Hollands Maandblad. Jaargang 2011 (758-769)

[p. 26]

Pijn is iets heel persoonlijks
door David Pefko

Toen ik besefte dat ik degene zou worden die het saucijzenbroodje weer nieuw leven in zou blazen, dat ik met mijn geheime kruidenmengsel al gauw op handen gedragen zou worden in de stad, - hetgeen natuurlijk al veel eerder had moeten gebeuren - en uiteindelijk in hartje Manhattan mijn eerste deli zou openen waar de beroemde saucijzen uit Amsterdam prominent in de etalages zouden liggen, zat ik op de bank in mijn woonkamer en was genezende van een gebroken heup door een klein ongeluk in huis.

‘Zonders saucijzenbroodjes, u kunt niet zonder!’ riep ik vanaf de bank. Het klonk verdomde goed - sterker nog: het klonk als het begin van een gigantisch imperium.

Toen ik in 1969 Amerika verliet en naar Amsterdam verhuisde, had ik er nog nooit een gegeten, en in die tijd kon je in Amsterdam nog heerlijke saucijzenbroodjes vinden, ambachtelijk gemaakt. ‘Met liefde’ zou menigeen zeggen, maar ikzelf geloof niet in de liefde, ik geloof gewoon in een goed product, maar goed, toen ik de eerste hap in zo'n broodje zette werd ik op slag verliefd. Het was het mondgevoel, het brosse deeg, de kruiden en het boterzachte gehakt... Verdomme, dacht ik, verdomme...

Tegenwoordig zie ik ze zelfs in de supermarkt liggen, tussen de kaascroissants en worstenbroodjes. Naar mijn mening een zware belediging voor zo'n verfijnde delicatesse. Erger nog zijn de exemplaren uit het vriesvak. Ze zijn meestal te droog of te vet, het vlees heeft geen enkele smaak en het bladerdeeg is sponzig of slap.

In 1970 begon ik een van de eerste eetcafés in de Jordaan. Het was een immens succes. Ik stond de halve dag in de keuken en 's avonds speelde ik gastheer. In die tijd was het gastheerschap nog een beroep met status, was uit eten gaan nog een feest. Ik maakte de hele avond gevatte grappen en werd soms aan tafels gevraagd voor een glas wijn of een likeurtje. ‘Bij Zonders, eet je mét!’ zei een vaste gast een keer tegen me. Ik heb die tekst daarna bovenaan een advertentie in huis aan huisblad De Echo laten zetten.

Een jaar later brak ik voor de eerste keer in mijn leven mijn been, daarna brak ik vrijwel elk jaar iets. De drank, zegt men. Ik zeg: een verkeerde stap, een losse plint, een muur die ik niet zag aankomen, een te gladde vloer, een traptrede die ik miste, een losse veter, alles, maar zeker niet de drank.

In 1974 ben ik gestopt met mijn eetcafé. Ik kon de zaak overdoen aan een hulpkok met ambities. Hij strijkt nog steeds met de eer en de halve stad heeft het van mij afgekeken. Met de saucijzenbroodjes zal dat niet gebeuren, ik kook tegenwoordig met gesloten gordijnen.

Eén keer per week komt de thuiszorg om mijn huis schoon te maken en de

[p. 27]

hond uit te laten. Richard heet die jongen. Ik geloof dat hij homo is, want hij kijkt altijd naar mijn kruis als we samen een sigaretje roken.

Ik vind ouder worden geen schande, alleen mijn haar, daar schaam ik me voor. De laatste jaren begin ik kaler te worden. Ik denk dat het door de medicijnen komt die ik slik.

‘Pijn is iets heel persoonlijks’ las ik in een roddelblad. Een dokter in de geneeskunde schreef dat en zo is het maar net, dus ben ik al een jaar in gevecht met mijn zorgverzekeraar die geen haartransplantatie wil vergoeden, en dat terwijl ik elke dag helse pijn lijd als ik in de spiegel kijk.

‘Hoe moet ik nog iets van mijn leven maken op deze manier?’ vroeg ik ze aan de telefoon.

‘Mensen zonder haar op hun hoofd kunnen prima leven,’ was het antwoord.

‘Ik heb het niet over geen haar op mijn hoofd, ik heb het over kale plekken. Ik kan mezelf onmogelijk nog serieus nemen mevrouw, ik ga elk moment door een hel weet u dat?’

‘Heeft u wel eens een bezoek aan een psycholoog overwogen, meneer Zonders? Dat consult vergoeden wij dan weer wel, mits u een verwijzing bij uw huisarts vraagt...’

