De Huisvriend. Jaargang 1891

Het spoorweg-‘clearing house’ te Londen.

Onze tijd is het zóó gewoon geworden om de ontelbare geriefelijkheden in de vervoer- en verkeermiddelen als iets volkomen natuurlijks te beschouwen, dat het alleen den opmerkzaamsten waarnemer in 't hoofd komt, eens over de moeielijkheden na te denken, die er overwonnen moeten worden om het den reiziger b.v. mogelijk te maken, in Parijs of Londen een rechtstreeksch plaatsbiljet naar Konstantinopel via Weenen en Sofia te nemen. En toch zijn het vele lijnen, die deels aan particuliere maatschappijen, deels aan verschillende Staten toebehooren, waarover de passagier heenrijdt en die allen voor hunne diensten betaald moeten worden. Daartoe moet dan allereerst nauwkeurig worden berekend, welk percentsgewijs aandeel aan iedere lijn toekomt en welke bedragen de verschillende stations te vorderen hebben, die weer bij andere lijnen betrokken zijn; voorts moet er met al de belanghebbenden een rekening-courant gevoerd worden, die aan eene herhaalde controle wordt onderworpen eer het eindresultaat bereikt is: dat de maatschappij X eene zekere som van de Staatsspoor B te vorderen heeft, maar daarentegen weer harerzijds aan de lijn A schuldig is.

In Duitschland en Oostenrijk is de afrekening dienaangaande nog betrekkelijk eenvoudig, omdat de spoorwegen daar meestal aan den Staat of aan enkele groote maatschappijen behooren. Veel ingewikkelder zijn daarentegen de toestanden bij het Britsche spoorwegwezen, welks veelvertakt net het eigendom van eene talrijke menigte grootere en kleinere ‘companies’ is, die zonder uitzondering particuliere ondernemingen zijn. Gelukkigerwijs hebben de Engelschen een bijzonder talent voor de vereenvoudiging van financieele aangelegenheden en de verdeeling van den arbeid, waaraan de natie een niet onbelangrijk deel van haar succes op handelsgebied te danken heeft. Terwijl b.v. andere landen de afdoening hunner zaken moeilijker en kostbaarder maakten, doordien zij alle uitbetalingen in klinkende munt of bankbiljetten deden - een gebruik dat nog altijd in vele Rijken blijft voortbestaan - schiep Engeland het chèque-systeem, waardoor eenerzijds het lastige uitbetalen van het geld en het daaraan verbonden risico wordt vermeden, en anderzijds een kapitaal van vele millioenen in omloop gebracht wordt, dat anders renteloos zou zijn gebleven. Bij de toenemende uitbreiding der dagelijksche omzetten was het zelfs niet mogelijk, de wederzijdsche betalingen tusschen de Banken en andere groote kantoren in chèques te vereffenen, welke omstandigheid dan ook weldra tot de stichting van het ‘Banker's Clearing House’ leidde, dat tegenwoordig de afrekening tusschen al de bankiers van het geheele land regelt. De zaken dezer instelling verkregen in verloop van tijd een reusachtigen omvang en bewegen zich jaarlijks tusschen de zes- en zevenduizend millioen pond sterling, of twee en zeventig à vier en tachtig duizend millioen gulden.

