De Huisvriend. Jaargang 1890

Een uitstapje in het hart van Java.

Na drie jaren te Batavia in eene handelsbetrekking werkzaam te zijn geweest, moest ik Indië wegens gezondheidsredenen verlaten. Het consigne van mijn geneesheer was: niet alleen vertrekken, maar zeer spoedig; niet per mail, maar per zeilschip; is er geen schip, dat spoedig direct naar Nederland vertrekt, dan met een dat om de Zuid thuis vaart.

Het gevolg was, dat ik passage besprak op de ‘Tonia’, kapitein Hazeloop Werner, een bark, die te Tjilatjap eene lading koffie moest innemen, waarmede omstreeks eene maand zou verloopen, om daarna de terugreis naar Rotterdam te aanvaarden.

De reis naar Tjilatjap werd begunstigd door een voordeeligen wind. We hadden drie passagiers aan boord voor Tjilatjap, (in '65 werd er nog niet gedacht aan eene stoomvaartlijn Batavia-Tjilatjap) die heel veel bijbrachten tot het gezellig samenzijn. Zij konden die reis over zee heel wat goedkooper maken dan over land. Wij hadden in zeker opzicht spijt, dat Noeso-Kembangan, de voorhaven van Tjilatjap, zoo spoedig in 't zicht kwam en onze wegen hier zouden scheiden.

Evenals vroeger te Batavia de halve stad naar den Boom liep, wanneer een bekend passagiersschip ter reede was gekomen, - hoofdzakelijk om de nieuw aangekomen dames in oogenschouw te nemen, - was het in dien tijd voor de Tjilatjapers nog een évènement, als er een koopvaardijer aankwam. En daar het aan boord komen op verre na niet die moeielijkheden oplevert, waarmede op de oude reede van Batavia te kampen was, kwamen er zelfs, terwijl wij nog in de haven zeilende waren, eenige ingezetenen aan boord, waarvan het aantal toenam toen het anker gevallen was.

De Indische gastvrijheid verloochent zich bij zoo'n gelegenheid ook niet aan boord, en een menschkundig gezagvoerder houdt gaarne op gulle wijze cour plénier, in het vooruitzicht dat hij, gedurende den ligtijd aan wal logeerende, zich al dadelijk eenige introducties kan verschaffen.

Voor mij was 't vooruitzicht, om 30 dagen aan boord te moeten logeeren, wel een bezwaar geweest: ik vreesde mij gruwelijk te zullen vervelen; maar mijne vrienden te Batavia hadden mij voorspeld, dat zich het verblijf aan boord alleen tot de nachtelijke uren zou bepalen, daar de Europeesche adat meebrengt, dat op kleinere plaatsen een welopgevoed man, tijdens het bijwonen eener eerste receptie, al dadelijk zeker kan zijn van eenige uitnoodigingen bij andere families, waaraan men voorgesteld wordt.

Spoedig was het bezwaar aan kant en deed zich een buitenkansje voor mij op. Ik werd o.a. voorgesteld aan den heer R.M., agent te Tjilatjap van den aannemer van de transporten der gouvernementsproducten, afkomstig uit de Preanger Regentschappen en Banjoemas. Hij kwam een der passagieressen afhalen, die voor de Binnenlanden bestemd was. Weldra bleek ons, dat we nog vrienden uit de kinderjaren waren. Een druk gesprek was het gevolg en spoedig gaf hij den wensch te kennen, dat ik, gedurende den ligtijd van het schip, mijn intrek ten zijnent zou nemen. - ‘Ajoh, ajoh, geen bezwaren!’ was het antwoord, toen ik uit discretie niet zoo direct durfde toeslaan; zijn voorstel had mij als 't ware overbluft; ‘pak maar gauw wat goed bij mekaar, dan kan je koffer tegelijk met de barang-barang van juffrouw B. naar huis gepikold worden, en moeder de vrouw zal 't wat aardig vinden, als ik met eene dame nog een heer meebreng, die ons niet zoo spoedig zal verlaten.’