‘Waar haalt u het lef vandaan... Ik wil uw superieur spreken mevrouw! Wat is uw naam?’

Twee weken later bereikte het slechte nieuws mij per post: ik kwam niet in aanmerking voor een haartransplantatie; niet de medicijnen die ik slik, zouden de reden zijn van mijn kaalheid, dat zou genetische aanleg zijn. Je reinste onzin natuurlijk. Ik eis een haartransplantatie, ieder mens heeft toch recht op geluk?

Twee verdiepingen boven mijn kalende hoofd woont een vrouw van 82 jaar die verliefd op mij is. Ik heb haar daar verschillende keren mee geconfronteerd en dan zegt ze dat het niet waar is en dat ik niet goed bij mijn hoofd ben, maar ik weet wel beter; ik geloof dan niet in de liefde, maar ik kan haar wel degelijk herkennen. Het is natuurlijk niet wederzijds, laat dat alsjeblieft duidelijk zijn.

Soms haalt ze wijn voor me als ik iets gebroken heb en mijn huis niet uit kan. Ze mag dan mijn invalidenauto gebruiken om de drank te halen, meestal meteen een doos of wat, soms hoeft ze niet zo vaak te sjouwen. Ik verdenk haar ervan dat ze ook haar eigen boodschappen doet, dat kan ik zien aan het benzineverbruik.

Begin dit jaar begon ik met het maken van saucijzenbroodjes. Eigenlijk is het verhaal vergelijkbaar met dat van de man die de aardappelchips uitvond, George Crum was zijn naam. Crum was chef-kok in een diner en op een dag kwam er een boze klant naar hem toe die vond dat zijn patat veel te dik en klef was. Uit pure frustratie sneed Crum de aardappels flinterdun en bakte ze expres keihard, strooide er flink wat zout overheen en serveerde ze de ontevreden klant met een grote grijns. Zo ontstonden onbedoeld de aardappelchips waar de hele wereld maar geen genoeg van kan krijgen.

Mijn verhaal is vergelijkbaar: ik vond de saucijzenbroodjes die ik bij de bakker had gekocht volkomen oneetbaar en besloot zelf aan de slag te gaan. Ik kocht een pondje kalfsgehakt en bladerdeeg, werkte aan het juiste kruidenmengsel... Laat ik een tipje van de sluier oplichten: kruidnagels. Meer zeg ik niet. Ik begon aan een reeks testen en verfijnde mijn recept elke dag verder tot het perfecte saucijzenbroodje ontstond.

De buurvrouw die verliefd op mij is, kwam er een aantal bij me eten, ze vond

[p. 28]

ze zeer smakelijk maar vergat er bij vertrek wel voor te betalen, dat zijn van die dingen die mijn dag kunnen verpesten.

‘Je denkt zeker: “Ah, gratis saucijzenbroodjes, dáár moet ik zijn,”’ riep ik bij de deur.

‘Ik had niet verwacht dat je er geld voor wilde hebben, ik dacht dat het een uitnodiging was, Martin, maar als je er geld voor wilt, kom ik het langsbrengen, ik heb geen portemonnee bij me,’ zei ze.

Ik zei dat dit deze keer niet hoefde maar dat ze er een aantal kon bestellen om het goed te maken en dat heeft ze toen gedaan. Je kan veel van de buurvrouw zeggen, maar ze weet wel wat lekker is.

Vorige maand kocht ik een laptop om een website voor de saucijzen te kunnen maken, maar toen zag ik op de tv laptops van Apple en die vond ik een stuk mooier dan mijn grauwe zwarte model. De winkel wilde hem niet omruilen, dus ben ik met een schaal saucijzenbroodjes naar ze toe gegaan. Ze zeiden dat ze niet omgekocht wilden worden, dus toen heb ik thuis een scheut mondwater over het toetsenbord laten lopen. Ik kreeg na een paar dagen een gloednieuwe, maar weer zo'n grijze, geen Apple, dus ik herhaalde de truc met het mondwater en blijkbaar kregen ze toen genoeg van mij en kreeg ik mijn geld terug. Nu heb ik dus een Apple laptop gekocht, laatste model.

Mijn familie wil mij niet meer zien. Toen mijn moeder overleed, heb ik haar bankrekeningen leeggehaald. Kort daarna overleed mijn oom, ook zijn banksaldo heb ik overgeboekt naar het mijne. Ik heb nog een broer die zelf geld genoeg heeft, en zijn kinderen moeten het zelf maar zien te redden. Net als ik altijd heb gedaan. De zoon van mijn oom wist gelukkig niets van zijn vaders spaargeld af. Ik vertelde hem dat wat er nog was de kosten maar net dekte. Maar nét, zei ik.

