De Huisvriend. Jaargang 1891

Een Hollandsche schrijfster in Zwitserland.

In het jaar 1740 werd op het kasteel Zuijlen bij Utrecht - dat thans nog aan hen, die een tochtje langs de Vechtstreek maken, een herinnering geeft aan de dagen zijner vroegere glorie - een meisje geboren, de dochter van baron Dirk Jacob van Tuijll van Serooskerken en zijn vrouw, een freule de Vicq. Het kind kreeg de namen van Isabelle Agnes Elisabeth en werd bij verkorting Belle genoemd. Zij ontving de gewone opvoeding van meisjes van haar stand, dat wil zeggen, behalve haar moedertaal leerde zij reeds bijna in de wieg het fransch.

Zij schijnt een zeer levendig, bevattelijk kind geweest te zijn, dat zich al heel spoedig slecht op haar plaats voelde in de kalme, regelmatige, strenge omgeving op het ouderlijke kasteel. De vader vereenigde den strengen ernst van een hugenoot met de hollandsche deftigheid; hij was koel, voorzichtig, maar zeer rechtschapen; afgemeten in al zijn uitdrukkingen en bewegingen, strikt eerlijk en rechtvaardig, dwong hij ieder en ook zijn dochter de grootste achting af; maar elk warmer gevoel bleef uitgesloten.

Met haar moeder sympathiseerde Belle beter; deze was opgewekter, vroolijker en mocht ook haar drukke, opgewonden dochter gaarne lijden; zij was haar troost, haar grootste afleiding, hoewel de grillen en dwaze invallen van het meisje haar menigmaal boos maakten.

Belle troostte zich echter met de wetenschap, dat haar zuster, die veel bedaarder en braver was dan zij, toch lang niet zoo bemind werd; want het moet erkend worden, Belle had, ondanks haar vurigen aard en moeilijk karakter, een goed hart, en haar eigenaardigheden maakten vooral haar zelf het leven lastig en onaangenaam.

[p. 370]

Men verbeelde zich dan ook een jong, levendig meisje, vol hartstochtelijke verlangens naar leven, drukte, afwisseling, vol fantastische droomen over het leven, met een vurig temperament, een onleschbare behoefte naar allerlei aandoeningen; men verheelde zich dan zoo'n meisje, veroordeeld des winters te leven in het doodsche Utrecht en des zomers op het voorvaderlijke kasteel, omringd door zijn hooge boomen en zijn grachten en verder door de eentonige weiden, terwijl niemand rondom haar, behalve haar moeder en jongeren broeder Theodoor - die als zeeman bijna altijd afwezig was - met haar sympathiseerde.

Isabelle was dan ook alles behalve gelukkig; zij klaagde bitter over de eentonigheid van haar bestaan; vol fransche sympathieën, betreurde zij het een hollandsche geboren te zijn. Vaderlandsliefde was een deugd, die Isabelle steeds vreemd zou blijven; zij haakte naar een huwelijk, dat haar uit deze gehate omgeving bevrijden zou, en haar eerste voorwaarde was: ‘Hij mag geen Hollander zijn!’ Zij kon het koele, systematische, droge van haar landgenooten niet lijden.

Reeds zeer jong had zij een zonderlinge vriendschap gesloten met een fransch edelman, die zich in hollandschen dienst bevond, zekeren Constant d'Hermanches. Hij was omstreeks 40 jaar, toen hij met het twintigjarige meisje kennis maakte en haar vertrouweling werd.

Lang nadat hij Holland verlaten had, onderhield zij met hem een levendige briefwisseling, hoogst waarschijnlijk buiten weten harer ouders. Het is hoofdzakelijk uit deze brieven, dat men kennis maakt met een zeer ontwikkeld meisje van goeden huize uit de vorige eeuw, dat, ondanks alle moeite, zich niet in haar omgeving weet te schikken en verteerd wordt van onbevredigde wenschen en onvoldane verlangens.

Zij vertelt hem alles wat haar door het hoofd vaart, het moge zoo dwaas en zoo onzinnig zijn als maar mogelijk is. Zij heeft er behoefte aan leven in haar doodsche omgeving te brengen en weet daarom niets beter te doen dan allen te ergeren door haar buitensporige meeningen, door haar excentrieke gewoonten.

‘Ik verveel mij zoo vreeselijk, dat ik het niet uit kan drukken,’ zegt zij; ‘mijn werkkracht vindt geen uitweg. Mijn moeder gezelschap houden, wat tamboereeren, dat is mijn heele dag.’ De dagen zijn lang, de weken zijn eindeloos. Zij doet haar best om niet een vreemden vogel in de ouderlijke kooi te schijnen, 't is haar onmogelijk; zoodra zij haar eigenaardige meeningen oprecht uitspreekt, ergert men zich, wordt boos en schudt het hoofd over de zonderlinge Isabelle.

