Hollands Maandblad. Jaargang 2011 (758-769)

[p. 21]

Plat du jour
door Benjamin Burg

Dit speelt zich af in de tijd dat ik voor Richard werkte. Als gastober, invalkelner, horecaslaafje, maakt niet uit hoe je het noemt. De arbeidsverdeling in Restaurant Des Arènes was vrij duidelijk. Ik werkte zes dagen per week in de bediening; Richard was twintig dagen van de maand dronken. Het personeel in zijn tent had een hoge omloopsnelheid. Ze zagen het een paar dagen aan en weg waren ze.

Ik niet. Ik mocht Richard en het kon me eerlijk gezegd weinig schelen of hij nuchter was of niet. Het belangrijkste was dat ik iets omhanden had, en dat ik me niet dood hoefde te werken, want het liep zelden storm in Des Arènes. Het enige wat een beetje liep, nou ja, strompelde, was de kleine bar naast de eetzaal. Daar zaten elke avond wat stamgasten met en vaak ook op kosten van Richard te drinken. Van eten kwam het dan meestal niet meer.

Op een avond staat een man op het terras, aan beide handen een kind: links jongen, jaar of acht, rechts meisje, vijf misschien. Hij houdt zijn hoofd op tien centimeter van het kastje waarin het menu is opgehangen. De kinderen blijven doodstil staan. De man doet twee stappen terug en net als ik denk: die zien we niet terug, stapt-ie naar binnen, de kinderen achter zich aan en vraagt of er een tafel vrij is.

‘Ik zal kijken,’ zeg ik. ‘U heeft niet gereserveerd?’

‘Sorry,’ zegt hij, ‘sorry.’ Hij kijkt naar de kinderen, dan naar mij. Niet naar de lege eetzaal.

‘We verwachten een groep,’ zeg ik, ‘maar als u nu aan tafel wilt, is het geen probleem.’

‘Dat is goed nieuws,’ zegt hij. ‘Dat is geweldig.’

Ik wijs hem een viertje tegen de muur.

‘Gaat u zitten,’ zeg ik en maak dan een kleine ronde door de zaak om de andere tafels te inspecteren. Loop dan direct door naar de keuken, waar onze kok, een jongen uit Algerije, zit te roken.

‘Gasten,’ zeg ik.

Hij kijkt niet op van zijn mobiele telefoon.

‘Gasten,’ zeg ik nog een keer. Dan loop ik naar mijn plaats achter de counter en zet muziek op. De Gypsy Kings, die draaien we elke avond. Ze schijnen hier uit de buurt te komen.

‘Alvast iets drinken?’ vraag ik, als ik me weer bij het tafeltje heb gevoegd.

‘Heeft u een goede rode wijn?’ vraagt de man, ‘maar echt iets goeds, niet zomaar een flesje.’

Ik kijk hem aan.

‘Ik bedoel een mooie volle, aardse wijn, die een beetje naar stal stinkt, maar met net genoeg verfijning,’ zegt hij.

Ik zeg niets.

‘En twee cola voor de kinderen,’ zegt hij. ‘Een met ijs, de andere zonder.’

‘Twee cola,’ herhaal ik.

Ik geef hem de wijnkaart en verdwijn achter het gordijn naar de bar in de belendende ruimte. Daar voert Richard het hoogste woord. Er zitten vier man-

[p. 22]

nen en een vrouw aan de toog, op de bar staat een fles champagne die eruit ziet of hij niet afgerekend gaat worden.

Als Richard mij in de gaten krijgt, maakt hij een gebaar richting tap en zegt tegen de anderen: ‘Mijn vriend.’

Ze kijken heel even op. Ik geef de bestelling door en Richard scharrelt twee cola's bij elkaar. Als ik het blad wil pakken, voel ik de vochtige warmte van zijn vingers om mijn pols. Hij kijkt me aan alsof hij me iets wil vragen maar vergeten is wat - laat me dan weer los.

Als ik de flesjes op tafel zet, zit de man tegen de kinderen te praten, voorovergebogen, het hoofd tussen de schouders, als een grote vogel op een tak. Hij schuift de wijnkaart mijn richting uit, wijst iets aan.

‘Die hebben we niet per glas,’ zeg ik. ‘Misschien een halve fles.’

‘Hoeft niet,’ zegt hij, ‘doe maar een hele.’ Hij kijkt schuin naar mij omhoog. ‘Doe maar een fles van deze. Denkt u dat die goed is?’

‘Ongetwijfeld, maar ik ken hem zelf niet,’ zeg ik.

‘Is het een volle aardse wijn? En toch verfijnd?’

‘Ik kan het even aan de baas vragen.’

‘Als u dat zou willen doen,’ zegt hij, ‘heel graag.’

Ik verdwijn opnieuw achter het gordijn, wacht twee tellen, keer dan terug naar de tafel en zeg dat de baas het een bijzonder goede keus vindt. Zeer aards en toch buitengewoon verfijnd.

‘Daar ben ik blij om,’ zegt de man, ‘daar ben ik heel blij om.’