Ik heb al het geld opgenomen en het hier in mijn huis bewaard, in een speciaal daarvoor aangeschafte kluis. Ik ben natuurlijk niet gek, de belastingdienst maakt het me al jaren moeilijk.

Ik vertelde de buurvrouw dat ik de saucijzenbroodjesfabriek ga verplaatsen naar Manhattan, omdat Amsterdam te klein is voor zo'n topproduct. Elke keer dat ik haar spreek via de telefoon hoor ik dat ze aan het kauwen is, ik neem aan op mijn saucijzenbroodjes, want ze bestelt er elke week dertig; ik bak er natuurlijk niet één of twee.

Ik zei haar dat ik daar zou gaan wonen, want in tegenstelling tot mijn Nederlandse, is mijn Amerikaanse familie wel dol op me.

‘Dus zoek de liefde maar in een andere hoek, dat lukt je best,’ zei ik.

‘Martin, alsjeblieft...’

‘Ik heb genoeg geld voor de rest van mijn leven weet je dat?’

‘Dat zal best...’

‘Als de opening is, zal ik je wel een vliegticket sturen. Een hotel moet je zelf betalen, ik ben geen liefdadigheidsinstelling.’

‘Ik denk dat ik een beetje te oud ben voor zo'n reis Martin, ik kan mijn poes ook niet alleen laten.’

‘Die stop je dan in een poezenhotel, ik ken wel iemand met een poezenhotel.’

‘We zullen zien,’ zei de buurvrouw.

‘Ga maar vast beginnen met inpakken.’

Ze moest lachen en hing op.

[p. 29]

Mensen zijn ondankbare klootzakken, dat kan ik u wel vertellen. Er gebeuren mij soms vreselijke dingen. Zo verplaatsen familieleden mijn invalideautootje wel eens om mij te pesten. Zetten het midden op de weg en dan moet ik mijn bed uitkomen om het weer netjes in te parkeren. Of ze bonzen midden in de nacht op mijn voordeur. Ik vroeg de politie om bescherming, om zo'n surveillancehuisje voor mijn deur, zodat dit niet meer kan gebeuren, maar ze lachten me uit. ‘En die vuile hoofddoeken krijgen wel zo'n huisje voor hun kantoren of consulaten, die bommengooiers of spleetogen, zelfs de roetmoppen, die wel, terwijl ik hier pijn lijd,’ zei ik. Ik voegde hieraan toe dat ik niet voor mezelf insta, vertelde dat ik een keer een parkeerwachter had beledigd. ‘Parkeerneger’ noemde ik die idioot. De politie wist ervan, die lafaard had aangifte gedaan, zo gaat dat in dit land.

[p. 30]

Het gebeurde tegen de avond. Ik had het recept de hele dag verbeterd en grote vorderingen gemaakt. Het probleem was de hoeveelheid zout. Het zout moest mooi in harmonie zijn met al de kruiden en door een bepaald kruid in hoeveelheid te verdubbelen, had ik die harmonie kunnen aanbrengen. In de oven stond een dertigtal saucijzenbroodjes en ik voelde me goed. Ik dronk een paar glazen champagne en floot vrolijke liedjes, maar toen ik even naar de keuken liep om naar de broodjes te kijken, raakte ik opeens de controle over mijn benen kwijt en struikelde over een klein opstaand randje tussen de keuken en de huiskamervloer.

Deze appartementen zijn ontworpen voor ouderen, er mogen helemaal geen drempels of hoogteverschillen zijn en toch was er dat verschil van ruim een centimeter tussen het vloeroppervlak van mijn keuken en de woonkamer. Ik heb het randje een uur lang van heel dichtbij kunnen bekijken, want na mijn val lag ik op mijn zij, met mijn hoofd op de vloer. Van dichtbij was het nogal een verschil, dat kan ik u wel vertellen.

Na een uur kwam de buurvrouw eindelijk, u weet wel, die verliefd op mij is. Ik was naar de telefoon gekropen en had haar gebeld. Daarna was ik weer gaan liggen waar ik gevallen was. Ik hoor altijd dat de alarmdiensten graag hebben dat je je niet verroert na een ongeval. ‘Blijf liggen waar u zich nu bevindt meneer Zonder, probeer niet overeind te komen!’ zeiden ze de laatste keer dat ik was gevallen. Zodoende.

