Hollands Maandblad. Jaargang 2011 (758-769)

[p. 38]

Een vorm van troost
door Anke Scheeren

Achter de wc-deur begint mevrouw T. te huilen. Het is niet de eerste keer. Femke staat voor de deur met een stofdoek in haar hand. Ze voelt zich volkomen onbekwaam in dit soort situaties.

‘Alles oké?’ vraagt ze ten slotte zo luchtig mogelijk.

‘Ik heb het niet gehaald,’ zegt mevrouw T. nauwelijks hoorbaar. ‘Ik heb het in mijn broek gedaan.’ Dan zwelt het huilen aan. Femke staart naar de rollator naast de deur. Ze denkt aan mevrouw T. die nu met een volgescheten broek vastzit op het toilet.

Toen ze vijf maanden geleden mevrouw T. opzocht in het revalidatiecentrum, had het er niet de schijn van dat die nog naar huis zou terugkeren. Nu was de situatie daar ook niet opwekkend. De recreatieruimte bleek opgeleukt met meubels van namaakeikenhout en ikea-posters van bloemen, terwijl overgordijnen het helderste zonlicht smoorden in doffe schemering en de quasi-antieke klok aan de muur met elke luidruchtige tik de goede oude tijd uit het collectieve geheugen schraapte. Mevrouw T. had een bijna fysieke afkeer van dit soort kitsch. Toch was ze heel geleidelijk, maar wonderwel vooruitgegaan. Ze had alles opnieuw moeten leren. Spreken, lopen, de controle van haar sluitspier.

‘Els van de verzorging kan elk moment hier zijn,’ roept Femke met een stem waarvan ze hoopt dat die zelfverzekerd klinkt. ‘Zal ik alvast wat schone spullen voor u pakken?’

Zonder op antwoord te wachten, loopt ze naar de slaapkamer van mevrouw T. Ze raapt een schone witte onderbroek van de stapel onderbroeken die ze vorige week nog heeft staan vouwen. Onwillekeurig ruikt ze er even aan. Schoongewassen kleren zijn ook een vorm van troost. Ze haalt een broek van een kleerhanger.

Voor de wc-deur aarzelt ze even voor ze aanklopt.

‘Femke?’ Mevrouw T. klinkt alsof ze niet alleen door haar lichaam, maar door alles en iedereen in de steek is gelaten.

‘Ik heb schone spullen voor u gepakt.’

‘Is de andere hulp er al?’

‘Nee, maar ze kan elk moment hier zijn. Het is al half elf geweest.’

‘Je kunt nooit op ze rekenen. Ze komen altijd te laat. Juist nu!’ Mevrouw T. snikt hevig.

Femke bijt op haar lip en stelt dan voor dat zij anders even helpt. ‘Totdat Els komt.’

‘Maar jij bent hier niet voor opgeleid, Femke. Jij kunt er niets aan doen.’

‘We kunnen er allemaal niets aan doen, maar u voelt zich vast een stuk beter als u dadelijk weer schone kleren aanheeft. Mag ik de deur opendoen?’

Omdat kordaatheid nu het meest van haar wordt verlangd, meent ze, drukt Femke de klink naar beneden.

Tijdens Femkes eerste bezoek in het revalidatiecentrum zat mevrouw T. in een rolstoel. Aan een eettafel die niet de hare was. Samen met mensen die ze niet

[p. 39]

kende en die ze ook niet wilde kennen. Op de achtergrond hing een groepje mannen - sommigen in badjas - rond een televisie. Voetbal. Net of ze met z'n allen wachtten tot de gloed van het plasmascherm als een magische levensvonk op hen zou overspringen. Nogal treurig.

Mevrouw T. kon haar linkeroog niet goed openen. De hele linkerhelft van haar gezicht hing er nog slapjes bij. Alsof die helft nog sliep. Maar mevrouw T. was blij om haar poetshulp terug te zien. Om eerlijk te zijn, was mevrouw T. waarschijnlijk nog nooit zo blij geweest om Femke te zien. Haar rechtermondhoek ging duidelijk omhoog. Uit de linker droop een beetje kwijl, maar dat veegde ze vlug weg met een zakdoek.

Het kon allemaal nog rechttrekken, hadden ze tegen Femke gezegd. En zo gebeurde het ook, stapje voor stapje.

‘O, wat vreselijk, dat dit moet gebeuren. O, wat vreselijk, wat vreselijk..’ Mevrouw T. houdt zich staande voor de wc-pot met beide handen aan de steunbeugels. Tranen over haar wangen. Ze heeft haar broek nog steeds aan.