Daar dit stelsel in de praktijk zoo voortreffelijk voldeed, kwam het ook in toepassing bij het spoorwegverkeer, zoodra dit zich begon te ontwikkelen. Het Londensche spoorweg-Clearing-House werd in het jaar 1842 geopend op betrekkelijk bescheiden voet en omvatte slechts negen maatschappijen, wier zelfstandig bestaan overigens zeer spoedig ophield, daar zij achereenvolgens allen bij de grootere lijnen ingedeeld werden. Door den aanleg van vele locaal- en parallellijnen nam echter de moeielijkheid bij de afrekening tusschen de maatschappijen zóó toe, dat de vereenvoudiging der administratie en expeditie zoowel in het belang der daarbij betrokken lijnen als van het publiek eene onvermijdelijke noodzakelijkheid werd. Zelfs in den tijd der postwagens had die behoefte zich reeds doen gevoelen, wijl het vervoer van personen, pakketten en brieven almede werd ondernomen door particulieren, wier koetsen en wagens zich echter slechts over beperkte afstanden bewogen. Tusschen Londen en Edinburg b.v. moesten de ontvangsten verdeeld worden tusschen twaalf eigenaars van postwagens, die allen op de plaatsgelden, de vrachten en de door het Rijk voor de postverzending uitgekeerde subsidie aanspraak hadden. Van hoe geringen omvang evenwel het brievenvervoer in die dagen was, kan men opmaken uit eene mededeeling in de werken van Walter Scott, waarin gezegd wordt dat de Londensche post in een klein karretje naar de Schotsche hoofdstad gebracht werd en dikwijls niet meer dan.... één enkelen brief bevatte. Niettemin hadden de eigenaars der rijtuigen een verreken-kantoor of ‘Clearing House’ te Londen, waar het bedrag werd vastgesteld, dat elk hunner uit de gemeenschappelijke winsten toekwam; en zoowel dáárop als op het voorbeeld der bankiers berustte de stichting van het spoorweg-Clearing House, waartoe in het derde jaar na de vestiging, dus in 1845, reeds 16 maatschappijen behoorden, wier lijnen evenwel slechts eene gezamenlijke lengte van 656 Engelsche mijlen hadden. Het is zeer belangwekkend, als men nagaat hoe geheel anders dan tegenwoordig het verkeer toentertijd was. De spoorwegen vervoerden b.v. in 1845: 517,888 doorgaande passagiers, waarvan 235,000 van de eerste, 215,000 van de tweede en de overigen van de derde klasse gebruik maakten; er reisden derhalve 13 percent met de goedkoopste klasse, die thans ongeveer 90 percent van het geheele aantal passagiers vervoert. Bovendien bestond destijds ook nog de mode om zich dáárdoor van de gewone passagiers te onderscheiden, dat men zijne eigene equipage en paarden met zich voerde, waarmede men dan van het eindstation als grand seigneur zijne reis kon voortzetten. Die kostbare weelde

[p. 193]

moet toen zeer algemeen verspreid zijn geweest, aangezien de weinige lijnen het vrij hooge cijfer van 7573 koetsen voor deze deftige lui vervoerden.

Het Clearing House maakte zich echter ook destijds reeds beroemd en gezocht door de snelle, billijke en gemakkelijk te begrijpen wijze, waarop het de sommen berekende, die elke maatschappij op grond der verrichte diensten te ontvangen had, - ofschoon het ook niet aan klachten ontbrak, b.v. wanneer de eene of andere lijn zich van de wagens harer concurrente bediende, zonder daarvan melding te maken, terwijl de beambten van het Clearing House het feit over het hoofd hadden gezien. Bij de gestadige toeneming der lijnen mocht het Clearing House er in slagen, den Raden van beheer der verschillende maatschappijen in staat te stellen om de boekhouding volgens een en hetzelfde schema in te richten, daar anders de controle onmogelijk geweest zou zijn. Voor de afdoening van den reusachtigen arbeid der groote inrichting, die hare bureaux onder één enkel dak heeft, zijn de werkzaamheden gesplitst in vele afdeelingen, die elk weder in onderafdeelingen met eigene besturen zijn verdeeld.