‘Je bent naakt,’ was het eerste wat de buurvrouw zei.

‘En jij hebt geen gebit in, dat kan ik horen,’ zei ik terug.

‘Je bent gevallen Martin,’ stamelde ze.

Ik keek naar mijn blote borst, naar mijn blote buik, daarna naar mijn blote benen. ‘Dat heb je heel goed gezien, ik ben gevallen. Je moet de broodjes redden. Zet de oven uit!’

De buurvrouw liep naar de keuken en liet haar blik snel over mijn salontafel gaan. Hier en daar stonden flessen, dat geef ik toe, maar die waren van een paar weken bij elkaar.

‘Je bent een alcoholist,’ zei ze.

‘Ik ben geen alcoholist mens, kijk eens hier, wil je?’

De buurvrouw liep naar me toe en ik zag dat ze naar mijn piemel keek. Ze droeg een badjas en pantoffels. In haar haar zaten kleine speldjes. ‘Niet daar kijken, maar hier!’ zei ik. ‘Dichterbij, even door de knieën, dat kun je nog best.’

Ze hurkte naast me neer en ik wees haar op het randje en het hoogteverschil.

Nu ben ik overgeleverd aan de hulp van de buurvrouw, ik heb mijn heup gebroken en dat een paar weken voor mijn vertrek naar Amerika.

‘Zonders Deli’ gaat het heten. De hele jetset van Manhattan nodig ik uit tijdens de opening. De burgemeester mag het eerste broodje proeven. Ik zie al voor me hoe hij een flinke hap neemt, het brosse bladerdeeg van zijn revers veegt en zegt: ‘De-li-ci-ous! The best and only in town!’.

Samen met de buurvrouw kijk ik naar het nieuws. Ik voel dat zij op die momenten naar mij kijkt, dat in haar 82-jarige hoofd alles op hol slaat en dat ze niets liever zou willen dan samen met mij haar bed inkruipen en zich daar laten liefkozen door haar machteloze, zieke buurman. Wat een walgelijk idee!

‘Denk je dat je nog naar Amerika gaat?’ vraagt ze.

‘Natuurlijk ga ik naar Amerika, dat weet je best.’

‘En je gaat nog steeds via Mexico?’

Ik had de buurvrouw verteld over het contante geld en de belastingen. Ik zou

[p. 31]

een kleine omweg maken door eerst naar Mexico te vliegen en vanuit daar een taxi te nemen naar New York. De Mexicaanse douane is iets makkelijker dan de Noord-Amerikaanse.

‘Ja hoezo?’

‘Ik las over toeristen die worden overvallen en vermoord in Mexico,’ zegt ze terwijl ze een hapje van een saucijzenbroodje neemt.

Sta mij toe u iets te leren over mensen. Ik heb het over de mensen in uw omgeving. Ze kunnen familie zijn, of vrienden, zelfs over uw tandarts heb ik het. Deze mensen zijn uit op uw mislukking. Ze wrijven zich in de handen van plezier als ze aan uw ondergang denken. Ze zien meer in uw mislukking dan uw succes en gunnen u uiteindelijk minder dan niets.

Een voorbeeld: een paar dagen geleden stonden er twee mannen op de stoep die met me wilden praten. De een was een neger, de ander een gewone Neder-

[p. 32]

lander. Ze zeiden dat ze van de sociale dienst waren. Ik vroeg ze natuurlijk om een legitimatie, en die overhandigden ze me en alles klopte, ze waren wie ze zeiden dat ze waren.

‘Kom dan maar binnen,’ zei ik.

Die twee mannen zaten aan mijn koffie. Ik vertelde over mijn val van een paar weken geleden, en dat de buurvrouw voor me zorgt, dat ik nauwelijks mijn huis uit kan.

‘Maar begrijpen wij het nou goed en bent u een bedrijf begonnen?’

‘Nee, dat is onzin,’ zei ik.

‘U heeft zich ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, een bedrijf in oprichting, in...’

‘Saucijzenbroodjes,’ vulde ik aan, ‘de beste van de wereld.’

‘En u heeft ons daar niet van op de hoogte gebracht?’

‘Waarom zou ik?’

‘Misschien omdat u een arbeidsongeschiktheidsuitkering heeft?’

‘Ik ben ziek heren, doodziek.’

‘Mogen wij uw bankpapieren zien, meneer Zonders?’