[p. 40]

‘Ik zal eerst uw broek en onderbroek omlaag doen, zodat u op het toilet kan gaan zitten, goed?’ zegt Femke.

Zonder te wachten tast ze naar de randen van broek en onderbroek. Alles moet in één ruk naar beneden, besluit ze. Net als bij een pleister. Het is even vervelend, maar des te sneller is het voorbij. Maar nog voordat Femke in stilte tot drie heeft geteld, laat mevrouw T. haar rechterhand, de sterke hand, los van de steunbeugel. Haar gewicht verplaatst plotseling naar links. Ze wankelt. In een reflex drukt Femke het zware lichaam van mevrouw T. tegen de tegeltjesmuur zodat ze niet valt. Mevrouw T. jammert.

‘U moet niet zomaar loslaten!’ Femke schrikt van haar felle reactie. Maar ze mag niet vallen, denkt ze. Wat er ook gebeurt, ze mag verdomme niet vallen.

‘Gaat het? Het is belangrijk dat u de andere beugel weer vastpakt, want ik kan u niet lang houden op deze manier.’

Mevrouw T. kreunt, maar reikt naar de beugel. Goddank, het lukt. Daarna trekt Femke alsnog broek en onderbroek zwijgend naar beneden. De stank vult direct met volle kracht het toilet.

‘Niet kijken!’ gilt mevrouw T. met een verwilderde blik. ‘Ik ben vies.’

Femke probeert door haar mond te ademen, en wat ze ook doet, ze kijkt geen moment naar de schaamstreek van mevrouw T.

Ze zouden samen koffiedrinken in het bezoekerscentrum. Daar was het veel gezelliger, volgens mevrouw T.

‘Ik kan zelf wel vooruitkomen,’ zei ze, ‘maar het gaat sneller als je me even duwt.’ Als je niet beter wist, sprak ze alsof ze iets te veel glaasjes op had.

Femke parkeerde mevrouw T. aan een tafel bij het raam. Het grijze haar van mevrouw T. pluisde uitbundig in het licht. Hoe vaak zou dat nog gekamd worden? vroeg ze zich af. Met de dikke bruine portemonnee van mevrouw T. haalde ze koffie. Mevrouw T. trakteerde. Ze waardeerde het echt enorm dat Femke was gekomen, zei ze. Dat was zo fijn. ‘Een beetje aanspraak kan ik hier wel gebruiken...’ Het rechteroog, het enige oog waarmee mevrouw T. haar kon aankijken, werd plotseling vochtig.

Femke had mevrouw T. in al die jaren nog nooit zien huilen. Ze wenste vurig dat dit nu ook niet zou gebeuren. Het zou alles onomkeerbaar maken.

‘U kunt gaan zitten.’

Mevrouw T. laat zich verslagen op de wc-bril zakken. De onderbroek vol stront hangt beneden om haar enkels.

‘Ik ben een beest, een vies beest,’ jammert ze.

‘U bent geen beest,’ zegt Femke. ‘U hebt alleen een ongelukje gehad. Kan iedereen overkomen. Ik zal eerst even deze sloffen uitdoen. Dan gooi ik uw kleren straks in de wasmachine. En daarna kom ik terug om het schoon te maken.’

Zolang ze blijft praten, heeft ze enig gevoel van controle. Ze rolt de bevuilde kleren op tot een bol. Een poepbol.

‘Ik kom zo bij u terug.’ Femke loopt naar de badkamer. Ze legt de kleren in de wasmachine en onderzoekt haar handen daarna uitvoerig op sporen. Ze wast haar handen overvloedig met zeep. Ze neemt er rustig de tijd voor.

‘Ik ben hier niet voor opgeleid,’ fluistert ze tegen de spiegel. Ze zou willen janken, maar in plaats daarvan vult ze een emmer met warm water en douchegel. Als de emmer vol is, luistert ze naar de geluiden die van de wc komen. Snikken en scheurend toiletpapier. Misschien moet ze haar nog even alleen laten.

[p. 41]

Waar blijft die Els verdomme? Sinds mevrouw T. terug is van het revalidatiecentrum, komt elke ochtend Els, Maria of hoe ze ook heten. Nou ja, iemand die haar even helpt met douchen, aankleden, haren kammen. Een kont afvegen kan daar ook nog best bij.

‘Als jij die dag niet was langsgekomen, was ik nu waarschijnlijk hartstikke dood geweest,’ had mevrouw T. gezegd.