De voorspelling mijner vrienden werd ten volle bewaarheid. Op zóó'n gulle uitnoodiging had ik niet kunnen hopen, en het was mij al dadelijk een bewijs van hetgeen ik meermalen uit den mond van oudgasten-vrienden te Batavia vernomen had: ‘De oud-Indische gastvrijheid heeft op de hoofdplaatsen een duc-major gekregen door de logementen; men vindt ze alleen nog ouderwetsch op reis in de binnenlanden en op kleine kustplaatsen.’

Met beide handen nam ik het aanbod aan en spoedig kon ik voor eenigen tijd den rug aan de ‘Tonia’ toedraaien.

Tjilatjap is de hoofdplaats van de assistent-residentie van dien naam, de meest zuidelijke van de residentie Banjoemas. Toen ter tijd had het nog niet de treurige koortsvermaardheid van thans en was er een talrijk garnizoen aanwezig. Een bataljon infanterie, gecommandeerd door een majoor, tevens plaatselijk commandant, en wat minder artillerie onder het hoofd van een kapitein, terwijl er ook een kapitein der genie standplaats had.

De assistent-resident, hoofd van het gewestelijk bestuur, is no. 1 van de Europeesche bevolking; dan volgen de pakhuismeester, de zoutverkooppak huismeester, het havenpersoneel, de agent van de Kompeni ketjil (Nederlandsche Handelmaatschappij), de posten telegraafdirecteur enz. enz.

Mijn gastheer behoorde tot de weinige particulieren van de plaats. Hij had eene zeer verantwoordelijke betrekking. Al de gouvernements-producten, te Tjilatjap aankomende, - en dat zijn millioenen pikols per jaar, - werden door hem afgeleverd aan den gouvernements-pakhuismeester. Deze heeft weer de verantwoordelijkheid voor de aflevering der producten als lading aan de schepen.

Mijn gastheer was getrouwd. Zijn huwelijk was zeer gelukkig, doch, kassian! kinderloos. Zijn vrouwtje was vroeger gouvernante geweest bij eene familie ter hoofdplaats Banjoemas. De kennismaking was zeer gemakkelijk. Zij had uitnemend slag om den vriend van haar man zich spoedig werkelijk ‘thuis’ te doen ge-

[p. 198]

voelen. - Zij beiden waren voor mij typen van de ware Indische lui, die genoten van de heerlijke natuur en van het gezellige leven, maar niet in staat waren om ooit tot de klimaatschieters over te gaan. Zij speelde zeer goed piano; beiden kregen met elke mail keur van lectuur uitgezonden. Men leefde er, en famille, veel met de betrekkingen in Holland.

Al spoedig werd mij door mijn gastheer meegedeeld, dat hij binnenkort op inspectie moest naar Bandjernegara en dat hij met twee vrienden afgesproken was om aan die reis een bezoek aan den Diëng te verbinden. Nu zou ik als gast de vierde persoon zijn.

Dat was natuurlijk een kolfje naar mijn hand. Wel was ik verscheiden malen te Buitenzorg geweest en had ik een paar malen te Gadok vertoefd; dus ik wist mee te praten van al het schoone, dat daar op 900 en 1370 voet hoogte boven zee, tusschen de bergen, te genieten valt. Maar 't had altijd tot mijne pia vota behoord om eens een kijkje te nemen in de binnenlanden van Java. Die wensch zou nu ook bevredigd worden. Heerlijk vooruitzicht!

Terwijl mijn gastheer aan zijne bezigheden is en de preparatieven voor de reis maakt, kan ik u zeggen, dat Tjilatjap en omgeving niet veel bijzonders oplevert voor iemand, die drie jaar te Batavia is geweest. Dezelfde weelderige plantengroei, maar het is er vlak en slechts heel in de verte zijn een paar bergen te bespeuren. Op het kerkhof vindt men het graf van den zoo populairen Toontje Poland.

De Societeit is er het brandpunt van gezelligheid, en dagelijks vóór den eten wordt ze trouw bezocht door het meerendeel van de Europeanen: officieren, ambtenaren en particulieren. 's Zaterdagsavonds is 't er een officieele avond: dan is er menig whist-, ombreen quadrilletafeltje bezet. Dan was ook de regent een trouwe whister.

