Hollands Maandblad. Jaargang 2011 (758-769)

[p. 3]

De geschiedenis van mijn haar
door F. Starik

Ik was een vrouw van veertig met een sigaret. Ik had een buitenaardse stof in mijn bloed.

Ik was jong en bestond nog in vormen, van het leven dat komen zou: een vervoerend de wereld doorstormen, een lied en een eind'lijke vrouw. Ik dacht dat ik iemand was. Nu ja, ik dacht dat ik er ten minste naar diende te streven, iemand te worden. Iemand uniek, iets bijzonders.

Ik was een beslissende ervaring die een mens herschept.

Ik was twaalf. In het ouderlijk huis werd er op zondagmiddag geborreld. Borrelen wou zeggen: er werd een klassiek concert beluisterd. Mijn vader was de dirigent vanuit zijn luie stoel met voetenbank. Met zijn zwaaiende armen bood hij een deerniswekkende aanblik. Oude broer hield zijn ogen gesloten, als in vervoering, bespeelde een denkbeeldige viool teneinde vader te behagen. Jonge broer onderdrukte, door gekken omringd, een slappe lach.

Ik dacht: pas nou op. Dadelijk wordt vader kwaad.

Ik lepelde met bezwete handjes een advocaatje leeg, mocht van mama aan tafel zitten. ‘Maak dan maar een tekening.’ En op de tonen van het tweede pianoconcert van Beethoven schreef ik me weg, weg van de tafel, uit die met kantoormeubilair ingerichte kamer, waar men vanwege zijn opvoeding op zondagmiddag een klassiek concert diende te beluisteren.

Ik zag een berg, ik bracht stenen naar de berg, en ik begon te sjouwen. Steeg op, daalde af, verdween. De dienst van het transcedente werd voltrokken. Ik was. Bijna.

Ik vermoed dat mijn hele kunstenaarschap is gebaseerd op het verlangen naar die oorspronkelijke ervaring, die afwezigheid, deze staat van opgetild zijn, bedreigd, in het hart van een vorstelijk geluk. Ik vertel u dit omdat er zo dikwijls wordt gevraagd waar je dichterschap vandaan komt, en dan moet je een antwoord hebben, en dit is het antwoord dat ik heb verzonnen.

Ik was twaalf. Ik droeg mijn haar in een scheiding, in mijn pantalon een vouw. En jij was achtenzestig. Mijn eerste vrouw.

Ik las: ‘We hebben allemaal een levensgeschiedenis, een innerlijk verhaal waarvan de continuïteit en de zin ons leven is. Je zou kunnen zeggen dat ieder van ons een verhaal opbouwt en leeft, en dat wij dit verhaal zijn. In biologisch en fysiologisch opzicht verschillen we niet zoveel van elkaar, in historisch opzicht, als vertelling, is ieder van ons uniek.’ De vraag die we ons voortdurend stellen, is van welk verhaal we deel willen uitmaken. Vertellen, je verhaal opnieuw vertellen, of je verhaal voorbereiden en erover nadenken, of het verzinnen.

Ik begon er mee me vreemd te gedragen, dat moest er alvast bij horen. Ik ging boerenklompen dragen die ik met een spuitbus zilver had gemaakt. Ik

[p. 4]

droeg een rode trui met borsten die ik uit de kast van mama had gestolen. School was een omgeving waar je vrienden ontmoette. Om tien uur ging café Het Oude Huys open en verdwenen we. Van Herman Hesse kon je alles leren wat je weten moest. Valse hoop.

Ik ontdekte Rilke.

Ik begrijp nu dat mijn voornaamste interesse het eigen warrige gemoed besloeg. Ik moest maar psychologie gaan studeren. Ik volgde een college filosofie en haakte woedend af. Waar te gaan? Wie te zijn? Wat te denken? Ik had heel goed boer kunnen worden. Maar de boer die ik wou worden, bestond allang niet meer. Ik dacht aan dominee. Ik mocht misschien met het circus mee. Ik aarzelde over dierenwinkel.

Ik had een vage, bohème notie van hoe het zou zijn om een ‘Artist’ te wezen, een kunstenaar, maar dat was geen beroep, wist vader. En ook winkel was hem niet genoeg. Je moest tenminste dokter worden. Ik ben een middag met een dierenarts mee geweest om te kijken of dat iets voor me was. De man vuistneukte een incontinente koe, dat was dat. Heb nog een tijdje gedacht dat ik met mensen zou gaan werken. Ik ben oké, jij bent oké, wij zijn oké, probleemjongeren oké, zoals ik er zelf een was, oké, omdat ik nog niet wist, dat ik in de kern niet problematisch ben. Oké?

Ik weet dat het allemaal ontzettend lang heeft geduurd. Ik ben maar heel langzaam op mijn eigen beeld gaan lijken. Toen ik begon, leek wie ik wilde zijn veel minder op wie ik werkelijk was. Hoe ik gezien wilde worden op hoe ik gezien werd.

