De Huisvriend. Jaargang 1890

In een geweerfabriek.
(Vervolg en slot van bladz. 232.)

Nadat wij nu de vervaardiging der afzonderlijke geweer-fragmenten van meet af gevolgd hebben en ze ook in samengestelden toestand, d.w.z. het voltooide, wel nog niet geheel opgesierde, maar toch reeds bruikbare geweer hebben bezichtigd, zou thans een tocht naar het schietterrein aan de beurt komen, om de wapens ook hier te zien onderzoeken.

Met het oog op den tijd en den weg evenwel, zullen wij dit deel van ons bezoek tot het laatst bewaren, en begeven wij ons nog eerst naar de hooger gelegen lokalen der thans bezichtigde fabriek, alwaar het repeteergeweer in geheel voltooiden toestand, zooals de soldaat het in de hand krijgt, te zien is.

In verscheidene zalen van den achtersten dwarsvleugel arbeiden een groot aantal der bekwaamste buksenmakers en zetten zij de onderscheidene deelen nu voor goed ineen. Dit werk noemt men het ‘aféquipeeren’. De met verschillende revisie- en juistheidsstempels voorziene losse deelen liggen, voor ieder compleet geweer afzonderlijk, in een vak op lange werkbanken en zijn allen met het daarbij behoorende geweer- en fabrieksnommer gestempeld, nadat zij in nog niet geheel voltooiden toestand ineengepast werden. Dit soort werk is evenwel van dien aard, dat de deelen, ook al worden ze onderling eens verwisseld, in ieder geweer juist werken moeten. - De buksenmaker zet nu hier, na eene laatste contrôle der losse stukken, deze tot een compleet geheel ineen, en zoo zien wij onder zijne handen het fraaie, ja elegante en smaakvolle geweer van den modernen tijd, het sieraad en wapen van den soldaat, ontstaan. De schacht, die in een bijgebouw door middel van scherp staalblik en een fijn soort schuurpapier glad gepolijst en vervolgens geölied wordt, doet in prachtvolle kleurschakeeringen het fraai geaderde hout van den noteboom uitkomen. Op bevallige en toch soliede wijze zijn daar nu al de stalen deelen ineengevoegd: spiegelblank gepolijste vlakken worden afgewisseld door donkerblauwe en donkergebruinde stalen belegsels, en verleenen deze aan het moordende wapen een min of meer zwierig voorkomen.

Door veelvuldig openen en sluiten van het geweermechaniek overtuigt de bekwame werkman, die dit als 't ware ‘op 't gevoel’ doet, zich van het juiste, onbelemmerde ineengrijpen der verschillende deelen; het oog slaat de bewegingen der zichtbare stukken gade, het oor overtuigt zich van het behoorlijk en gemakkelijk werken der onzichtbare. Het magazijn van het geweer wordt geladen met het volle aantal ‘excerceer-patronen’ (wier vorm over het geheel aan de scherpe patronen doet denken, doch die evenwel geheel en al van messing vervaardigd zijn), om de werking van het repeteer-mechaniek te onderzoeken: gelijkmatig als de slinger eener klok klapperen de in beweging gebrachte deelen van het slot, de eene patroon na de andere vliegt er uit te voorschijn, nadat zij den voorgeschreven weg uit het magazijn naar de kamer hebben afgelegd, en hier, na het behoorlijk neerslaan van den slaghout, teruggetrokken en weder uit het geweer verwijderd worden.

Allerlei soorten van mechaniek zijn in dit lokaal vertegenwoordigd. Zoo heeft b.v. het Duitsche repetitie-geweer zijn magazijn voor de patronen in de schacht onderaan den loop, in eene overlangs ingevoerde stalen buis. Men stelt ons evenwel in de gelegenheid om ook zulke repeteer-mechanismen te bezichtigen, waarbij de voorraad patronen in eene aan den onderkant des geweers aanwezige, meer of minder omvangrijke blikken doos geborgen is. Die bewaarplaats kan naar verkiezing weggenomen en aangebracht worden. Weder andere geweren hebben die inrichting aan de bovenzijde, zoodat de patronen op het juiste oogenblik in het geweer vallen.

Wij nemen zelf een voltooid geweer ter hand, en met groote ingenomenheid overtuigen wij ons van de harmonische samenwerking van dit bijna op een horloge gelijkende werkstuk. - Welk een zorg, welk een volhardende vlijt is er aan die vaak onoogelijke stukken besteed geworden. Konden zij spreken, dan zouden zij van hunne verafgelegen geboorteplaats - misschien een Engelsche staalfabriek - weten te verhalen. De vele en velerlei wijzen van behandeling en bearbeiding, die zij ondergaan hebben, doen ons niet vermoeden, in welken vorm zij eens het daglicht aanschouwden, totdat zij eindelijk waardig bevonden werden om bij den kunstvollen bouw van het repeteer-geweer als nuttige leden ingelijfd te worden.

