De Huisvriend. Jaargang 1890

Dr. G.F. Westerman.

‘Het behoort in ons vaderland reeds tot de algemeen erkende waarheden, dat de meeste instellingen, aan wetenschap en kunst gewijd, uit kleine middelen haren oorsprong namen. Zij werden geboren uit eenvoudige, doch welberaamde plannen, meestal door eenvoudige burgers gevormd, wien het gemis van tonnen schats, rang van afkomst en macht van te bevelen, vergoed wordt door een helder hoofd, een werkzamen geest, een ijzeren wil en die gave van bedaard overleg, welke het schijnbaar onmogelijke soms mogelijk en uitvoerbaar maakt.

De zwarigheden, waarmede zulke mannen te kampen, de tegenkanting waarmede zij te worstelen hebben, en de moeielijkheden die zij overwinnen moeten, zijn zooveel wetsteenen voor hun vernuft, zooveel spoorslagen voor hunnen ijver, zooveel teekens tot volharding. - Wat de zaak eenmaal kan worden, ligt reeds in ruime en heldere omtrekken voor den geest van hem, die haar dacht, en nauwelijks is zij ontstaan, of, in weerwil der algemeene laauwheid, snellen wakkere mannen toe om haar te helpen schragen. De menigte staat rondom en van verre. Zij prijst en laakt, zij vereert en bedilt, zij beoordeelt en veroordeelt; en onwillekeurig treedt men toe ter bevordering van hetgeen loffelijk is en goed, en in weinig tijds is een stoute gedachte aanschouwelijk gesteld in eene voortreffelijke inrichting, van welke vreemdelingen zelfs met lof gewagen.’

Geen waardiger inleiding tot een kort woord over den onlangs overleden Directeur der Amsterdamsche Diergaarde, Dr. G.F. Westerman, dan deze menschkundige regelen van wijlen zijn mede-directeur, den heer J.J. Wijsmuller, in zijne voorrede van den ‘Eerste

[p. 229]

Gids voor de bezoekers van Natura Artis Magistra,’ uitgekomen in het jaar 1843. Het in 1838 gestichte genootschap had toen nog slechts vijf jaren bestaan, en toch mocht de heer Wijsmuller destijds reeds wijzen op de merkwaardige snelheid, waarmede de inrichting zich had ontwikkeld en uitgebreid.

Onder dagteekening van 29 April 1836, dus nog twee jaar vóór de stichting van ‘Artis’, richtte de heer G.F. Westerman een adres aan Koning Willem I, waarbij hij Zr. Ms. ondersteuning vroeg bij de oprichting van eene blijvende Diergaarde te Amsterdam. Dit adres werd, op vereerende uitnoodiging, kort daarna gevolgd door

Dr. G.F. Westerman. (Zie blz. 228.) Overleden 11 Mei 1890.

een uitgewerkt plan, waarin hij met al de warmte eener innige overtuiging aantoonde, hoe nuttig en wenschelijk eene dergelijke inrichting wezen zou, in het bijzonder ook voor de studeerende jongelingschap. Tevens werden met helder doorzicht de juiste middelen aangetoond om den voortdurenden bloei daarvan te verzekeren. Dat was de eigenlijke aanvang der geschiedenis van Amsterdams ‘Artis’, die tevens de geschiedenis is van Dr. Westermans leven: beiden waren ten nauwste verbonden, allengs saamgeweven en ten laatste geheel met elkaar vereenigd: Artis en Westerman, Westerman en Artis, waren één en ondeelbaar.

Het Amsterdamsche Stadsbestuur van een goede halve eeuw geleden, welks meening natuurlijk over de aan den Koning ingediende adressen werd ingewonnen, meende dienaangaande ongunstig te moeten adviseeren. Hoogst waarschijnlijk werd men daartoe gedrongen door de vrees, dat het voortdurende verblijf van zoogenaamde wilde beesten òf tegenkanting der burgerij, òf werkelijk gevaar kon veroorzaken.

Amsterdam mag zich echter gelukkig rekenen, dat Westerman niet werd afgeschrikt door het mislukken zijner eerste pogingen, maar, omziende naar andere middelen tot bereiking van zijne grootsche ideeën, met twee andere achtenswaardige Amsterdamsche burgers, de heeren J.W.H. Werlemann en J.J. Wijsmuller, het besluit nam om zonder hulp van Staat of Stad het stoute plan te ondernemen.

Vragen wij, welke verborgen krachten zulk een inspanning schraagden en tot zulk eene schitterende verwezenlijking leidden, dan geeft de schrijver der straks aangehaalde Voorrede daarop gereedelijk het antwoord:

‘Westerman vond van der jeugd aan een welgevallen in het beoefenen der zoölogie; onwillekeurig geraakte hij aan het verzamelen van uitheemsche vogels. Elk voorwerp, dat zijne verzameling kon verfraaien of uitbreiden, trachtte hij, in weerwil van moeite en opoffering, zich te verschaffen. In uren aan den arbeid ontwoekerd, verlustigde hij zich in het verzorgen dezer dieren, zoowel als in hun bezit. Geen wonder derhalve, dat de zucht naar eene zoölogische instelling dikwijls bij hem was ontwaakt en slechts getrouwe handen en een gunstig oogenblik afwachtte, om niet weder in te sluimeren.’