De hoofddepartementen zijn: personenverkeer,

barnum. (Zie blz. 191.)

goederenvervoer, afstanden, pakketverzending, verloren passagiersgoederen, pensioenfonds, consumtie der beambten, letterkundige afdeeling en spaarkas, die gezamenlijk een personeel van over de 1500 beambten hebben. De eerste afdeeling - het personenverkeer - is betrekkelijk zonder veel moeite te controleeren, en de daaruit voortvloeiende ontvangsten zijn gemakkelijk te verdeelen over de verschillende maatschappijen, die elke maand aan het Clearing House een lijst moeten inzenden van die verkochte plaatsbiljetten, welke ook tot het reizen over andere lijnen recht geven. Daar de Engelsche spoorwegen meer dan 18,000 stations hebben en de meesten ook doorgaande biljetten uitgeven, was men natuurlijk wel genoodzaakt, het aantal verschillende categoriën van vrachtgelden te beperken, waarom het Clearing House zich dan ook slechts met de biljetten tusschen de grensstations bezig houdt en het toezicht op de anderen overlaat aan zijne reisbeambten, die daaromtrent aan de centraalplaats hun rapport en bloc inleveren.

Het reizen is in geen land ter wereld zoo gemakkelijk gemaakt en vindt nergens op zoo uitgebreide schaal plaats als in Engeland, waar de spoorwegen thans jaarlijks globaal 750 millioen personen vervoeren, zoodat de bevolking per hoofd ongeveer 20 reizen 's jaars doet. Daar de overgroote meerderheid der passagiers slechts korte afstanden berijden, bedraagt het gemiddelde plaatsgeld slechts 42 cents, maar levert het niettemin het hooge totaalcijfer van circa 300 millioen gulden op. De verdeeling van dit groote bedrag wordt echter zeer vereenvoudigd door de omstandigheid, dat men daarbij steeds met contante betalingen te doen heeft, terwijl natuurlijk bij het goederenverkeer het verleenen van een beperkt crediet onvermijdelijk blijft. Het zou ons te ver voeren, als wij hier in bijzonderheden een beschrijving wilden geven van de gecompliceerde afrekening, die het gevolg is van de omstandigheid dat de passagiers met een en hetzelfde biljet hunne reis kunnen voortzetten over een zeer groot aantal lijnen, die dan elk een zooveelste gedeelte per mijl te vorderen hebben, - maar toch is een enkel voorbeeld misschien voldoende, om van deze ingewikkelde berekening eenig denkbeeld te geven. Van Manchester naar Carlisle, een afstand van 587 mijlen, rijdt de passagier over de lijnen van elf maatschappijen, die ieder met respectievelijk 122, 102, 92, 76, 53, 50, 49, 24, 17, 1 en 1 mijl bij die 587 mijlen betrokken zijn. De berekening wordt natuurlijk zeer vergemakkelijkt door de raadpleging van hulpboeken, die opzettelijk voor de beambten van het Clearing House bewerkt zijn; daar ieder cijfer echter eerst na nauwkeurige collationneering met eene andere berekening als ontwijfelbaar juist wordt beschouwd, zijn er tweemaal zooveel geemployeerden voor het werk noodig, dan bij de gewone wijze van administratie het geval zou zijn.

Het tweede departement, dat van het goederenvervoer, was om velerlei redenen veel moeilijker voor het kader van het centrale controlebureau pasklaar te maken. Ieder passagier, onverschillig of hij zwaar of licht is, betaalt hetzelfde reisgeld, en afgezien van de slechts bij uitzondering rijdende pleizier- of volkstreinen en van de personen die in dienst der regeering staan - waarvoor een bijzonder tarief geldt - bestaat er geen ander onderscheid tusschen de reizigers, dan dat van de drieërlei klassen der rijtuigen. Bij de goederen daarentegen komen er onderscheidene eenheidstarieven ter sprake, al naar gelang van de stof, de wijze van verzending (met den personen- of den goederentrein) enz., enz., en bovendien komt nog het gewicht in aanmerking, waarvan de berekening en verdeeling zeer omslachtig is.

