De Huisvriend. Jaargang 1890

In een geweerfabriek.
(Vervolg van bladz. 219.)

In de verdieping gelijkstraats bevindt zich buitendien een magazijn voor geheel en half voltooide producten van allerlei aard, die aldaar opgestapeld worden, om, na in registers geboekt en behoorlijk gecontroleerd te zijn, ter verdere bewerking onder handen te worden genomen. Evenzoo ontvangen de werklieden aldaar de noodige olie voor hunne machines of gereedschappen, van welken aard ook, en vindt men hier in 't algemeen al datgene, wat bij de fabricatie gebezigd wordt.

Nu wenden wij onze schreden naar de ‘revisie’. In dit lokaal controleeren ervaren buksenmakers de bewerkte deelen met mathematisch nauwkeurige instrumenten, om zich van de volkomene bruikbaarheid te vergewissen. Valt dit onderzoek gunstig uit, dan wordt het voorwerp met een bepaalden stempel gewaarmerkt, - maar intusschen vervult de daaraan voorafgaande controleering der stukken ons met niet geringe verbazing! Voor de 83 losse deelen van het geweer worden niet minder dan 343 meetinstrumenten gebruikt, en wel b.v. voor den geweerloop alleen 68 instrumenten, en voor het schijnbaar onbeteekenendste geweerdeel nog minstens 2. Met welk eene pijnlijke nauwgezetheid wordt hier bij alles te werk gegaan! Voor elk dezer meetinstrumenten, die dikwijls een zonderlingen vorm vertoonen, bestaan er bovendien een of meer zoogenaamde ‘tegenproeven’ of ‘rapporteurs’, door middel waarvan de onvoorwaardelijke vertrouwbaarheid der instrumenten gecontroleerd kan worden.

Wij wenden ons van deze angstvallig nauwkeurige onderzoekingen af en hebben het genoegen, in het op korten afstand van daar gelegen bureau voor technici de buitenlandsche geweersystemen uit den ouden en den nieuwen tijd te mogen bezichtigen. Op wat al veelsoortige, vaak bespottelijke wijzen poogt de vindingrijke geest des menschen het ideaal eener verfijnde moordmachine te belichamen! Hetzij met of zonder patronenmagazijn of andere inrichtingen tot snelvuren, steeds tracht het eene wapen het andere

[p. 231]

in samenstelling en bruikbaarheid te overtreffen. Wij zien hier het geweer der legers van Rusland, van Frankrijk, van Duitschland, van Italië, van Engeland, van Oostenrijk, van Zwitserland, enz., - in één woord: van de meeste militaire Staten; vaak vertegenwoordigd door een aantal verschillende exemplaren. Natuurlijk is men hier omtrent het respectieve draagvermogen der onderscheidene soorten van vuurwapens volkomen nauwkeurig op de hoogte, en laat men het ook niet ontbreken aan grondige proefnemingen.

Hier worden nieuwe plannen ontworpen, die evenwel voorloopig nog aan de blikken van oningewijden onttrokken blijven.

Een kijkje in het nabijgelegen bureau van den hoofdopzichter, aan wiens toezicht heel de mechanische inrichting der fabriek onderworpen is, vertoont ons hulpmiddelen voor de fabricatie, als: uitstekende werktuigen, fijne meetinstrumenten, monsters van voortreffelijke materialen, en dergelijken meer.

Nog blijft ons over, een klein lokaaltje te bezichtigen, alwaar door middel van een galvanischen stroom geweerdeelen, en wel speciaal de magazijnbuis, vernikkeld worden, en bovendien ook enkele deelen van luxe-wapenen aan dezelfde bewerking worden onderworpen.

Wij gaan nu een gang door en bevinden ons weder in een groote machinezaal. Daarin worden niet alleen bestanddeelen van het geweer afgewerkt, maar ook geheele machines en gedeelten er van, meetinstrumenten, werktuigen, projectielen (geweerkogels) vervaardigd en bewerkt. Hier arbeidt een keurcorps van werktuigkundigen en machinemakers. - In de allereerste plaats trekken ongeveer 20 omvangrijke, op een rij staande machines onze aandacht; deze dienen tot het insnijden der zoo belangrijke groeven (schroefsgewijze indiepingen) in het binnenste van den geweerloop. Langzaam maar zeker en met bewonderenswaardige nauwkeurigheid arbeiden deze voor elk kaliber bruikbare kolossussen en snijden zij met lange stangen, waaraan de ternauwernood merkbare sneden aangebracht zijn, de als schroefdraden rondloopende groeven in het om zijn as draaiende vuurroer; deze bewerking duurt twee uren. In de nabijheid worden door eene machine onder een regelmatigen tiktak uit geplette looden staven projectielen gevormd, die men voor het ‘proefschieten’ der geweren bezigt. Eene andere ‘kalibreert’ patroonhulzen op binnenste en buitenste afmetingen. Groote schaafmachines bewerken de oppervlakte van gegoten ijzeren machinedeelen met scherp staal; anderen stooten er de ruige kanten en de braam af. Tusschen al deze ijzeren arbeiders bewegen zich in drukke bedrijvigheid de menschelijke: ieder hunner heeft zijn bepaalden werkkring, die al zijne bekwaamheid en nauwlettende zorg in beslag neemt. In lange rijen staan vlijtige arbeiders aan de bankschroef en voltooien daar gedeeltelijk het werk hunner ijzeren collega's. Op den achtergrond dezer door een houten beschot met breede deuren in tweeën gesplitste zaal worden meerendeels bestanddeelen van het geweer op ons reeds bekende machines bearbeid, evenals wij reeds in het eerste bezochte gebouw gelegenheid hadden om waar te nemen. Ook hier houden een aantal werkbazen toezicht en verstrekken zij aan jonge beginners practisch onderricht.

