De Huisvriend. Jaargang 1890

Het tropische woud,
door Dr. H.J. Veth.

Volgens het oordeel van alle reizigers, die het voorrecht hadden een tropisch bosch in Azië, Afrika of Amerika van nabij gade te slaan, maakt zulk een woud een geheel anderen indruk dan een bosch in de gematigde luchtstreek. Het vormt geene afgeronde, samenhangende massa, maar in zijne omtrekken vertoont zich eene zekere ongelijkheid en onregelmatigheid, die te zamen hangt met de duizenderlei vormen, waaruit zulk een woud is samengesteld. Door de uit-

[p. 227]

eenloopende hoogte der verschillende boomsoorten, door den verschillenden vorm der kronen, die zich nu eens spits, dan weder rond of vlak boven de omringende bladerenmassa verheffen, door het ijle loof van dezen en de dichte bladertooi van genen boomreus, gelijkt zulk een bosch volstrekt niet op onze meer oorspronkelijke bosschen, waarin eene enkele boomsoort, zoo niet uitsluitend, wordt aangetroffen, dan toch verreweg het overwicht heeft over de overige, en waaraan dientengevolge bij alle poëtische schoonheid en verhevenheid eene zekere mate van eentonigheid niet kan worden ontzegd. En is dit verschil reeds op eenigen afstand duidelijk merkbaar, hoe veel te meer valt die vormverscheidenheid in het oog, wanneer men het bosch zelf betreedt. Dan wordt alles overtroffen, wat de stoutste verbeelding ons heeft kunnen voorspiegelen. Geen boom gelijkt op den anderen in de kleur van zijn bast, van zijne bladeren, bloemen en vruchten. Geen gewas treedt in het tropische bosch gezellig op; bij elke schrede veranderen de vormen. Vooreerst de palmen met hunne slanke stammen, gekroond met sierlijke waaiervormige bladen, die meestal hoog boven de omringende gewassen uitsteken; vaak staan zij alleen, somtijds in groepen, een grootere palm door eenige kleinere, gewoonlijk hare worteluitspruitsels, omgeven. Dan de talrijke boomvormen met peulvruchten, die door hunne gevederde bladeren en dikwijls prachtig gekleurde bloemtrossen in het oog vallen. Hier zijn de vijgen met hunne groote heerlijk groene bladeren en hunne wijduitstaande door luchtwortels gedragen takken, daar de boomachtige Malvaceën met soms vormeloos dikke stammen en groote prachtvolle bloemkronen. En verder de boomachtige netelplanten en wolfsmelksoorten, in het oog vallend door veelal wonderbare vormen en voorzien van een melksap, dat nu eens drinkbaar is, dan weder het doodelijkste vergift levert. Dan de altijd groene mirten en laurierboomen, de dikstammige Cycadeën met hunne kamvormige bladeren, de boomachtige varens met hun fijn verdeeld loof, de..., maar waar zouden wij eindigen, wilden wij alle groepen opnoemen, die het tropische bosch tot sieraad verstrekken.

Zeer rijk aan vormen, kleuren en geuren zijn niet minder de kruidachtige gewassen, die den vochtigen bodem bedekken, vooral daar, waar het bosch wat minder dicht is of waar zich een rivier of beek bevindt. Hier ontwikkelt zich eene rijke verscheidenheid der schoonste bladplanten, der rijkste en bontste bloemvormen, waaronder de bontbladige Begonia's, de Caladium's met pijlvormige gevlekte bladeren, de bontbladige Tradescantiën in de eerste plaats mogen genoemd worden. Allerlei Convolvulaceën, passiebloemen en anderen doorkruisen het dichte kreupelhout met guirlanden, waaraan de sierlijkst gevormde bloemen hangen; tegen de boomen werken zich de klimpalmen omhoog, wier stengels, gewoonlijk onder den naam rotting bekend, bij eene dikte van één duim, eene lengte van vier tot zeshonderd meter kunnen bereiken. Voeg daarbij de tallooze lianen uit de meest uiteenloopende planten-familiën, die de oude palmen en vijgen zoo dicht omgeven, zich in den stam ingravend, dat zij die als een slang omsingelen en ten slotte nog slechts een dooden cilinder omgeven. Als strikken slingeren zij zich van den eenen boom naar den anderen, hangen naar beneden, klimmen nogmaals omhoog, doorkruisen het geheele woud en veroorzaken door hun vasten, houtachtigen bouw in hoofdzaak die ondoordringbaarheid, waardoor het tropische bosch zich kenmerkt. Het onmogelijke om in een echt oorspronkelijk woud diep in te dringen, wordt, behalve door de tallooze slingerplanten ook nog veroorzaakt door de verrottende stammen van gestorven woudreuzen, die den bodem bedekken en met een dik kleed van week mos en varens zijn overtrokken. Een schijnbaar stevig omhulsel omgeeft nog den stam, maar nauwelijks heeft men er den voet op gezet of men zakt diep in de weeke vergane inwendige massa.