Het moeilijkst op te lossen vraagstuk betrof intusschen die wagens, die van de eene lijn ongehinderd op de andere overgaan en voor welker gebruik iedere maatschappij eene zekere som per mijl te betalen heeft. Het Clearing House vond evenwel een practischen weg om de controle der wagens ten uitvoer te brengen en verkreeg daarmede een zóó goeden uitslag, dat de juistheid van hare daarop betrekking hebbende cijfers nooit tot eenig verschil aanleiding gaf. Het toezicht is op die wijze geregeld, dat een ‘ambtenaar van onderzoek’, die door het Clearing House is aangesteld en overal vrijen toegang heeft, elken trein controleert alvorens deze het station van vertrek verlaat; hij noteert de nummers der wagens, met vermelding van den eigenaar, de plaats van bestemming en het gewicht, welke bijzonderheden op iederen waggon aangegeven worden, en levert zijn rapport dag aan dag bij het hoofdkantoor in. Daar de goederentreinen echter ook aan tusschenstations ophouden, waar zoowel wagens afgehaakt als nieuwe bijgevoegd

[p. 194]

worden, heeft diezelfde controle plaats op ieder punt, waar dergelijke verwisselingen voorkomen. De verschillende rapporten worden dan te Londen terstond met elkander vergeleken en, wanneer zij kloppen, in het daarvoor bestemde register gehoekt. Zóó voortreffelijk is deze controle, dat het Clearing House u ieder oogenblik met ontwijfelbare juistheid kan mededeelen, waar zich b.v. de tot de Midland-lijn behoorende kolenwagen no. zooveel bevindt, hoeveel mijlen die wagen op andere lijnen en hoeveel hij er daags te voren aflegde, enz. enz.

Bij de berekening van het aandeel, dat elke maatschappij aan goederen-transport heeft te vorderen, komen er nog vele bijomstandigheden in aanmerking. Waar b.v. de inlading geschiedt, staat het station een vergoeding toe, evenzoo voor tijdelijke bewaring, en eindelijk moeten de verliezen verdeeld worden, die uit ongelukken, beschadiging en slechte verpakking voortvloeien; de daarbij toegepaste stelregel is, zich te richten naar het aantal mijlen, dat op iedere lijn is afgelegd.

Het Clearing House, dat men ook de spoorwegrekenkamer zou kunnen noemen, voorkomt de mogelijkheid dat de eene maatschappij de andere benadeelt, en vormt daardoor de doeltreffendste spoorweg-politie, onder wier toezicht er geene onjuiste aangiften van gewicht kunnen plaats vinden, wijl die onfeilbaar ontdekt zouden worden.

Departement III houdt zich slechts bezig met de afstanden, welke iedere locomotief en iedere wagen over de onderscheidene lijnen aflegt. In het jaar 1887 b.v. bewogen zich over de Engelsche lijnen 13,000 locomotieven, 34,000 personenwagens, 469,000 goederenwagens, 13,000 postwagens en verschillend geclassificeerde voertuigen, dus in het geheel 529,000, die gezamenlijk 277 millioen mijlen aflegden. Deze afstand is even groot als 11,000 reizen om de wereld, of als ongeveer de drievoudige afstand tusschen de aarde en de zon. De gemiddelde arbeid van iedere locomotief bestond in de verplaatsing van 30 wagens over 18,000 mijlen.

Dit gansche enorme verkeer regelt het Clearing House met behulp van 300 in het ‘Mileage’-departement arbeidende klerken, en het bereikt daarmede ten volle het voorgestelde doel: een verband of een ‘trust’ te vormen, onder welks beheer de concurrentie evengoed vrij spel heeft als vroeger. Zóó veelzijdig is de administratie, aan het stelsel verbonden, dat de onderscheidene posten voor betalingen, welke door lijnen voor het tijdelijk gebruik der bedrijfsmaterialen van andere maatschappijen moesten uitgekeerd worden, 24 millioen bedroegen. En toch is de boekhouding door het nommerstelsel, dat elke reis van station tot station voor iederen wagen en elke locomotief nagaat, binnen de engst mogelijke grenzen beperkt, zoodat de geheele regeling met de stiptheid van een uurwerk plaats heeft.

