Hollands Maandblad. Jaargang 2011 (758-769)

[p. 43]

Dienstverkeer volgens de wet
door Florus Wijsenbeek

Diep in het hart van het liberalisme woedt een nimmer aflatende tweestrijd tussen de hang naar wetshandhaving en de verdediging van de vrijheid van het individu. Tijdens mijn politieke loopbaan in het Europees Parlement heb ik menige afweging dienaangaande moeten maken, en deze werden niet gemakkelijker naarmate ik vaker in mijn persoonlijk leven met de neus gedrukt werd op de zonderlinge knoop waarin deze twee idealen vaak zijn verstrikt.

Neem het vroege voorjaar van 1972. Ik was koud woordvoerder van de Liberale en Democratische fractie in het Europees Parlement, en mijn vrouw en ik kwamen te wonen in het dorp Junglinster in het Groothertogdom Luxemburg. Weinig mensen zullen er ooit zijn geweest, maar daar was toen nog het secretariaat van het Europees Parlement gevestigd. Het gat - meer was het niet - lag halverwege Luxemburg-stad en Echternach langs de grote weg naar Trier. Ondanks het feit dat er maar tweeduizend zielen woonden, had het toch wel enige bekendheid omdat de zendmasten van Radio Luxemburg er stonden. De faam van dat eerste commerciële radiostation in Europa (de uitzendingen begonnen in 1931 en de eerste ‘Top 20’ werd in 1948 uitgezonden) was toen al een beetje tanende en niemand kon vermoeden dat het ooit de basis zou worden van het rtl-imperium. In elk geval hadden de enorme masten zo hun ongewenste neveneffecten, want vooral met mistig weer was het signaal dermate sterk dat bij ons thuis de ongewenste uitzendingen in het Letzeburgs niet alleen door alle andere zenders heen klonken maar ook tetterden uit de verwarmingsbuizen en het strijkijzer.

Onze huisbaas heette Lucien Dahm en hij was niet de eerste de beste. Als plaatselijke chef van de gendarmerie - de Luxemburgse rijkspolitie - zwaaide hij niet alleen de scepter over Junglinster maar tevens over beide naburige tot dezelfde gemeente behorende gehuchten Bourglinster en Enter. Beide vlekken tellen nog geen duizend inwoners, maar Bourglinster had wel een enorm kasteel uit de 11de eeuw waar men nu zeer sjiek kan dineren.

Dahm verhuurde ons zijn gloednieuw gebouwde eigen huis, waarin hij na zijn aanstaande pensionering zelf wilde gaan wonen. Zolang hij nog werkte, had hij als chef van een politiekorps van drie man, incluis hemzelf, echter recht op een dienstwoning. Het stallen van buitenlanders in zijn eigen optrekje was dus een mooie bijverdienste. Daarbij kwam het goed uit dat de dienstwoning dermate dicht bij zijn verhuurde eigen huis lag dat hij vanachter zijn bureau met de verrekijker het doen en laten van de huurders nauwkeurig in de gaten kon houden. Zodra hem iets verdachts opviel, meldde hij zich bij de voordeur.

Wij spraken Frans met hem, maar dat was ook voor hem een vreemde taal, zodat hij onze vrolijkheid over onze begroeting ‘Monsieur Dahm’ niet erg begreep. Een ander vermakelijk misverstand deed zich voor toen wij de monsterlijke rozen op het nieuw aangebrachte behang - wandteppiche in het Duits en Luxemburgs - hadden overgeschilderd en hij meteen kwam zeggen dat hij geen waardering kon opbrengen voor de verminking van zijn tapètes, zoals hij in het Frans zei. Dat dit woord ‘homo's’ betekent, was hem duidelijk onbekend.