Ik herinner me het puberdrama dat eruit bestond hoe ik mij plots bewust werd van het feit dat mensen mij áárdig vonden. Ik was meteen niet aardig meer, omdat het opeens een noodzaak leek om bij de ander in de smaak te vallen. Daar moet je leuk voor doen, dacht ik. Dus deed ik leuk en de anderen zagen meteen dat ik was veranderd in een aansteller.

Ik meende een tijdlang dat men zeer eenvoudig moest leven, ergens afgelegen, in een bos, in hotelkamers aan zee, bij meisjes op zolders, die ze hun atelier noemen.

Ik meldde me aan met schouderlang haar en gehuld in een speciaal voor die gelegenheid aangeschafte spierwitte overall met heel veel ritsen eraan terwijl in Amsterdam punk al vier jaar de mode was en werd per ongeluk voor origineel en authentiek gehouden. Ik ben gelukkig altijd heel eenvoudig gebleven, op het aanstellerige af.

Ik vond mijzelf terug op die kunstacademie met zwartgeverfd piekhaar, in het nieuwe uniform van mijn generatie, alsof ik eigenlijk een lang geleden ontslagen ober was, ik deed de kwartjesdans, en dacht, dat ik mij daarin onderscheidde.

Ik bedoel dat ik dacht dat ik anders was dan de massa in haar spijkerbroek, met haar verbijsterende vrijetijdstrui aan, in haar felgekleurde windjack, op haar witte, stinkende sportschoenen, terwijl je ze nooit ziet hollen. Daar ging ik, in mijn zwarte legging waaronder soldatenkistjes staken. We hadden allemaal soldatenkistjes aan, we hielden van precies dezelfde rotmuziek, we zouden allemaal jong sterven en hard leven, de massa die zich van de massa onderscheidde, in kraakpanden leefde, zich met behoud van uitkering autonoom kunstenaar noemde.

[p. 5]

Ik vormde met mijn vriend Cees Verburg het duo Bogger en Fielt. We zongen stomme liedjes. We traden in de Apeldoornse schouwburg op, meteen nadat Pieter van Vollenhoven heel mooi op de piano speelde. Hij had zijn haar heel precies achter zijn oren geveegd, wat in zijn geval ook niet heel moeilijk was. Cees zijn haar was toen nog langer dan het mijne. Je kon bijna niet meer zien of hij wel echt bestond. Een stok met haar erop, een soort verdrietige bezem. We zongen: ‘Eerst heette ze Marijke, toen kon ze niet goed kijken, al heet ze nu Christine ze kan nog steeds geen flikker zien.’ Iedereen kwaad natuurlijk.

Ik begon met Cees en Siewert en Bas en nog een paar van die jongens ons eigen jeugdhonk, Gigant: Goede Ideeën Gaan Alsnog Nooit Teloor. Paradiso in Apeldoorn. Pas toen Gigant 25 jaar bestond en ik als een van de grondleggers

[p. 6]

van dat Instituut werd uitgenodigd om dat te vieren, begreep ik dat we echt iets hadden gedaan. Ik was erbij, maar ik was er niet.

Ik was zestien, publiceerde mijn eerste gedichten, die geen gedichten waren, in een gestencilde uitgave, met als motto: ‘Kort leefde de kamerplant die aan een wilde orchidee.’ Ik was twaalf en verliefd op het buurmeisje van de dominee, op het lokje van heur haar dat rond haar oren krulde. Ik was veertien en verliefd op Aranka, die zei, dat ze liever Peggy wilde heten, met het lieve plukje schaamhaar, dat ze per ongeluk op haar rechteronderarm meedroeg. Ik was zeventien en verliefd op Anja, die een hele kapperssalon op haar hoofd meedroeg. Ik was twintig en verliefd op de onwaarschijnlijk blonde Brigitte, ik was verliefd op Brenda, die - toen al! - Justin Bieberhaar droeg, ik was verliefd en ik was verdrietig en weer verliefd en weer verdrietig. Ik was vijfendertig en maakte een kind bij iemand anders dan eigenlijk de bedoeling was, ik was vijfenveertig en vond de liefde van mijn leven, die, bang voor iedere regenbui, een onbeschaamd met henna roodgewassen kapsel droeg. Ik was zes jaar oud en had een bloempot op. Kort Amerikaans, noemde iemand dat. Wereldkampioen rond het pleintje steppen. Ik ben tweeënvijftig, bijna kaal en ik ben precies de meneer die ik al die tijd hoopte te worden, te zijn.

Ik was dertig en verachtte nog altijd de massa. De potsierlijke opeenvolging van routineuze handelingen die men voor leven houdt. Ik studeerde voor dichter door met vier kunstvrienden een band te beginnen met harde muziek op tekst van dooie dichters. ‘I could have been a famous singer if I had someone else's voice. But failures always sounded better. Let's fuck it up boys. Make some noise!’ Ik leerde dat een tekst moet zingen. Ik schoor mijn slapen hoog op, zodat er een maf hoedje van haar overbleef. De bassist van die band is laatst gestorven zonder enig haar erop. Ik heb nog een foto van hem dat hij zijn haar heeft gekamd in Hitler-look, schuin over het hoofd gekamd, zijn neus had het al druk genoeg.