De reisagenten, wier taak het is alle wagens te controleeren en die elken dag een buitengewoon groot aantal bijzonderheden moeten neerschrijven, bedienen zich, ter besparing van tijd, van het ‘Railway Clearing-teekenstelsel’, dat hoofdzakelijk uit stippen en streepjes bestaat, die naar gelang van hunne beteekenis verschillend geplaatst zijn, zooals b.v..:... of .. √ / - enz.

De pakketverzending is eene zeer gewichtige afdeeling van het spoorwegverkeer, daar de Engelsche postkantoren slechts bepaalde voorwerpen aannemen, en ook nooit boven de zwaarte van 11 pond en de lengte van 3½ voet. Alle per spoor verzonden pakketten worden met personentreinen geëxpedieerd, zoodat laatstgenoemden, buiten hunne 750 millioen passagiers en de post, ook nog al de pakketten, paarden, honden en equipages te vervoeren hebben. De opbrengst van het pakkettenvervoer bedraagt ongeveer 39 millioen en die van de post circa 6½ millioen gulden per jaar. Dit schijnt nu wel zeer winstgevend te zijn, maar toch is het de vraag, of de maatschappijen er wel iets bij verdienen, daar alleen de aflevering der 34 millioen postpakketten reeds zeer kostbaar is en daarenboven sommige artikelen, zooals visch, groenten, vruchten enz. onder bedreiging van zware straf op bepaalde uren aan de adressanten moeten afgeleverd zijn, wat in den regel slechts met opoffering van extrakosten bewerkstelligd kan worden. De directie van het Clearing House gebruikt voor dezen tak van dienst 200 harer beambten, die een zóó hooge mate van routine voor dit soort van werkzaamheden bezitten, dat abuizen of verwarringen tot de zeldzaamheden behooren. Op sommige tijden van het jaar, vooral tegen Kerstmis, neemt de stapel pakketten op verbazende wijze toe; maar dan komt het ook juist duidelijk aan den dag, hoe stelselmatig de inrichting werkt en hoe goed zij in den chaos van voorwerpen, waarmede al de postkantoren en spoorwegstations zijn opgevuld, den weg weet te vinden.

De meeste groote kantoren, vennootschappen, openbare inrichtingen enz. hebben loopende rekeningen met het Clearing House, welks taak ten gevolge daarvan nog verzwaard wordt. Het zal echter desniettemin met dit credietsysteem voortgaan, daar het tijdverlies, door de ontvangst van het geld den inzenders berokkend, nadeeliger zou zijn dan het aan de boeking verbonden werk en gevaar.

Het departement voor verloren passagiersgoederen is veel omvangrijker, dan het bij eenige opmerkzaamheid van het reizend publiek wel behoefde te wezen. Bovendien is de Staatswet, die de spoorweg-administratiën voor de bezittingen der passagiers aansprakelijk stelt, zóó streng, dat zij aanleiding geeft tot allerlei misbruiken. Zekere lieden plegen namelijk, bij wijze van industrie of broodwinning, kisten en koffers als verloren aan te geven en de waarde van den denkbeeldigen inhoud op te eischen, dien zij echter nooit bezeten hebben; en ofschoon zulke pogingen dikwijls schipbreuk lijden, gelukken zij soms toch ook maar al te goed, daar in het gewone verkeer geene reçu's van passagiersgoederen worden afgegeven. De werkelijk gevondene, bij het Clearing House ingeleverde en aan passagiers behoorende voorwerpen bedroegen in het jaar 1887 niet minder dan 67,113 stuks, waaronder zich 14,000 kisten en doozen, 5300 reistasschen, 9000 lederen en linnen zakken, 13,500 parapluies en parasols, 10,000 kleedingstukken, 3500 portefeuilles (met geld, wissels of juweelen) en beurzen bevonden, en de rest uit verschillende artikelen bestond. Slechts het kleinste gedeelte van deze goederen wordt gereclameerd, terwijl men het overige na verloop van den vastgestel-

[p. 195]

den tijd ten voordeele der maatschappijen in openbare veiling brengt.