Bij het doorgaan van een gang zien wij een tusschen twee gebouwen stroomend kanaal, welks watermassa eene groote turbine in beweging brengt, die mede een aanmerkelijk deel tot de drijfkracht bijdraagt.

De eerstvolgende deur geeft weder toegang tot een smederij, waarin evenwel geen machine-, maar meerendeels handenarbeid vervaardigd wordt, en wel voor werktuigen en machinedeelen. In dit lokaal worden ook de geweerloopen met soldeersel van korrel en vizier voorzien; en bovendien bewerkt men hier gereedschappen voor het harden en soldeeren van velerlei stalen en ijzeren stukken voor algemeen gebruik.

Wij gaan dit lokaal door en bevinden ons weder tusschen machines, die er uitzien als lange tafels en den geweerloop aan de binnen- en buitenzijde door middel van amaril afslijpen, totdat hij de juiste dikte en vooral het juiste kaliber bezit. Dit is een werk, dat met de grootst mogelijke zorg en voorzichtigheid plaats moet hebben, daar eene kleine afwijking den met zooveel moeite en inspanning vervaardigden geweerloop onbruikbaar maakt. Dikwijls worden er vijf loopen tegelijk ingezet, en de machine trekt de buizen dan langzaam door met eene slijpmassa voorziene gaten, terwijl de werkman af en toe met kleine bouten de boringen en de dikten der buis meet. Hier worden ook door middel van machines die geweerloopen recht gemaakt, welke onder de voorafgegane bewerkingen wellicht iets verbogen mochten zijn. Hiertoe wordt evenwel een zeer bijzonder geoefend oog vereischt.

Iedere werkbaas, die een bepaalde bewerking moet doen uitvoeren, slaat na afloop daarvan zijn eigen stempel op den geweerloop, waarop dientengevolge een niet gering aantal stempelletters en teekens komen te staan. Dit heeft ten doel om bij eene in later tijd ontdekte fout steeds den daarbij betrokken werkbaas ter verantwoording te kunnen roepen. En ditzelfde geldt in 't algemeen voor alle andere bestanddeelen van het geweer.

De verdere behandeling van den loop kunnen wij in eene andere zaal, een trap hooger gelegen, gadeslaan. Hier wordt de schroef, waarmede de geweerloop en de huls vast verbonden zijn, ‘aangesneden’, de loop op de juiste lengte afgestoken, en de patroonkamer ‘opgewreven’, d.w.z. tot den vorm, dien de patroon zelf bezit, uitgedraaid, opdat de laatstgenoemde in hare bewaarplaats zou kunnen geschoven worden. De monding van den loop wordt bijgevlakt, en ook de scherpe kanten verwijderd, die belemmerend zouden kunnen werken. De positie van het viziertoestel, de plaats waar het vizier en de korrel is aangebracht, wordt op eene bijzondere machine gecontroleerd, en ten slotte de geweerloop met het in belangrijkheid daarop volgende deel van het geweer, de huls, vast aaneengeschroefd. Al die werkzaamheden vereischen buitengewone zorg en bekwaamheid, om geene beschadiging te veroorzaken en den ongestoorden voortgang der fabrikatie mogelijk te maken. De aldus met de huls - waaraan zich nu ook reeds het afschiettoestel bevindt - verbonden geweerloop wordt ter algeheele voltooiing met de nog ontbrekende deelen - ‘equipeering’ noemt men dit met een technisch woord - naar de tegenovergelegen zaal gebracht, alwaar bekwame

[p. 232]

buksenmakers de ‘systemen’ vereenigen, d.w.z. de gezamenlijke slotdeelen en stukken van het geheele geweer in elkaar passen en voorloopig zonder schacht ineenzetten. Wij kunnen daardoor reeds het geheele mechanisme in zijne werkingen gadeslaan, daar al de verschillende stalen deelen een in elkaar gezet, door schroeven verbonden geheel - ‘systeem’ genoemd - vormen. Deze systemen worden natuurlijk in alle opzichten nogmaals grondig onderzocht, of de deelen harmonisch samenwerken en onberispelijk zijn. Dergelijk werk wordt daarom dan ook alleen door bekwame buksenmakers uitgevoerd; deze worden ‘systemeurs’ genoemd en hun arbeid heet ‘vooréquipeeren’ Met dit werk houden zich de buksenmakers bezig, die in de een trap hooger gelegen zaal arbeiden.