De zwaarte van het repeteer-geweer bedraagt 4 2 tot 4.5 kilo.

De dagelijksche productie eener fabriek van de grootste soort kan op verscheidene honderden voltooide geweren begroot worden.

Het voortreffelijke materiaal, dat voor de fabrikatie gebezigd moet worden, bestaat uit zeven verschillende soorten van staal en ijzer; en zoo zijn:

22 stukken van gegoten staal (groote deelen, zooals loop, huls, kamer, enz.);

15 stukken van veerenstaal (veerende deelen);

12 stukken van staaldraad (pennen, bouten enz.);

8 stukken van fijnkorrelig ijzer (ringen, banden enz);

7 stukken van gewoon staal (schietdeelen, diverse schroeven enz.)

vervaardigd.

Door voorafgaande proefnemingen (kloppen, buigen, rekken in warmen en kouden toestand) overtuigt men zich van de qualiteit van het ter verwerking bestemde ruwe materiaal. Het jaarlijksche verbruik van grondstoffen bedraagt tijdens eene groote leverantie van geweren circa 300,000 kilo; en hierbij komt dan nog

[p. 252]

eene aanzienlijke hoeveelheid voor werktuigen, hulpinstrumenten, enz.

Nadat wij nu op deze wijze met het geweer in al zijne onderdeelen kennis hebben gemaakt, zijn wij verlangend om het ook zijne meest beslissende proef, namelijk het schieten op groote en kleine afstanden, ter voldoening aan den eisch der hoogste nauwkeurigheid en juistheid van treffen, te zien afleggen. Wij begeven ons daarom naar het schietterrein, maar nemen in 't voorbijgaan nog even een kijkje in de verderop gelegen kleine gebouwtjes, het ‘laboratorium’ geheeten. Evenals overal elders, zijn deze gebouwen, waarin ontplofbare stoffen verwerkt of patronen gefabriceerd worden, wegens hun over 't algemeen gevaarlijk karakter ook hier van de overige woon- en werkplaatsen eenigszins verwijderd.

Wij treden het naastbij gelegen gebouw binnen en zien daar, hoe de nauwkeurig afgewogen hoeveelheid grof- en fijnkorrelig buskruit door middel van kleine trechters in de patroonhulzen wordt uitgestort. De hulzen zelf zijn reeds met door daartoe bestemde werktuigen ingezette slaghoedjes voorzien en steken in groot aantal in doorboorde planken. Met de handpers wordt het projectiel er op gezet, en de patroon is gereed.

Met uitzondering van de messingen hulzen, die wel eens uit den vreemde ontboden worden, maken de meeste fabrieken zelf alle deelen der patronen gereed. Cilinder- en fleschvormig, in de meest verschillende grootten, met looden, koperen, stalen en nikkel projectielen van het grootste tot het kleinste kaliber, ter dikte van een potlood, eivormig, boutsgewijs, kegelvormig, met schuine kanten, - kortom, ondenkbare vormen van projectielen zijn daar te aanschouwen. De nieuwste modellen bestaan meestal uit twee metalen: een mantel van koper, messing, staal, ijzer of nikkel, en eene loodvulling, om het noodige gewicht te bereiken; het laatstgenoemde varieert tusschen de 14 en 30 gram. De vorm der tegenwoordige, meestal cilindervormige projectielen doet in geen enkel opzicht meer denken aan de voormalige, zooveel bezongen ‘kogels.’

De patronen voor geweren van alle landen, uit den ouden en den nieuwen tijd, geven ons een duidelijk denkbeeld van de nog altijd voortschrijdende wapentechniek.

Ook de patronen worden met de meeste nauwkeurigheid vervaardigd, gemeten en gewogen. De jaarlijksche productie bedraagt in de grootste fabrieken circa 200,000 stuks. - Doch verder!