Haar grootste uitspanning is, met de boeren rondom Zuijlen om te gaan; zij is voor hen vriendelijk, goed en hartelijk; in een harer brieven beschrijft zij met opgewondenheid een oogstmaal, dat zij en haar jongste broeder met de landlieden hielden. Zij is een groote liefhebster van de natuur; thans, nu het mode is met de natuur te dwepen, is hier niets bijzonders in, maar in 1760 had men de natuur nog niet ‘ontdekt’, men kende haar alleen uit de boeken. Freule van Tuijll echter, die vroeg opstond, en door het veld wandelde, vóór dat de zon de dauwdruppels had opgezogen, is verrukt over de schoonheden, die zij telkens opmerkte, en verwondert er zich over, dat zij de beschrijvingen van de dingen, welke haar in de werkelijkheid zoo betooveren, als een zonsopgang, de lente en zoo meer, in de boeken zoo vervelend vindt.

‘De natuur,’ schrijft zij, ‘staat hoog boven de beschrijvingen. Zij spreekt een taal die de dichters slecht nabootsen.’ Wat vooral in Isabelle, ondanks al haar gebreken, zoo aantrekt, is haar natuurlijkheid, een natuurlijkheid die vooral uit haar groote rechtvaardigheid voortkomt. Zij is rechtvaardig in de eerste plaats tegen zich zelf, en dit doet haar zich zelf kennen en bewaart haar voor ijdelheid. Onafhankelijk als zij is, haat zij alle aangenomen denkbeellen, toetst ze aan haar eigen oordeel en stelt zich boven alle vooroordeelen. Dat zulk een optreden in het vormelijke, conventioneele XVIIIde eeuwsche Holland haar niet veel vrienden bezorgde, is gemakkelijk te begrijpen.

Drie en twintig jaar oud, geeft zij een fransche novelle uit, Le Noble, waarin de hollandsche adel onbarmhartig over den hekel wordt gehaald. ‘Wat is geboorte? Niets dan het recht om te jagen,’ zegt zij onbeschaamd.

Zij twijfelt aan alles, zij gelooft nauwelijks meer aan godsdienst, aan vaderlandsliefde, aan buitengewoon groote deugden. Zij voelt zich ontgoocheld, moedeloos, - zij tracht de verveling te verdrijven door allerlei soorten van bezigheid. Zij speelt op het clavecijn, componeert opera's, schildert, leest van alles en gretig, zij studeert wiskunde; een of twee uren van deze dorre, droge studie frisschen haar op, zij wordt er vroolijker door en wekt daardoor de verbazing op van allen die haar kennen.

Een meisje dat om zich te verstrooien in wiskunde, natuurkunde, metaphysica haar troost zoekt, wie heeft daar ooit van gehoord? Wie begrijpt dat zij alleen door middel van deze afgetrokken studiën de gezondheid van haar geest en lichaam behoudt, dat zij de zwartste droefgeestigheid daardoor verdrijft?

‘Ik kan er niet buiten altijd te leeren,’ schrijft zij, ‘'t is een noodzakelijkheid waartoe mijn opvoeding en levenswijze mij gebracht hebben. Voor een troon zou ik geen afstand doen van hetgeen mij in mijne kamer bezig houdt. Als ik niets meer leerde, zou ik van verveling sterven. - Bedenk dat mijn liefhebberijen bestand zijn geweest tegen de belachelijkheid, waarmede men ze duizendmaal heeft willen treffen, tegen het voorbeeld van luiheid en domheid, die drie kwart en een half mijner landgenooten mij geven, tegen de zware lucht van dit land.’

Afwisseling in haar eentonig leven brachten eenige bezoeken in den Haag, waar zich vorstelijke personen ophielden: koning Christiaan VII van Denemarken, met wien zij niets, en prins Hendrik van Pruisen, met wien zij zeer veel ophad. Deze had eerst een bezoek gebracht op het kasteel Zuijlen en toen zeer veel genoegen gehad in haar levendige, geestige gesprekken. Hij drong er op aan dat zij in den Haag zou komen en bewees haar toen oplettendheden, waaraan zij niet gewoon was en die de afgunst opwekten van de hollandsche dames, welke

[p. 371]

de geleerde, excentrieke jonkvrouw van Tuijll nooit konden zetten.

Mooi was zij overigens niet, wel bevallig en wat de Franschen - met een onvertaalbaar woord - ‘piquante’ noemen. In 1766 bezocht zij met haar broeders Engeland en werd daar zeer gevierd; zij vond het aangenaam daar vrij te zijn en niet gehaat te worden, zooals in Holland; zij vond dit bewustzijn zoo zoet, dat zij zonder spijt haar kleine reputatie zou willen geven voor het gemak er volstrekt geen te hebben.

In Holland teruggekomen, vond zij de straten en de heldere ruiten zeer zindelijk, maar het land zoo eentonig, het gezicht van al die dingen zoo flauw en laf. In Zuijlen ziet zij niets dan een koe, een weide, een molen, en meer dan ooit vindt zij het leven ledig en hol; zij zou jong willen sterven, maar nog liever trouwen om onafhankelijk te zijn. Het werd overigens tijd om een keuze te doen; Isabelle naderde haar 30e jaar, en kon nog maar niet besluiten tusschen al haar pretendenten te kiezen, en deze waren velen in getal; aan allen ontbrak iets.