Bijna nog vaker dan bij de voordeur ontmoette ik Dahm en zijn collega-wetshandhavers wanneer ik mij naar mijn werk spoedde. Elke dag reed ik over de weg van Echternach naar Luxemburg-stad, en terug. Dat traject is in totaal ongeveer dertig kilometer lang en leidde geheel driebaans dwars door het woud. Ons dorp lag halverwege en was het enige plekje met bebouwing in de wijde omtrek. Hier was dus ook de enige plaats waar over

[p. 44]

een kort stukje een snelheidsbeperking gold. Voor de rest kon je in die tijd tussen Echternach en Luxemburg-stad zo hard rijden als je wilde. Voor Dahm en zijn mannen was het asfalt bij Junglinster dus een heerlijke plek om een val voor snelheidsduivels op te zetten. Het was dicht bij huis, en het was altijd raak. Geen wonder dat zij zich elke dag opnieuw opgewekt en handenwrijvend posteerden langs de weg om hun bonnen uit te schrijven.

Het toeval wilde dat ik destijds de trotse eigenaar was van een fors opgevoerde Simca, waarmee ik de zeventien kilometer naar mijn kantoor in de stad in tien minuten kon afleggen, hetgeen mij in staat stelde ook thuis te komen lunchen. Dit schema was echter niet te halen wanneer ik mij aan de snelheidslimiet bij Junglinster zou houden. Maar hier kwam mijn band met de huisjesmelkende politiechef goed van pas. Telkens als ik de val van de agenten met grote vaart naderde, maakten ze met overgave aanstalten mij te doen stoppen om alweer een onverlaat te bekeuren. Maar zodra ze zagen dat het huurder van de chef was, werd het stopteken soepel omgebogen in een saluut. Terwijl ik met piepende banden langs de mannen scheurde, wuifde ik ze vriendelijk toe en werd ik vervuld met een vage onrust waarbij de importantie van het dienstverkeer voor het Europese ideaal zonderling botste met de parlementaire inborst die iets fluisterde over wetshandhaving zonder aanziens des persoon enzo.

Daarom was het een hele opluchting dat we niet erg lang in Junglinster hebben gewoond. Het huis op de helling was voor onze net geboren oudste dochter toch wel iets te link, en bovendien bleek ook dat de piepkleine dorpse gemeenschap voor ons als vreemde eenden in de bijt tamelijk verstikkend. Zo berichtte onze verhurende politiechef elke maandagochtend steevast - en alsof we het zelf niet wisten - hoeveel en welke gasten we dat weekend hadden ontvangen. Bovendien kwamen alle dorpsbewoners opvallend vaak langswandelen waarbij ze even opvallend lachten, blijkbaar vanwege onze tuin, die voor hun doen overdreven veel bloemen bevatte en te weinig moestuin, afgezien van een enkel kropje doorgeschoten sla. Uiteindelijk wisten we niet hoe snel we weer gewoon stadsmensen konden worden.

We vonden een nieuw onderkomen in Bridel, een buitenwijk van Luxemburg-stad. Helaas waren we ook daar nog niet af van de dilemma's inzake wetshandhaving. Toen de oliecrisis uitbrak, werd de benzinetank van mijn auto een keer 's nachts leeggezogen, net nadat ik hem tot de rand toe had gevuld. Meer vanwege de curiositeit dan als officiële melding van een vergrijp vertelde ik dit tussen neus en lippen aan de Chef Veiligheid van het Europees Parlement, een Vlaming die dapper de naam ‘Wallon’ droeg. Deze rook eindelijk zijn kans redderend op te treden en zonder mij hiervan in kennis te stellen waarschuwde hij de plaatselijke politie. Ik was als lid van de Europese draaimolen inmiddels onderweg naar Brussel en was dus geheel onkundig van het feit dat de Luxemburgse wetshandhavers met groot materieel uitrukten. Met loeiende sirenes scheurde de gendarmerie van Bridel ons straatje in, stormde ons huis binnen en schreeuwden tot grote schrik van mijn echtgenote en nog geen tweejarige dochter voortdurend iets onduidelijks over ‘Le president du Parlement Européen!’.