Een mijner eerste bezoeken moest ik, op verlangen van mijn gastheer, afsteken bij den assistent-resident en den regent. De adat brengt zulks mee. Het bezoek bij den assistent-resident onderscheidde zich door niets bijzonders. Ik vond in den regent een zeer ontwikkelden inlander, die vrij goed Hollandsch kon spreken en zich best met de Europeesche levenswijze - wat spijzen en dranken aangaat - kon vereenigen. Hij stond in groot aanzien bij de inlandsche bevolking en hare hoofden. Ik ontving van hem de uitnoodiging, om de feesten der Poeassah, (Inlandsch Nieuwjaar) bij te wonen. Bij die gelegenheid zou ook een tijgergevecht plaats hebben. Ook alweer een buitenkansje in het vet!

Dra was de dag van afreis aangebroken. De heer R.M. had een eigen reiswagen en deze werd voorzien van eenige ververschingen. Met een der reisgenooten, een militair apotheker in garnizoen te Tjilatjap, had ik reeds aangenaam kennis gemaakt; de vierde man was administrateur van eene suikerfabriek op de hoofdplaats, bij wien we den eersten dag zouden doorbrengen. Om 6 uur precies kwam het vierspan postpaarden voor: een hartelijk afscheid werd van de lieve gastvrouw genomen en voort ging het in vliegenden galop. Tot aan den eersten post was de weg vlak; hier begon het bergachtige en de koeda's hadden wat meer te lijden van de bullepees-striemen der loopers, maar wij genoten allengs meer van de schilderachtige natuur. Met iederen post, dien we nader aan de hoofdplaats Banjoemas kwamen, werden de vergezichten over de paddivelden tot aan de hooge bergen aan den horizont prachtiger en prachtiger, en op sommige punten was het een ijzig gezicht om, in vliegende vaart rijdende, in de diepte der ravijnen neer te zien.

Tegen 9 uur stapten wij, na een rit van 32 paal, bij den heer R. af. Deze was ongehuwd, maar het bleek ons spoedig, dat hij de Indische gastvrijheid op kranige wijze hoog wist te houden. Na een kijkje in de fabriek, - het was in het hartje van den maaltijd, - voor mij weer iets geheel nieuws, zetten we ons aan eene heerlijke rijsttafel, die we ons, onder gezelligen kout, goed lieten smaken, waarop de siësta en later een verfrisschend stortbad volgden. Trouw aan de adat gingen we met ons drieën vóór het eten een bezoek brengen aan den resident en den regent.

De resident was destijds de heer Z., een zeer verdienstelijk ambtenaar, die later mooie promotie gemaakt heeft. De residentswoning is zeer ruim en in de voorgalerij toevend, heeft men een keurig uitzicht op de ruime aloong-aloong, dat eenigszins denken doet aan dat van het paviljoen in den Haarlemmerhout. We ontvingen de uitnoodiging, om 's avonds de receptie bij te wonen, waar we aan veel Banjoemasche heeren en dames voorgesteld werden en eindelijk overgingen tot het onvermijdelijke partijtje.

Het bezoek bij den regent maakte mij voor 't eerst bekend met het ontzag en den diepen eerbied van het volk in de binnenlanden voor zijne hoofden. Te Batavia merkt men weinig van eenig respect van den inlander tegenover den Europeaan. De bruinen zijn daar al tamelijk wel geëmancipeerd. Op onzen tocht naar Banjoemas was 't mij reeds opgevallen, dat iedere inlander, bij het naderen van den wagen, zich nederhurkte en het toppie (bamboe hoofddeksel) afnam. Bij den regent bleek die onderdanigheid nog sterker. Onder het gebruik van een paitje in de voorgalerij, werd de regent door de Javaantjes niet dan hurkende genaderd. De regent was een oud man, die met smaak zijn sirih-pruimpje genoot en weinig deel nam aan het discours.