Geen wonder derhalve, zeggen wij op onze beurt, dat Westerman zijne met zooveel opoffering bijeengebrachte collectie belangeloos strekken deed tot eersten grondslag der verzameling; dat hij jaren achtereen de moeilijke taak van bestuurder (in den echten zin des woords) wist te vereenigen met zijne maatschappelijke betrekking als boekverkooper; dat de evenaar, wanneer hij dreigde over te slaan, het eerst neigde naar de Diergaarde; dat hij zich ter wille daarvan soms aanzienlijke geldelijke offers getroostte, en eerst in 1846, op herhaalden aandrang van de zijde zijner medebestuurders, eene kleine jaarlijksche toelage aannam. Eenige jaren daarna, in de Meimaand van 1858, meende hij ook het oogenblik gekomen om zich geheel aan de inrichting te wijden, en na zijne

[p. 230]

zaken in den boekhandel (Kalverstraat te Amsterdam) vaarwel te hebben gezegd, vestigde hij zich metterwoon in de onmiddellijke nabijheid der tuinen, om onvermoeid een wakend oog op zijne lievelingsstichting te kunnen houden.

Op die wijze zijn Westerman en ‘Natura Artis Magistra’, later met den titel van Koninklijk Zoölogisch Genootschap verrijkt, langzamerhand één geworden. Door die gedachte gedreven, meenden wij geene betere hulde aan de nagedachtenis van den waardigen overledene te kunnen brengen, dan door dit korte herinneringswoord met zijne beeltenis te sieren. Hij heeft er alle aanspraak op, dat zijn naam steeds met eer en waardeering herdacht wordt, want zoo van iemand, dan kon van den 82-jarigen Dr. Westerman, toen hij in den avond van 11 Mei jl. overleed, ten volle getuigd worden, dat hij zijne gaven en krachten steeds ten nutte zijner medeburgers had besteed. Zonder eene eigenlijk gezegde wetenschappelijke opleiding te hebben genoten - den doctorstitel ontving hij eerst vele jaren later ‘honoris causa’ van de Hoogeschool te Oxford - heeft Westerman door zijne liefde voor de beoefening der zoölogie er krachtig toe medegewerkt om de natuur- en dierkundige wetenschap op nieuwere, en vooral juistere banen te leiden. Dit alles werd dan ook nog eens bij Westermans begrafenis met warme erkentelijkheid herinnerd door verschillende wetenschappelijke autoriteiten, zoowel stad- en landgenooten als vreemdelingen.

Geen beter en schooner monument voor Dr. Westerman dan zijn ‘Artis’! Wat heeft hij er van weten te maken! Wanneer men het kleine plekje gronds van den tuin ‘Middenhof’, dat in de eerste jaren de gansche bezitting van het genootschap vertegenwoordigde, vergelijkt met de uitgestrekte terreinen, welke thans het grootsche geheel vormen, - zich voor den geest brengt, van hoe luttel beteekenis in den aanvang de verzameling van levende dieren en het Museum waren in vergelijking met den inhoud en de verscheidenheid, waarop thans mag worden geroemd, en zich de herhaalde uitbreidingen kon wegdenken, dan zou men bijna aan wonderen en tooverkracht gaan gelooven. Het blijft evenwel opmerkelijk hoe deze stichting, als eene grootsche gedachte welke gestalte heeft gekregen, telkens werd uitgebreid, terwijl alles in den omtrek daarvoor als uit eerbied terugweek en verdween.

En dat alles is het werk der Amsterdamsche burgerij zelve: geen voetbreed grond, geen enkele steen is een geschenk van Staat of Stad! Wel mag zij trotsch zijn, en niet het minst bij de bewustheid, de eerste inrichting van dien aard op Europa's vasteland te hebben doen verrijzen. Velen verkeeren nog in den waan, dat in onze hoofdstad iets dergelijks óók al tot stand kwam in navolging van tallooze voorgangers in het buitenland; het is daarom misschien niet ongepast, hier in chronologische orde de in het eerste 25-tal jaren na de stichting van ‘Artis’ gevestigde Diergaarden, met de jaren hunner opening, te laten volgen:

Londen	1829
Amsterdam	1838
Antwerpen	1843
Berlijn	1844
Brussel	1851
Gent	1852
Marseille	1854
Rotterdam	1857
Frankfort	1858
Keulen	1859
Parijs	1860
Dresden	1860
Weenen	1862
Den Haag	1862
Hamburg	1863

Uit deze cijfers blijkt, dat aan Engeland de eer van het initiatief moet worden toegekend, doch dat Amsterdam ten minste in dit opzicht niet kan beschuldigd worden van lauwheid en tragen zin. Daarvoor heeft Dr. Westermans wakker en volhardend optreden haar gevrijwaard! Zulke mannen hebben een geloof in eigen kracht en in de zegepraal hunner zaak, dat bergen van bezwaren en tegenwerking kan verzetten.