Toen de gemoederen bedaarden en mijn vrouw vroeg wat er eigenlijk aan de hand was, moesten de dienders bekennen dat zij het ook niet wisten, maar dat ze ter opheldering even hun eigen bureau zouden bellen. Nadat het om de aangifte van een benzinediefstal bleek te gaan, dropen ze af, behalve de wijkagent, die de zaak verder zou behandelen. Bij een kopje koffie en een mariakaakje om van de opwinding te bekomen, toonde hij zich danig verbaasd, want, zo vertelde hij, de enige uit de buurt die wel eens iets stal, studeerde nu in Brussel, en die kon het dus niet hebben gedaan.

Dat wetshandhaving diep in de Luxemburgse genen zit, bleek ook overduidelijk toen ik weer eens met alle andere ambtenaren van het Europees Parlement per trein de gang maakte tussen Luxemburg en Brussel, waar onze

[p. 45]

commissievergaderingen werden gehouden. Oorspronkelijk duurde de reis eindeloos omdat de trein op de 28 kilometer tussen Luxembourg Gare Centrale en de eerste halte in België, Arlon, wel acht keer stopte. Dit was een overblijfsel uit de tijd dat de trein vrijwel het enige vervoersmiddel in het Groothertogdom was. De conducteurs kenden alle oude dametjes die vanuit hun dorpen als Mamer, Steinfort en Sterpenich, waar geen winkels waren, elders boodschappen gingen doen. Zij werden stuk voor stuk vanaf de Märklin-stationnetjes in hun gehuchten de trein in gehesen. Dat nam zijn tijd, maar het gemor van de ambtenaren bleef meestentijds binnensmonds.

Het is onduidelijk of deze negentiende-eeuwse gewoonte uitstierf vanwege de verbreiding van de auto in Luxemburg of vanwege de toename van onze parlementaire commissievergaderingen, maar zeker is dat de Luxemburgse spoorwegmaatschappij op een gegeven moment besloot de boemel in een sneltrein de veranderen. Met de gebruikelijke lokale voortvarendheid werd de ambtenarentrein van half zeven 's ochtends herdoopt in ‘Le Schuman’, naar de in Luxemburg geboren Franse minister van Buitenlandse Zaken die in 1950 de beslissende oproep tot de oprichting van de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal had gegeven. ‘Le Schuman’ stopte voortaan op weg naar Brussel nog maar op vier plekken en werd na enige tijd zelfs uitgerust met gloednieuwe wagons.

Op de dag dat het gebruikelijke groepje slaperige ambtenaren voor het eerste in de glanzende nieuwe rijtuigen wilde stappen, riep onze collega Herbert Misch ons plots toe dat wij dit niet moesten doen. Er was iets mis. Wij deinsden terug, want Herbert Misch was secretaris van de vervoerscommissie, en hij kon het weten. Bovendien wist iedereen in het Europarlement dat hij een echte treinfanaat was en werkelijk alles wat er in Europa over treinen te weten viel ook daadwerkelijk wist. Hij kende alle lijnen en stations, alle dienstregelingen, alle soorten locomotieven en wagons. Elk jaar bracht hij zijn vakantie door met nieuwe treinreizen. Thuis had hij een magistrale modelspoorbaan die via een gat in de tussenmuur doorreed naar de zolder van zijn buurman, onze directeur-generaal Raymond Legrand Lane, een oud- ingenieur van de Franse Spoorwegen. Misch en Legrand Lane gingen zo ver dat zij hun modelspoorweg stipt lieten rijden volgens de dienstregeling van de Franse spoorwegmaatschappij sncf. Dit betekende dat als daar werd gestaakt, en dat was nogal eens, er ook tussen de belenden zolders niet werd gereden.

En deze Herbert Misch riep nu dat er iets niet klopte. Wat dan, wilden wij weten, want een nieuwe trein is mooi, maar sneuvelen voor het Europese ideaal in een glanzende wagon leek ons weinig aanlokkelijk. ‘De nummers op de wagons kloppen niet!’ verzekerde Misch ons hoofdschuddend. Uiteindelijk bleek dat hij - de grote kenner! - niet wist dat er nieuw materieel voor ‘Le Schuman’ zou komen, en onder hoongelach duwden we hem naar binnen waarna de reis naar Brussel kon beginnen.