Den tweeden dag zouden wij de reis voortzetten naar Bandjernegara. We reisden nu met ons vieren. Ook nu vertrokken we heel vroeg met prachtig weer. 't Was aan het frissche van den ochtendstond reeds te bemerken, dat we ons eenige voeten hooger bevonden. De natuur werd hoe langer hoe schooner, de plantengroei steeds weelderiger. We reden langs sawa's- en koffietuinen, en in de eerste stapten de karbouwen met hun loomen gang onder geleide van hunne vrienden, de Javaantjes, om de velden te bewerken. Op één post was de helling van den weg zoo steil, dat we een zesspan voorkregen. Bij zoo'n gelegenheid wordt een der voorpaarden bereden door een looper-raaier (rijder); op een enkel punt kregen we zelfs nog hulp van twee karbouwen en verlieten wij tijdelijk den wagen. Dit eindje weg werd natuurlijk in statigen stap afgelegd. Aan den laatsten post vonden we een 40 man te paard, dorpshoofden enz., die ons tegemoet kwamen. De uitzending van die cavalcade was eene beleefdheid van den controleur K.O., bij wien we zouden afstappen. - Behoef ik u te zeggen, dat ik niet wist, wat mij gebeurde, toen we daar

[p. 199]

afreden met zoo'n statig escorte van mannen met pieken, op allerlei onmogelijke paardjes, maar waarvan de aanvoerders zeer respectable viervoeters tot hun dienst hadden.

Ook bij de familie K.O. hadden we eene even gulle ontvangst. Die luitjes hadden twee alleraardigste kinderen, die heel wat schik hadden in de snuisterijen, die voor hen meegebracht waren. Voormiddag bezochten we nog eene suikerfabriek. Na de rijsttafel enz. kwamen er vier paarden voor om ons naar een koffietuin te rijden. Aangezien ik nooit boven op een paard gezeten had, begon ik te bedanken om van de partij te zijn; maar men maakte mij wijs, dat 't wel gaan zou. Enfin, ik werd in den zadel gezet en we stapten heel deftig voort. Volgde een handgalopje, ook dat ging goed; maar toen daarop een draf volgde, was ik niet erg op mijn gemak. Mijn rosinant was in zoover goed afgericht, dat hij geen teugels behoefde, maar werktuiglijk zijne makkers op den voet volgde. Ik was dus zoo vrij om in kritieke oogenblikken de armen om zijn nek te slaan, wat niet weinig aanleiding tot vroolijkheid aan de reisgenooten gaf. Eéne hebbelijkheid van den knol was mij zeer lastig: hij liep bij voorkeur op de kantjes der ravijn, en 't hielp niet of ik hem nu en dan een klap rechts toediende om hem links te doen uitwijken. Steeds liet dit mormeldier mij den peilloozen afgrond voor oogen hebben. Ik was dankbaar toen het ritje afgeloopen was en ik geen kwade gevolgen, ook niet van blik, er van ondervond.

Intusschen was het bezoek aan den koffietuin zeer belangwekkend. Die eindelooze rijen kleine boompjes, allen op denzelfden afstand van elkaar, evenals de rijen zelf ook - hebben iets kinderachtigs, maar men vermoedt niet, dat die laag opgaande boompjes zoo vol geladen zijn met dubbele boonen, en deze vruchten jaarlijks zooveel millioenen opbrengen.

We zagen ook een vanille-tuin. Deze plant groeit langs heggen van eene tafel hoogte. De vrucht is rolrond en groenachtig geel. Zoodra deze lichtgeel van kleur wordt, is ze rijp om ingezameld te worden. Later wordt ze in de zon of kunstmatig gedroogd.

Ook hier ter plaatse brachten we een bezoek aan den regent, een man in de kracht van het leven, met een ferm voorkomen en die blijkbaar met genoegen deel nam aan het gesprek. De radhen-ajoe, (ZEd.'s vrouw) was bij de receptie tegenwoordig. Deze, van jeugdigen leeftijd en met een aardig bekje, was echter zeven regels stom.

We dineerden vrij laat. De gastvrouw was lekker, dat haar man gasten had en zij zelf verheugde er zich in, dat ze hare cullinaire begaafdheden, - een der gevolgen van haar moeders paedagogische lessen, - weer eens kon toonen.

(Slot volgt.)