Een Fransche markies, de Bellegarde, een Duitsche graaf van Anhalt, een paar Engelsche lords, zelfs een vorst, Wittgenstein, deden aanzoek om haar hand; bij sommigen vorderde de zaak reeds tamelijk ver, maar Isabelle kon niets besluiten, totdat zij liefde opvatte - of ten minste meende die op te vatten - voor een Zwitsersch edelman, die zoogoed als geruïneerd was en daarom gouverneur van haar broeders werd. De familie beschouwde dit huwelijk als een mésalliance, maar Belle, die haar eigen wil had, zette het met alle kracht door. Hoe het levendige meisje, dat voor de bedaarde, kalme natuur van haar landgenooten zooveel minachting koesterde, zich kon aangetrokken voelen tot den heer Charrière, die door al deze eigenschappen waardig was Hollander te zijn, blijft een onoplosbaar raadsel van het menschelijk hart, of liever van de vrouwelijke grillen. Misschien hoopte Isabelle door een huwelijk met een man, wiens meerdere zij in alle opzichten was, zich de onafhankelijkheid te verzekeren waarnaar zij zoo vurig verlangde. ‘Ik zal u zien,’ schrijft zij aan d'Hermanches, ‘ik zal een aangenaam land bewonen, ik zal leven met een man dien ik liefheb en die het verdient, ik zal zoo vrij zijn als een fatsoenlijke vrouw het zijn kan; mijn vrienden, mijn correspondentie, de vrijheid van te spreken en te schrijven zullen mij blijven; ik zal mijn karakter door geen veinzerij behoeven te verlagen; ik zal niet rijk zijn, maar overvloedig het noodige hebben en het genoegen smaken het lot van mijn man verbeterd te hebben...’

Of zij echter aan deze onafhankelijkheid zoo veel had, blijft de groote vraag.

Zij trouwde in 1771 en vertrok met haar man naar Zwitserland, waar zij een landgoed zijner familie, Colombier genaamd en bij Neuchatel gelegen, betrokken; het huwelijk schijnt zeer kalm en niet ongelukkig te zijn geweest. Juist aan die eigenschappen van den hollandschen landaard, waaraan Belle zoo'n hekel had, schijnt zij de rust van haar leven te danken gehad te hebben.

Toch moet het leven op Colombier veel geleken hebben op dat van Zuijlen; zij speelde de goede slotvrouw met evenveel plezier als daar; zij deed mede aan het feest van den wijnoogst, woonde een bal bij van de wijnpersers; zij deed aan tuinieren, aan de wasch. Zij ging soms naar Neuchatel, een bal of schouwburgen bezoeken; maar haar oude kwaal, de verveling, volgde haar ook hier, zij vond haar omgeving als vroeger, burgerlijk, saai, klein, en om die te prikkelen, nam zij hetzelfde middel van vroeger ter hand, zij schreef een roman, ‘Lettres Neuchateloises’, een allerliefste, geestige novelle, die echter den toorn der goede Neuchatelenaren opwekte, zoo zelfs, dat zij eenigen tijd uit hun buurt moest gaan. De heer de Charrière vervulde haar hartewensch en ging met haar naar Parijs; zij kwam er tweemalen, en maakte er kennis met Necker, mevrouw de Staël, Chamfort, Raynal en vooral met Benjamin Constant, een neef van haar vriend d'Hermanches; een innige vriendschap verbond haar ook met hem, aan welke vriendschap vele brieven hun ontstaan danken. Op letterkundig gebied won mevrouw de Charrière ook vele lauweren; behalve het bovengenoemde werk maakte haar roman Calista grooten opgang. Sainte Beuve vestigde er in 1844 de aandacht op, hetgeen een herdruk daarvan ten gevolge had.

Evenals al haar andere werken, werd ook dit in het Fransch geschreven, en de fransche critici hebben niets dan lof voor den fijnen geest, den keurigen stijl, welke de werken der hollandsche vrouw kenmerken. Haar andere romans zijn nauwelijks meer bij naam bekend: uit allen echter spreekt haar onvoldane, ontgoochelde ziel. Zij bevredigen den lezer niet, daar zij juist wanneer de belangstelling opgewekt is, plotseling afgebroken worden; het zijn schetsen, omtrekken, meer niet. Der schrijfster ontbrak blijkbaar de lust ze af te werken; juist wanneer de lezer zich voor haar personen en hun gevoelens begon warm te maken, hield zij op zich voor hen te interesseeren.

Mevrouw de Charrière, geboren Tuijll van Serooskerken, stierf in 1803; zij had de fransche revolutie nog beleefd en nam er deel aan door het schrijven van verscheidene brochures, waarin zij op welsprekende wijze een gematigde vrijheid bepleit.

In den avond van haar leven zocht zij in werken van liefdadigheid haar troost; hoewel jonkvrouw van Tuijll meer een hollandsche van naam dan van neigingen was, zoo blijft zij toch door haar geboorte en haar familie, hoe ongaarne ook, een landgenoote van ons - en daarom is het zeker niet van belang ontbloot de nagedachtenis dezer talentvolle, geestige vrouw eens weer in herinnering te brengen.