Nog overvloediger en bonter wordt de kleurenpracht en de vormenrijkdom in het loofgewelf van de woudboomen zelf, waar zich de woekerplanten hebben gevestigd, die van éénen boom soms een rijken bloementuin maken. Daar vindt men de Bromeliën met hunne vuurroode bloemen, de grootbladige Aroïdeën, wier bloemen aan vleezige kolven staan, die door een groot schutblad zijn omgeven, de heerlijke Orchideën met hunne veelvormige bloemen en zachte geuren en vele fijnvederige varens. Zoo groot is de verwarring en vergroeiing der plantenvormen, dat men dikwijls de bij elkander behoorende stammen, bladeren, bloemen en vruchten niet kan vinden.

Een tropisch woud maakt denzelfden indruk in Azië, Afrika of Amerika al is er natuurlijk verschil in de soort der gewassen. Het zij mij vergund uit de vele beschrijvingen van hen, die het tropische woud hebben betreden, hier een en ander over te nemen uit het eerste deel van het voor korten tijd bij ons te lande verschenen werk: ‘Reisebilder aus Liberia’, uit de pen van den ondernemenden conservator bij het Museum van Natuurlijke Historie te Leiden, J. Büttikofer. Om de genoemde reden is er geen bezwaar, om bij eene afbeelding van een Amerikaansch woud eene nadere beschrijving van een Afrikaansch te geven.

‘Een geheel ander beeld, volkomen verschillend van Mangrove-moeras, grassteppe, struikgewas en palmwoud, biedt ons het uitgestrekte majestueuze oorspronkelijke bosch, dat wij thans betreden. Hoe geheel anders ziet het er daar uit, als in onze donkere dennenbosschen, waar uit een lichtgroen mostapijt stam aan stam kaarsrecht ten hemel stijgt, of in het lichte beukenwoud, waar over gladde witachtige stammen zich het heldergroene luchtige bladerdak welft, of eindelijk zelfs in die donkergroene eikenbosschen, waar reusachtige stammen de wijdvertakte, geweldige kronen dragen, wier ruischen den bezoeker eerbied inboezemt.

Het tropische oorspronkelijke woud is met geen der genoemde te vergelijken, daar het bij al zijne grootschheid, meer het karakter van een gemengd bosch heeft. Een benauwde, vochtige broeikaslucht komt ons reeds bij de eerste schrede tegemoet, een reuk van verrottend hout, van afgestorven bladeren en andere aan ontbinding prijsgegeven stoffen. In geheimzinnig schemerlicht openbaart zich ons een tafereel, zoo grootsch, als wij het voor dien tijd nooit zagen: een wilde chaos van reuzenstammen, kleinere boomen en dicht kreupelhout, doorvlochten door langs de stammen opklimmende, uit de takken af-

[p. 228]

hangende, over de aarde heenkruipende, dikwijls spiraalvormig geworden lianen van touw- tot mansdikte, - daar naast neergestorte halfvergane stammen van mammouthachtige afmetingen, waarover weder anderen, die, in het omvallen verhinderd, leunend blijven staan, - hier en daar ook een reusachtige buis van netvormig door elkander gegroeide lianen, die zich boven in de takken vastklemmen en de plaats aangeven, waar een boomstam onder hare omarming gestikt en zelfs in den dood niet losgelaten, in rechten stand verteerd is. En over dat alles heen spant zich op duizelingwekkende hoogte een bladerdak uit zoo dicht, dat zelden of nooit het licht der zon tot op den bodem doordringt.

