De Huisvriend. Jaargang 1892

't Is Saartje wel, of Saartje niet.

't Is heusch niet om met haar te spotten, dat ik even de aandacht vestig op Sara Maria van der Wilp, dichteresse uit het laatst der 18e eeuw. En toch zijn dichtvorm en woordenkeus der kleinere sterren aan den dichterhemel uit den pruikentijd, waartoe zij behoort, zoo zeer afwijkende met die onzer dagen, dat ons onwillekeurig een glimlach om de lippen speelt, wanneer we ons eenige oogenblikken laven aan den welbelegen nectar der dichtergoden en godinnen, van ruim een eeuw geleden.

Die dames en heeren hielden er zoo'n geheel ander woordenboek op na.

Onze Saartje bijvoorbeeld, sprekende van het ondergaan der Lentezon, laat haar glans doven, ‘in 't nat der westerpekelbron.’

Doch 't is daarover niet, dat ik iets zeggen wilde.

Sara Maria van der Wilp, dochter van Willem Frederik van der Wilp, conrector der Latijnsche school te Amsterdam, aan wien zij twee verjaargedichten, en een rouwklacht wijdde, leefde in haar geboorteplaats van 1716 tot 1803.

Hare poëzie doet denken aan die van hare vriendin Lucretia Wilhelmina van Merken, gehuwd met Nicolaas Simon van Winter.

Zij zelve stierf ongehuwd.

Of zij dit betreurd heeft, leeren ons hare verzen niet. Er blijkt wel uit, dat zij gevoel genoeg bezat om tot driemaal toe jonggehuwden te bezingen; éénmaal een zilveren paar; en zelfs haar lier stemde, toen des Heeren Josua van de Poorten's echt met een jonggeboren zoon werd bekroond.

Toen in 1772 hare gedichten, te Amsterdam bij Pieter Meyer, boekverkooper op den Dam, in 't licht verschenen, moest, naar het gebruik dier dagen, een portret der dichteresse het werk versieren. Joseph Marinkelle, in de wandeling, wijl hij zeer klein was, Marinkeltje genoemd, werd door den uitgever uitgenoodigd Saartjes portret te schilderen; dan zou Jan Houbraken het in koper graveeren.

Alzoo gebeurde het in 1771, en zooals te doen gebruikelijk was in die dagen, dichtte Bernard de Bosch het noodige bijschrift; dit luidde aldus:

Dus heeft men van der Wilp getroffen naar 't leven.

Deeze Eer der Maagden treed, ontvonkt door lettermin,

Grootmoedig 't oefenperk der eedle Dichtkunst in.

En weet hier mannlijk naar den eersten prijs te streeven;

Terwijl de lauwer, door vernuft en vlijt behaald,

Om 't jufferlijke hoofd met schooner luister praalt.’

Dichters, voornamelijk ‘lofdichters,’ zijn nooit oprecht. Dit bleek ook hier.

Bernard de Bosch sprak van ‘getroffen naar 't leven’; neen, sprak Saartje, dat ben ik niet; 't portret lijkt naar niets.

‘Heb ik zoo'n schapengezicht?’ zal zij gedacht hebben, ‘en moet ik, de eerbare Sara Maria van der Wilp, ‘mijne verborgen schoonheden door dat uitgesneden lijf maar zoo aan ieders blikken prijs geven? Wat weet Marinkeltje er van?’

Fluks wendt zij zich tot den miniatuurschilder D. Bruininx, om zich ten tweeden male te doen conterfeiten, en laat naar dat portret door R. Vinkeles eene gravure maken.

[p. 179]

Nu ‘barst ook haar zangster los,’ en hoewel zij niet kon verhinderen, dat met haar bundel gedichten ter zelfder tijd het niet gelijkende portret in ieders handen kwam, gaf zij haar verbolgen gemoed lucht door deze regelen:

‘Zie hier mijn sterflijk deel in houding en gelaat

Door Bruyninx teekenkunst getroffen naar het leven.
Wie 't onpartijdig oog op deeze beeldtnis slaat
Zal met mij, tot 's mans eer, daar van getuignis geeven.
Verwerp dan de eerste print, die mij en elk mishaagt,
Mijn' naam wel, maar geen' zweem van mijn gelijknis draagt.’