En tegenover laatstgenoemde zaal eindelijk bevinden zich de ‘schachters’, d.w.z. die werklieden, die de ‘systemen’ in de geheel voltooide geweerschacht ‘inlaten’. Wij kunnen daarom hier het voor goed ineengezette geweer beschouwen. De stalen deelen zijn evenwel nog niet gepolijst, evenmin gebruineerd als geblauwd; ook wordt de geweerschacht nog aan de buitenzijde glad gemaakt. Daarentegen verkeeren al de onderscheidene deelen reeds in den toestand, waarin zij nu voor altijd blijven zullen. Uit dien hoofde wordt dan ook de eerste schietproef ondernomen, alvorens aan het geweer de laatste hand wordt gelegd, bestaande in het aanbrengen van al die verfraaiingen, die de uiterlijke schoonheid van het vuurroer zoozeer verhoogen. De aldus ‘geschachte’ geweren worden in daartoe bestemde handwagens naar het schiethuis gereden, ten einde daar onderzocht te worden, in hoever zij al dan niet geschikt zijn om er juist mede te treffen.

Een helder klokgelui klinkt ons in de ooren! - Wij zien op ons horloge: het middaguur is aangebroken. Tegelijkertijd hooren wij ook de snerpende tonen van twee stoomfluiten: dit zijn de signalen, die den arbeiders in de verschillende werkplaatsen het begin der middagrust verkondigen. Ook bij ons doet de maag hare eischen gevoelen, en wij gaan dus eens naar een gastvrijen disch in de stad omzien.

Op straat stroomen de arbeiders ons in dichte drommen voorbij en reppen zij zich voorwaarts zooveel zij kunnen, om hun middagmaal te gaan gebruiken. Vele vrouwen en kinderen, met manden en mandjes beladen en zich eveneens haastig voortspoedend, brengen hun mannen of vaders het middageten in de werkplaats, waar de verafwonende, zoo goed en zoo kwaad als het gaan wil, tusschen de nu rustende machines zijn vaak zeer sober maal verorbert. Des zomers geschiedt dit meestal in de open lucht, in den naasten omtrek der fabriek. Doch het uur, dat hun hiertoe vergund wordt, is weldra verstreken: even vóór 1 uur doen zich weder de signalen hooren, die alle arbeiders tegen dit uur weder op hun post roepen, - de machines beginnen weer voort te ratelen, en het werk wordt op geregelde wijze hervat.

Nadat wij eveneens in eene restauratie, welker eigenaar een toonbeeld is van joviale hoffelijkheid, onzen inwendigen mensch behoorlijk versterkt hebben, spoeden wij ons heen, om onzen belangwekkenden bezichtigingstocht weder voort te zetten, want wij hebben nog het een en ander voor den boeg, en hoe snel waren de voormiddaguren verstreken!

Wij begeven ons nu naar een ander, afzonderlijk staand gedeelte der uitgestrekte geweerfabriek. Het met zwaar metselwerk ommuurde gebouw herbergt een stoommachine van omstreeks 50 paardekrachten, benevens de noodige stoomketels. Op het omliggende terrein bevinden zich bovendien verscheidene gebouwen, die als voorraadsmagazijnen dienst doen.

Wij treden het hoofdgebouw binnen en vinden aldaar op de verdieping gelijkstraats weder eene uitgestrekte machinezaal, die evenwel zoo vol machines staat, dat alleen de voor den arbeid bepaald onmisbare tusschenruimte overblijft: van elk plaatsje en plekje is gebruik gemaakt. Hier worden hoofdzakelijk de kleinere en kleinste bestanddeelen van het geweer vervaardigd, zooals veeren, vizierstukken, ringen, enz. De soort en de wijze van den arbeid en van de machines is dezelfde, die wij heden herhaalde malen konden gadeslaan. Vlak naast deze zaal bevindt zich eveneens een kleine ‘revisie’, waarin het voltooide werk gecontroleerd wordt; daarnaast is het bureau van den bij dit deel der fabriek geplaatsten hoofdopzichter, benevens een klein magazijn voor afgewerkte onderdeelen, ingeval deze laatsten niet rechtstreeks aan het hoofdmagazijn der andere fabriek, die wij hedenmorgen bezichtigden, worden afgeleverd. De orde is ook hier dezelfde, als reeds in de andere inrichtingen door ons bewonderd werd. Op de bovenverdiepingen bevinden zich lange rijen werkbanken, waaraan de bekwame arbeiders met de vijl de stukken afwerken, om ze daarna aan het harden te kunnen onderwerpen, wat in een zijgebouw geschiedt. Daar vindt men ook een groote smederij, waar de kleine deelen met zware stoomhamers op dezelfde wijze als in de 's ochtends door ons bezichtigde fabriek gesmeed worden.

Een blik in het machinelokaal doet ons eene kleinere stoommachine zien, welker blinkende deelen zich in gelijkmatigen arbeid bewegen en de voor dit gedeelte der fabriek benoodigde drijfkracht leveren.

(Slot volgt.)