Zoo is het tropische oorspronkelijke bosch, gelijk het zich op het eerste gezicht aan den bezoeker voordoet. Wie zou daarbij dadelijk in bijzonderheden belang stellen? In stomme bewondering blijft men als vastgeworteld staan en men zou zich uren lang in dit gezicht kunnen verdiepen, om den geweldigen indruk in volle mate en geheel in zich op te nemen. Doch evenals aan een indrukwekkend hoogalpentafereel, gewent men zich allengs ook aan het oorspronkelijke woud, en dan eerst begint men het nauwkeuriger te bezien, ik zou wel willen zeggen, te bestudeeren. Wat ons echter steeds opnieuw met bewondering vervulde, waren de reuzenboomen. Wij hebben onder deze Titanen der plantenwereld stammen gemeten, die ter hoogte van de borst dertig tot veertig voet omvang hadden en tot op eene hoogte van tachtig en meer voet even dik, eerst dan hunne geweldige kronen uitbreidden met takken, die volgens Europeesche begrippen, geweldige stammen aan dikte evenaarden.

Onder het bladerdak van dit grootsche hoogstammige woud, in wiens kronen de dieren meestal voor een gewoon hagelschot zijn beveiligd, staat een woud van den tweeden rang, een bosch in het bosch. Dit laatste laat zich ongeveer met een zwaar eikenbosch vergelijken. Ook deze boomen welven hunne kronen te zamen, maar omdat zij voortdurend naar het licht streven, zijn deze niet zoo ontwikkeld en minder afgerond. Eenige dezer boomen van den tweeden rang herinneren levendig aan de Rhizophoren, daar hun stam, in plaats van onmiddellijk op den bodem, op een tot op manshoogte zich verheffenden chaos van wortels staat of, wanneer hij werkelijk op den bodem rust, tot op die hoogte aan alle zijden luchtwortels uitzendt, om meer steun te verkrijgen.

Tusschen de stammen van dit woud heeft zich nu een ondoordringbare chaos van laag hout ontwikkeld, doorslingerd en bij elkander gehouden door sterke lianen en rotangpalmen, die den mensch daar elke vrije beweging onmogelijk maken. Alles groeit hier in wilde wanorde door elkander, en slechts zelden is een recht stammetje te vinden, dat voor een vlaggestok of een kleine mast geschikt is. Slechts met het hakmes in de hand is men in staat zich door zulk een labyrinth zijn weg te banen, doch aan de omgehouwen takken en de door het afhakken van een stuk bast kennelijk gemaakte boomstammen kan men den terugweg meestal vrij gemakkelijk vinden.

Ook onder de lagere plantensoorten draagt alles het karakter van bandelooze weelderigheid. Kruiden, die in ons klimaat nauwelijks de lengte van eene hand bereiken, hebben daar hunne vertegenwoordigers van manslengte. De bladeren krijgen dikwijls eene voor ons oog bovennatuurlijke grootte en prijken in de meest verrassende kleurschakeeringen van het lichtste groen tot de donkerste schaduw, waarbij echter de donkere tinten bepaald het overwicht hebben. Tevergeefs zoekt het oog naar het weldoende groen onzer weilanden, overal stoot het op glanzige, als verlakt uitziende, lederachtige bladeren, die met enkele uitzonderingen alleen in staat schijnen te zijn, aan de heete stralen der tropische zon den noodigen weerstand te bieden.

Vele planten schijnen geheel van de lucht, weder andere alleen van water te kunnen leven. Op de in de verwonderlijkste krommingen verloopende stammen en takken, heeft zich een leger van parasitische planten, namelijk van sierlijke varens en Orchideën, gevestigd, evenals van andere tafelschuimers, met niet zelden prachtig gekleurde bloemen. De zwarte, stille woudkreeken en waterplassen zijn hier en daar bedekt met lelieachtige waterplanten, die bloemen van het teederste wit en met den heerlijksten geur dragen. Fraaie witte waterlelies, als onze Nymphaea alba, maar met uitgerande bladeren verheugen het oog van den reiziger, die op vermolmde half vervallen bruggen van de primitiefste soort over deze elegisch stille woudmoerassen balanceert.’