Nu kwamen de poppen aan het dansen. Joseph Marinkelle was een bekwaam schilder en de gelijkenis zijner portretten was doorgaans treffend. Hij vond zich diep gegriefd over deze vernedering. ‘Was hij voor deze keer al eens minder gelukkig geslaagd, dan had juffrouw van der Wilp de zaak op eene andere wijze kunnen behandelen,’ zoo sprak hij.

Vol verontwaardiging greep hij de pen op en deed een oprecht verhaal drukken, waarin hij zich bitter over het hem aangedane ongelijk beklaagde. ‘Zijn roem te durven verkleinen!’ Het was een nagel aan zijn doodkist, die spoedig daarna noodig werd.

Ten minste, de geschiedschrijver zegt: door deze zaak werd zijn dood verhaast. Hij stierf ongeveer 1776, dus zoowat vier jaar na de quaestie.

't Is eigenaardig om de portretten eens met elkaar te vergelijken, en dan valt de schaal zeer zeker over naar het tweede portret, door Saartje goedgekeurd. Over het al of niet gelijken kunnen we niet oordeelen, maar we kunnen zeer goed zien, dat D. Bruininx in dezen kunststrijd de eerepalm wegdraagt.

Bruininx heeft trouwens het weergeven van Saartjes beeltenis geheel anders opgevat dan Marinkelle.

Bruininx geeft de werkelijkheid. Marinkelle idealiseert.

Bij den eersten zien we de huiselijke dilettante, gezeten op een stoel Louis XV, en gehuld in haar zondagsche gewaad. Het laag uitgesneden puntlijf is aangevuld met den fijn baptist geplooiden doek. Een collier paarlen drukt zacht den welgevulden hals. Het intelligente gelaat wordt omlijst door het plooisel van de bevallig opgemaakte ‘Bonnet.’ Van het haar, naar achteren opgestreken, is dus niet veel te zien. Bij de breede armbanden, welke de polsen der onbekleed gelaten armen versieren, passen de ‘pendanten’ in de ooren. De rechterarm rust op een tafel, staande in een werkkamer, die met boeken overladen is, terwijl de hand de ganzenveder houdt; de linkerhand omvat een rol papier, waarop een gedicht is geschreven.

Waarlijk, het moet aangenaam zijn, zoo'n beschaafde, ontwikkelde vrouw te ontmoeten, en met haar over letterkunde en poëzie te spreken.

Marinkelle daarentegen heeft gemeend niet Sara Maria van der Wilp te moeten uitbeelden, maar haar muze.

Het laag uitgesneden puntlijf van een klassiek geplooid gewaad, zij het ook met 18e eeuwsch snit, stelt Saartje voor in een intiem toilet, een toilet zooals alleen chique bals en fijne partijen ons te zien geven, wanneer de dames gekleed zijn. De 55- à 56jarige leeftijd heeft der volle buste nog geen afbreuk gedaan. De collier paarlen verhoogt de malschheid van het vleesch. Op den achtergrond, een kast met boeken, en daarvoor hangt een breed zwaar gordijn, dat het clair-obscur om het portret verhoogt. In de hand houdt zij een beschreven blad papier.

De dichteresse dus, zichzelf bewust van het genie, dat in haar is gevaren. Een vrouwelijke Apollo in de lijst der 18e eeuw, toen alle poëzie dreigde proza te worden.

Half god, half mensch, maar een god met zulk alledaagsch en kruideniersachtig bijwerk, en een mensch zoo opgedirkt, dat we van de muze van Saartje ons oog afwenden, zeggende: 't is Saartje niet, en met welgevallen de beeltenis van D. Bruininx ter hand nemen en uitroepen: 't is Saartje wel!

A.J.S.v.R.