvangen en uitdeelen der kleeren, welke belangstellende vrienden aan 't Leger zenden. En eindelijk zijn er boerderijen, waar tal van geredde mannen en vrouwen heen worden gezonden. Een der plannen, zoo niet het voornaamste plan van Generaal Booth is om een landverhuizing op groote schaal tot stand te brengen. Voor dat doel is hij met ettelijke honderden volgelingen in Australië geweest, waar hij: ‘model-farms’ aangelegd heeft. Zoodra dit werk klaar is, zendt het Leger in Europa er heilsoldaten en anderen naar toe, die er een afzonderlijke kolonie zullen vormen.

Voor dit alles is natuurlijk veel geld noodig, doch 't is werkelijk een goed doel en daarvoor mag men, neen, moet men iets over hebben. Ten slotte nog eenige opgaven voor de liefhebbers van statistiek.

Van Dec. '90 tot Sept. '91 werden er in de London Shelters 147,324 mannen opgenomen.

In de Food Depôts werden 1,036,809 kaartjes uitgegeven.

In de verschillende Hôtels van 't Leger sliepen 228,944 mannen.

Van 1 Jan. '91 tot 25 Sept. '91 hadden ze aan de Workshops 11,835 aanvragen voor werk, terwijl 1050 bazen om werklieden vroegen, en er 3129 naar vaste betrekkingen werden gezonden.

In de Elevators of Workshops zijn wekelijks gemiddeld 214 werkers; daarvan werden in dit jaar tot 25 Sept. 212 naar de boerderijen gezonden.

Het Prison Home hierboven beschreven is pas sedert 30 Jan. geopend; in dien tijd namen ze 176 mannen op, waarvan 29 werk kregen en 19 naar huis werden gezonden.