Ze waren allebei even stil geweest, daar in het bezoekerscentrum. Misschien had mevrouw T. gelijk. Femke had haar bewusteloos op de vloer van haar woonkamer gevonden en het alarmnummer gebeld.

‘Maar hoe gaat het nou met jou, Femke? Gaat het goed met je studie?’

Femke knikte, haalde haar schouders op. ‘Ja hoor, goed. Gewoon.’

Op de bovenlip en de kin van mevrouw T. groeiden enkele haartjes die Femke nooit eerder heeft opgemerkt. Stugge grijze haren.

‘Ze moeten het druppelen,’ zei mevrouw T.

‘Wat?’

[p. 42]

‘Mijn linkeroog. Ik kan nog niet zo goed knipperen, waardoor het snel droog wordt. 's Nachts plakken ze het af. Mijn zoon zegt dat ik moet ophouden met al dat geknipoog naar het personeel.’

Femke deed haar best om te lachen.

‘Ik heb een washandje gepakt en warm water.’ Femke zet de emmer met sop neer naast mevrouw T. Ze dompelt het washandje onder en wringt het uit. Het water ruikt naar lavendel.

‘Dank je, Femke. Je hebt al meer dan genoeg gedaan. Ik kan jou dit toch niet aandoen? Ik wacht wel op Els of hoe heet ze. Ze kan er elk moment zijn, toch?’

Femke schudt zacht haar hoofd. ‘Het is zo gebeurd. Wie weet wanneer Els komt.’

‘Maar dit hoef je niet te doen. Je bent hier niet voor opgeleid.’

‘Ik weet toch hoe ik dingen schoon moet krijgen?’ Het komt er een beetje hulpeloos uit. Femke steekt haar hand in het washandje, buigt zich over het lichaam van mevrouw T. en bekijkt de oude, weerloze vrouwenbillen. Ze rilt van ontzetting en onrecht. Ze zet aan bij de bilspleet en gaat verder naar beneden. Ze vraagt zich af of er nu voorgoed iets zal verschuiven in de orde der dingen. In het wederzijds begrip.

Mevrouw T. begint opnieuw te huilen.

‘Schoonheid is ook een vorm van troost,’ mompelt Femke. ‘Ik kom u troost brengen.’

‘Wat zeg je?’

‘Dat ik u kom troosten.’ Femke trekt haar hand terug, verschoont het washandje in het sop. In haar ogen hopen zich tranen op. Ze gaat nog een keer met het washandje langs de billen van mevrouw T. Ze weet niet hoever ze precies moet gaan. Ze vindt dat ze al ver is gegaan.

‘Als ze me nu eens konden zien zitten,’ fluistert mevrouw T.

Wie ‘ze’ zijn, durft Femke niet te vragen. Maar juist nu zou ze het ontzettend graag van mevrouw T. willen horen. Dat er nog steeds een paar mensen belangrijk zijn, belangrijk genoeg om voor te leven. Dat er nog voldoende momenten zijn om je op de been te houden. Dat het allemaal nog steeds de moeite waard is. Ondanks alle shit. Ze weet dat mevrouw T. dol is op haar kleinkinderen. Ze geniet ervan als ze op haar schoot klauteren en haar ‘oma’ noemen.

De deurbel gaat. Els, of hoe heet ze, is drie kwartier te laat. Met onbegrijpelijk enthousiasme neemt ze het washandje van Femke over. Die wordt vriendelijk bedankt voor de hulp. Wat fijn dat zij even voor mevrouw heeft willen zorgen. Mevrouw T. is duidelijk opgelucht dat Els er is. Deze vrouw heeft haar al eerder bloot onder de douche gezien. Die gaat echt niet moeilijk doen over een beetje poep.

Femke maakt afwezig haar ronde met de stofdoek af. Er schuurt iets tussen wie ze is en wie ze zou willen zijn. Tegen de tijd dat ze haar werkbriefje moet laten tekenen, zit mevrouw T. alweer gehuld in lavendelgeur en keurige kleren aan tafel met een krant voor haar neus. De handtekening is traag en trillerig, maar herkenbaar. Femke voelt opnieuw de aanvechting om het te vragen. Of het de moeite waard is.

‘Tot volgende week?’ vraagt mevrouw T., zoals ze dat elke week vraagt. Ze glimlacht. Ze heeft haar hand al opgestoken om Femke uit te zwaaien. Niks aan de hand. Alles oké.