Het naastbijzijnde gebouw vormt een soort van schietbaan. Daar wordt b.v. de geweerloop in onvoltooiden, met een gladde boring voorzienen toestand door middel van een zware lading buskruit onderzocht wat de sterkte van het gebezigde materiaal betreft. De loop wordt in een toestel vastgeschroefd, en de lading door eene inrichting tot vuren afgeschoten. Er volgt een slag als het gedonder van een kanon, en een zware looden cilinder vliegt suizend in den op kleinen afstand geplaatsten kogelvanger. Vertoont de aldus behandelde loop na de ontploffing der lading geenerlei gebreken, dan wordt hij ter verdere bewerking doorgezonden. Dit proces noemt men het ‘tormenteeren’ der geweerloopen. Te dezer plaatse worden ook schietproeven ten opzichte van de doorslagskracht en projectielsnelheid genomen. Van de eerstgenoemde overtuigt men zich doorschieten op dikke, met kleine tusschenruimten achter elkaar geplaatste houten planken, of op ijzeren platen, bij de laatsten met behulp van een bijzonder toestel. Met dit werktuig, door den Belgischen overste Boulanger uitgevonden, is het mogelijk, de aanvankelijke snelheid van het projectiel, d.w.z. de ruimte die het in de eerste seconde na het verlaten van den loop doorklieft, nauwkeurig te meten. Die afstand bedraagt bij de geweren uit den jongsten tijd over de 600 meter, terwijl de aanvangsnelheid van het zündnadelgeweer ternauwernood 250 meter bedroeg. - Doch nu naar het eigenlijke schietterrein! Schot op schot knalt hier onafgebroken en wekt de echo's van dit anders zoo stille en eenzame oord.

In een klein huisje, dat met schietgaten voorzien is, zijn de tot ‘proefschieten’ bestemde geweren bijeengebracht. Dit proefschieten heeft meestal plaats met behulp van een toestel, waarin de geweren gespannen worden. Dit toestel, naar zijn uitvinder, den Rus Livtshak, genoemd, houdt het geweer in de geenviseerde positie vast; de door het ontploffen der lading teweeggebrachte schok wordt door elastieke kussens opgevangen en geabsorbeerd. - Het magazijn wordt geladen, en door schot na schot worden de projectielen naar de circa 300 meter verwijderde schijf gezonden. Nadat het magazijn is leeggeschoten, worden de ‘treffers’ op de schijf uitgemeten, aangeteekend en volgens de hoogte- en breedte-verspreiding in een register genoteerd, dat als bewijs voor de draag- en trefkracht van het wapen dienst doet. Wij hebben hier ruimschoots gelegenheid om de schietsnelheid, trefzekerheid en gemakkelijke hanteering van het repeteergeweer te bewonderen. De schoten zitten, wanneer het wapen normaal is, dicht gegroepeerd rondom het zwarte middenpunt der schijf. Wordt er een afwijking geconstateerd, die aan een fout in de samenstelling van het geweer kan toegeschreven worden, dan haast men zich om door allerlei herstellingen, meestal van de visier-inrichting, het gebrek spoedig en afdoende weg te nemen.

Om nu ook op de grootste afstanden te kunnen schieten, is in de nabijheid van sommige groote geweerfabrieken hier of daar op eene weide een hoog, houten getimmerte in de gedaante van een kolossaal spreekgestoelte opgericht, vanwaar dan op eene circa 3000 meter ver staande groote schijf geschoten wordt.

Hier treden vaak verschillende geweerstelsels tegelijkertijd tegen elkaar in het krijt, en pogen zij elkaar door buitengewone resultaten onderling de loef af te steken.

Terwijl het grootere kaliber zich op kleinere en middelbare afstanden in een groote juistheid van treffen mag verheugen, wordt het op verre afstanden aanmerkelijk overtroffen door het kleine kaliber, dat wegens zijn meer gestrekte vliegbaan en grootere doorslagskracht voordeelen oplevert, waar echter ook belangrijk hoogere kosten tegenover staan. Wijl voor het kleine kaliber steeds projectielen met hard metalen omhulsel, als koper, ijzer en zelfs staal, gebezigd worden, slijt het inwendige van den loop door de verhoogde wrijving aanmerkelijk meer af dan bij de looden projectielen van groot kaliber, welker vervaardiging op zichzelf reeds goedkooper is. Van een humaan

[p. 253]

standpunt beschouwd, brengen evenwel de licht splinterende looden projectielen in het menschelijk lichaam een verwoestender werking te weeg dan het harde projectiel van klein kaliber, dat meestal glad doorslaat en beter geneesbare wonden veroorzaakt.

Wij zijn hier aan het einde onzer bezichtigingsronde en nemen nu met een hartelijke dankbetuiging afscheid van onzen cicerone, om nogmaals al het belangwekkende dat wij gezien en gehoord hebben, te overdenken. Vol bewondering zijn wij voor het menschelijk vernuft, dat dit alles ontwierp en tot stand bracht, - maar.... onafscheidelijk paart zich aan dat gevoel van bewondering ook de weemoedige gedachte, dat al die vindingrijke toestellen en machines, al de vlijt en de ijver van zoovele honderde menschen, éénig en alleen bestemd is om met steeds grooter kracht en zekerheid dood en verderf onder het menschdom te helpen verspreiden!