Deze deconfiture vroeg om een revanche van Misch. Hij zag zijn kans schoon toen niet lang na vertrek uit Luxemburg de conducteur onze kaartjes kwam controleren. Omdat wij hem en hij ons allemaal kende, en het tijdstip ook voor hem vroeg was, deed hij daar niet moeilijk over en zijn slaperig oog gleed vanuit de verte goedkeurend over onze plaatsbewijzen. Dit was tegen het zere been van Misch, die op barse toon de conducteur gelastte zich te houden aan Artikel 4 van het Reglement van de Conducteur der Luxemburgse Spoorwegmaatschappij, en derhalve naast zijn kortingskaartje ook zijn abonnement te controleren. De brave beambte wist niet wat hij hoorde, maar omwille van de lieve vrede op dit uur wierp hij een blik op het abonnement van de geachte afgevaardigde.

Blijkbaar werden nu ergens diep in hem allerlei wetshandhavende instincten wakker. In elk geval vroeg hij plots ook alle andere inzittenden van de eersteklascoupé naar hun abonnement. Zo kwam hij bij Mevrouw Misch terecht, die haar echtgenoot als gebruikelijk vergezelde. Zij was een platinablonde, nogal chaotische en opgewonden persoon, die altijd bij iedereen de sterren wilde lezen of anderszins van haar helderziende gaven deelgenoot wilde maken. Zij had mij eens in Straats-

[p. 46]

burg op straat aangesproken met de vraag of ik ‘Zwillinge’ was. Op mijn antwoord dat ik wel broers maar geen tweelingbroer had, zei ze dat ze mijn sterrenbeeld bedoelde, hetgeen inderdaad Tweeling is.

Deze helderziende mevrouw Misch begon op deze bewuste treinreis na de vraag van de bewuste conducteur zenuwachtig in haar tasje te rommelen, vond klaarblijkelijk haar treinabonnement niet en wendde zich tot haar echtgenoot om te vragen of ‘Liebchen’ het misschien had. De conducteur was nu klaarwakker - net als alle overige passagiers die met spanning wachtten op de reactie van ‘Liebchen’. Helaas voor mevrouw riep Herr Misch geërgerd uit dat ze het abonnement altijd zelf bij zich moest hebben. Dat waren de regels!

We hielden onze adem in, want we voelden een groots moment in de geschiedenis van de Luxemburgese wetshandhaving naderen. En wij werden niet teleurgesteld. De conducteur schraapte zijn keel, en haalde een boekje uit zijn tas. Dit was niets minder dan het Reglement van de Conducteur der Luxemburgse Spoorwegmaatschappij!

Met luide stem declameerde hij vervolgens Artikel 5 uit het Reglement. Daarin stond vermeld dat hij als wetshandhaver thans gerechtigd was aan een passagier die wel een gereduceerd tariefkaartje, maar geen geldig abonnement kon overleggen, een boete op te leggen van maximaal driehonderd Luxemburgse Francs. Dat is omgerekend niet meer dan vijftien euro, maar dit deed niets af aan de verpletterende indruk die hij in de coupé maakte. Te meer daar hij zich triomfantelijk wendde tot de Europese treinfanaat, die hem zo vroeg en zo onterecht op zijn plichten had gewezen. Met de macabere glimlach die alleen gegeven is aan wetshandhavers die de wet handhaven, voegde hij de geachte afgevaardigde toe: ‘En dat mag U betalen, mijnheer.’

Nadien hebben wij Herbert Misch nimmer meer in Europees verband horen spreken over zijn kennis van alles wat met treinen te maken had, laat staan dat hij ooit nog melding heeft gemaakt van het Reglement van de Conducteur der Luxemburgse Spoorwegmaatschappij.

Zo heeft de wetshandhaving in het Groothertogdom mijn leven verrijkt. Nu ik de Harry Potter-boeken voorlees aan mijn kleinkinderen, en daarin bij de passages kom over het Departement van Magische Wetshandhaving, kan ik immers met een wijze glimlach vertellen dat deze afdeling van het Ministerie van Toverkunst helemaal niet in Londen is te vinden, maar ergens in die geheimzinnige heuvels tussen Junglinster en Bridel.