En daar ging het dus mis, toen, daar in mijn woonkamer, op míjn bank, nippend aan míjn koffie, zat de misgunning van mijn geluk. Eerst deed ik nog of ik naar mijn afschriften zocht, en die neger liep de hele tijd achter me aan, alsof hij bang was dat ik mijn bankpapieren door de wc zou spoelen zoals ze in films cocaïne door de wc spoelen. Net op tijd ging de telefoon en gelukkig was het mijn broer die in Boston woont.

‘Hoe gaat het met het onderzoek?’ sprak ik hard door de kamer.

Mijn broer begreep er natuurlijk niets van, maar praatte gewoon door, hij kent me.

‘Heb je het medicijn om kanker te genezen al uitgevonden? Ja? Ben je er bijna?’ zei ik en met de hand op de hoorn tegen de twee indringers: ‘Mijn broer doet onderzoek naar een medicijn tegen kanker, dat zouden jullie ook moeten doen in plaats van doodzieke mannen zonder haar lastig te vallen!’

Ik wees hierbij naar mijn hoofd.

Het moment dat de twee mijn huis verlieten, was een memorabel moment. Ze gaven me een hand en zeiden dat ik volgende week langs moest komen om mijn bankpapieren te laten zien, en toen gebeurde er iets dat ik nooit meer zal vergeten: de neger maakte een handgebaar, een vinger liet hij door de lucht gaan, en hij zei op dreigende toon: ‘Meneer Zonders, u moet alles beter op orde brengen, anders krijgt u problemen.’

Binnen heb ik hun namen opgeschreven, om goed te onthouden, voor het geval me iets overkomt.

Toen ze weg waren, heb ik nog een tijdje op mijn bank gezeten met een glas champagne om te vieren dat ze weg waren, daarna at ik een saucijzenbroodje en toen heb ik mijn jas aangetrokken. Ik weet niet precies waarom ik vervolgens deed wat ik deed, maar ik deed het gewoon. Ik reed met mijn autootje dwars door het Vondelpark en nam de eerste de beste uitgang, en die was op het kruispunt Amstelveenseweg-Overtoom. Ik stond een tijdje stil en toen ik naar de overkant keek, snapte ik het opeens.

Met grote vaart stak ik over, parkeerde tegen de pui van een dure zaak met meubels en huishoudelijke artikelen, stapte uit, duwde met mijn stok de deur open en liep naar binnen.

[p. 33]

‘Kan ik u helpen?’ vroeg een vrouw met rood gestifte lippen.

‘Nee,’ zei ik, en liep naar de etalage waar al een paar weken een stapel mooie en zeer dure pannen staat. Elke keer als ik langs de winkel rijd als ik boodschappen ga doen, zie ik ze glimmen in de etalage.

Ik stapelde de pannen al netjes op, maar de vrouw met de rode lippen riep: ‘Kom, laat mij u helpen,’ en pakte een klein steelpannetje vast.

‘Blijf met je poten van mijn pannen af!’ riep ik en griste het uit haar hand terwijl ik met de stapel richting de deur liep.

‘Meneer, even netjes afrekenen graag,’ zei de vrouw op minachtende toon en tikte als een schooljuf met haar nagels op de toonbank.

‘Niets afrekenen mens, ik neem ze mee en jij laat mij ze meenemen.’

Terwijl ik ze netjes op de achterbank zette, stond de vrouw binnen te telefoneren. Met de politie natuurlijk, of haar baas, dus ik liep weer naar binnen en ging voor haar staan.

‘Jij gunt mij niets hè? Houden mensen van jou? Vinden ze je een aardig persoon? Waarom gun je een doodzieke man geen mooie pannenset?’

De vrouw stond daar maar met de telefoon in haar hand en zei geen woord. Ze wist duidelijk niet wat ze moest doen, ze had waarschijnlijk nog niet zoveel meegemaakt in haar leven; het was een hele sjieke winkel.

‘Nu ga ik naar huis en jij gunt mij die pannen,’ zei ik wat kalmer.

‘Dit kan niet!’ riep ze met een naar kreetje, een kreetje van misgunning.

‘Let jij maar eens op!’

Ik reed op precies dezelfde manier terug, door het Vondelpark, langs de kinderspeelplaats en het melkhuis. Op de achterbank rammelden ze en in de achteruitkijkspiegel zag ik hoe ze stonden te glimmen. Mooie pannen waren het, professionele ook. Absoluut een aanwinst voor Zonders Deli.

Ik reed langs de bomen en het veldje waar vroeger ezels stonden. Overal zag ik spelende kinderen en maar weinig volwassenen. Ik floot een liedje van Frank Sinatra en door de voorruit scheen opeens de zon op mijn gezicht; ik voelde me goed.