Dat het organiseerend talent van het Clearing House op zijne geëmployeerden overgaat, is natuurlijk, en de aanzienlijke sommen, welke zij onder elkander voor de stichting van een pensioen-, zieken- en verplegingsfonds bijeenbrachten, pleit voor den gezonden practischen zin der deelnemers. Het ‘Huis’ begunstigt dit streven, doordien het voor iedere bijdrage uit de beurzen zijner beambten een gelijk bedrag uit eigen fondsen betaalt. De voorziening in de levensbehoeften der geëmployeerden is op den voet der groote Londensche coöperatieve Vereenigingen ingericht en bespaart het personeel zeer veel geld, wijl het zich in de uitgestrekte kantoorlokalen alle maaltijden voor de helft van den prijs der restauratiën verschaffen kan. Dit departement is een miniatuurvennootschap met aandeelhouders, die echter een zeer goede rente afwerpt, aangezien b.v. uit een jaarontvangst van 114,000 gulden een netto-winst van bijna 7000 gulden overbleef, die voor de uitdeeling van 10 percent dividend gebezigd werd. Ditzelfde geldt van de letterkundige club, die een uitstekende winst afwierp, hoewel de deelhebbers voordeelen genieten, die hun nergens elders worden aangeboden, - en geldt óók van al de andere instellingen, die door de 1500 Clearing-House-geëmployeerden ter bevordering van hun gemeenschappelijk welzijn tot stand werden gebracht en waaronder de ‘Depositobank’ eene voorname plaats inneemt, daar zij haren leden de aannemelijke rente van 4 percent waarborgt.

Uit dit alles blijkt, dat deze Londensche spoorwegrekenkamer hare ondergeschikten goed bezoldigt, waarvoor echter, evenals voor de bestrijding van andere uitgaven, eene daarmede overeenkomende ontvangst noodig is. De kosten worden door al de betrokken spoorwegmaatschappijen pro rata gedragen, en daar hunne bruto-inkomsten jaarlijks ongeveer 840 millioen gulden bedragen, komen daarbij de kosten van het Clearing House nauwelijks in aanmerking. De instelling is voor de spoorwegen het goedkoopste en vertrouwbaarste middel van controle, dat er met mogelijkheid te bedenken is, en heeft het groote voordeel, dat al de leden zich zonder tegenwerping aan zijne uitspraken onderwerpen, zoodat er nu een deugdelijk eenheidssysteem in het Engelsche spoorwegwezen bestaat, zonder hetwelk al die concurreerende maatschappijen op den betrekkelijk kleinen bodem der Britsche eilanden bezwaarlijk zouden kunnen bloeien.

De zetel van het Londensche spoorweg-Clearing House is in de onmiddellijke nabijheid van de Eastonen King's Cross-stations en bij de Universiteit. Evenals de meeste Engelsche openbare gebouwen, is ook dit brandpunt van het Britsche spoorwegverkeer uitwendig volstrekt niet opzichtig; maar des te geriefelijker en practischer is het van binnen ingericht. Buiten de groote zalen voor de beambten, zijn een aantal hoogst elegant ingerichte salons bestemd voor de spoorwegdirectiën, die hier elken dag bijeenkomen om tariefquaestiën te behandelen en over vele andere gemeenschappelijke belangen te beraadslagen. Door bijzondere parlementaire wetten beschermd, verwierf de instelling zich in verloop van tijd eene zóó onbegrensde autoriteit, dat hare uitspraken alom als beslissend beschouwd worden en nog nimmer aanleiding hebben gegeven tot eene gerechtelijke tusschenkomst. Het is een Staat in den Staat, die in zijn eigen beheer voorziet en den vrede bewaart tusschen de vele spoorwegmaatschappijen, welke anders natuurlijk voortdurend met elkaar overhoop zouden liggen.