Ik wist wel dat iedere kunstenaar hetzelfde probleem heeft: hij zal zichzelf moeten uitvinden. Het heeft geen zin om iemand anders na te volgen. Een metselaar metselt zoals voorgeschreven, voor een kunstenaar heeft het geen zin te leren hoe je een oor af moet knippen, je zal zelf een wiel moeten uitvinden zoals het nog nooit heeft gedraaid. Eerst heb ik mijn naam veranderd. Ik heb mezelf een naam gegeven. Starik is Russisch voor oude man. Dostojevski, de heilige Starik Zoshima die overlijdt en vrijwel onmiddellijk enorm begint te stinken. Daarna heb ik me geheel kaalgeschoren.

Ik heb me bevrijd van de last van die tirannieke vader, van wie ik geen lang haar mocht hebben toen dat in de mode was, omdat hij niet begreep dat dit simpel een mechanisme van aanpassing was, de mode van het seizoen. Ik liep weg van huis om mijn haar te laten groeien.

Ik zal er wel nooit in slagen mij helemaal te conformeren. Ik zal wel altijd iets afwijkends willen hebben, zeker iets afwijkends van het afwijkende. Nu schoor ik mijn bovenhoofd schoon, ongeveer zoals Herman van Veen zijn haar droeg. Met een pet op in de supermarkt bij het zuivelschap gaan staan en misprijzend opmerken dat je zelf ook van dat spul hebt gedronken en kijk eens wat er is gebeurd.

Ik weet nu: we hebben allemaal een beeld van elkaar. We hebben zelfs een beeld van hoe de ander ons ziet. De enige relatie die we met elkaar hebben gaat over beelden, het beeld dat we van elkaar hebben. Dat stellen we bij. ‘Wat mag je

[p. 7]

meer van de uiterlijkheden vragen? Je moet je identiteit met charme dragen.’ Dat heb ik uiteindelijk wel geleerd, op de Rijksacademie. All the world's a stage.

Ik ben een goed mens, omdat ik denk dat ik een goed mens ben. Elke ochtend opstaan en dan ‘ik ben geweldig’ tegen de spiegel zeggen en na een tijdje word je dat ook, geweldig.

Ik was erbij toen het vorige week nationale complimentendag was. Er stapte op straat een wildvreemde jongen op me af, type ‘dat wordt betalen’, die vroeg of hij iets mocht zeggen, dat mocht. ‘Ik ben je boek De gastspeler aan het lezen en ik wou even zeggen dat ik het een geweldig boek vind.’ Geweldig, precies.

Ik stond later die dag mijn ov-chipkaart op te laden in de winkel van de familie Keuning, die na het verschijnen van De gastspeler besloot dat de winkel

[p. 8]

toch anders moest worden ingericht, precies zoals het vroeger was, precies hoe meneer Starik dat had beschreven, toen een oudere heer met een wandelstok me plotseling en wat onhandig omhelsde, stamelend dat hij me op teevee had gezien en in de krant had gelezen, hoe fijn dat allemaal is, wat jij allemaal doet! Alles klopt.

Ik roep dan: ‘Bedankt man!’ Ten slotte heb ik de basale vaardigheid verworven om een compliment te incasseren, terwijl ik een pincode intoets. En ik leef nu ook weer niet in de gevangenis van de roem, zoals ik ooit Matthijs van Nieuwkerk hoorde verzuchten dat hij echt niet meer naar buiten kan, laat staan eens gezellig naar de kroeg. Waar Pirandello het drama formuleerde dat wij onszelf niet kunnen zien leven, hij kan niet leven zonder gezien te worden. Ik kan gewoon naar buiten lopen. De meeste dagen gebeurt er niets. Ik ben precies beroemd genoeg.

Ik ben een vrouw van veertig met een sigaret. Ik heb een buitenaardse stof in mijn bloed.

Zo heb ik ten slotte geprobeerd te leven.
Een keurige heer, mijn haren netjes in model geknipt
door een kapper uit Marokko die beweert dat het daar
des zomers zelfs in de schaduw wel vijftig graden wordt

en dat is echt heel warm, meneer. Vraagt dan wat
we doen deze keer. Hetzelfde weer? Beetje kort hier
ietsje langer daar? Doe dat maar. Gewoon. Net als
iedere keer. Zo heb ik tenslotte geprobeerd te leven.

In alles voorspelbaar. Kapper legt mijn bril alsof
deze zeer breekbaar is omzichtig bij de telefoon,
ik neem plaats op de stoel onder het haarvangschort
dat mij is omgegord waaronder het snel vijftig

graden wordt, het witpapieren krimpboordje kraakt
de tondeuse snort, de kapper praat tegen een vlek
in de spiegel, die wijs knikt, dat ben ik.
Zo heb ik

Herziene versie van het Sermoen over identiteit dat op 13 maart jl. werd gegeven in de Geertekerk te Utrecht in het kader van de voordrachtreeks ‘In de Houten Broek’ van De Academie Het Nut Voorbij. Zie: www.lezentv.nl/articles/454.