Het restaurant heeft achttien tafels binnen en twaalf op het terras, goed voor zo'n honderd couverts. Deze avond is het stil. Dinsdagavonden zijn altijd moeilijk, maar vanavond is het nog stiller dan normaal. Als we die groep niet kregen, hadden we de deuren net zo goed kunnen sluiten, dat zou Richard een hoop geld schelen.

Richard let niet zo op geld. Ik heb genoeg verdiend in het leven, zegt hij, en weer uitgegeven ook. Alles uitgegeven, hahaha, lacht hij dan.

Het schijnt dat hij in Parijs een tent heeft gehad waar tout le monde kwam. Richard kende iedereen en iedereen kende Richard. Tot vijf jaar geleden. Toen is hij hier terechtgekomen, met zijn twee dochters, die nu alweer groot zijn. Weer een restaurant, maar anders, natuurlijker, eenvoudiger, meer in overeenstemming met hoe hij nu wilde leven. Ik weet niet hoe hij het zich had voorgesteld, maar ik krijg niet de indruk dat het van de grond gekomen is, dat meer natuurlijke nieuwe leven.

Vanaf het moment dat hij aan tafel is gaan zitten, blijft de man onophoudelijk aan het woord. Hij praat maar door en de kinderen zeggen niets terug. De jongen tekent met zwarte stift op de papieren placemats die ik hem heb gegeven, het meisje speelt met plastic poppetjes van McDonald's. Ze kijken naar beneden, maar aan de manier waarop ze hun hoofd houden, een beetje schuin, meen ik te zien dat ze wel luisteren. Ik zet de muziek van die klotige Gypsy Kings iets zachter en blijf achter de counter glazen poetsen, twee tafels van hen vandaan. Niet opdringerig, maar wel binnen gehoorsafstand.

‘Dat moeten jullie goed onthouden,’ hoor ik. ‘Nooit vergeten. Het is heel belangrijk.’

De man heeft de kinderen iets te vertellen, dat is wel duidelijk. Soms stelt hij een vraag en kijken de kinderen even op, maar voor ze antwoord hebben kunnen geven, is hij al weer aan het woord.

[p. 23]

Als ik het eten heb gebracht, lamsschouder voor de man, hamburgers met frites voor de kinderen, blijft het bijna een kwartier stil aan hun tafel.

‘Dat was heel goed,’ zegt de man dan, terwijl hij zijn servet naar zijn mond brengt. ‘Wilt u dat aan de keuken doorgeven? Werkelijk heel goed. Vinden jullie ook niet?’

De kinderen knikken, kijken niet op van hun bord.

‘Zij vonden het ook heel goed,’ zegt hij.

‘Ik zal het doorgeven aan de chef,’ zeg ik.

Ik ruim af, breng de borden naar de keuken, waar de kok onderuitgezakt naar een klein televisietoestel kijkt. Ik zeg niks. Als ik terugkom in de eetzaal zit de man nog dieper over de tafel gebogen. Nu valt me op dat zijn neus erg groot is in vergelijking met de rest van zijn gezicht en dat zijn ogen tamelijk diep in hun kassen liggen. Daardoor lijkt het of er een reusachtige vogel boven de tafel hangt, een zeearend, of een gier.

De kinderen zijn weer gaan spelen. De stift van de jongen gaat met forse halen over het papier, het meisje schuift haar poppetjes heen en weer langs de tafelrand. De mond van de man staat niet stil.

‘Natuurlijk was mama lief,’ hoor ik hem zeggen. ‘Maar Julie is heel aardig, echt

[p. 24]

heel aardig. En Julie vindt jullie ook heel lief, dat weet ik. Ik wil dat jullie dat goed beseffen. Nooit vergeten, dat ze jullie allebei heel aardig vindt. En er altijd is voor jullie, wat er ook gebeurt...’

Drie maanden voor ik deze man met zijn kinderen in de zaak had, zat ik nog op een kamer van drie bij drieënhalf, met uitzicht op een blinde muur. Mijn enig meubilair bestond uit een matras, een houten stoel, en de pizzadozen die over de vloer bezaaid lagen. Toen vond een vriendin dat het zo wel mooi genoeg was geweest. Ik ken haar nog van de lagere school - zij is de enige van toen met wie ik contact heb gehouden - en nu zei ze dat ik als ik zo doorging in de goot zou belanden. Ze nodigde mij uit om tijdelijk op zolder bij haar en haar man te komen wonen. En, zei ze zonder op tegenwerpingen te wachten, ik diende deze uitnodiging op te vatten als een bevel.

Zo kwam ik terecht in deze streek, waar ik nooit eerder was geweest. En zo kwam ik terecht bij Des Arènes, toen dezelfde vriendin me op een avond meenam uit eten. En zo ontmoette ik Richard, die, toen wij om negen uur aankwamen al behoorlijk ver heen was, maar ondanks dat of misschien wel daardoor in mij ogenblikkelijk een lotgenoot herkende.

‘Jij hebt een groot verlies geleden,’ zei hij. ‘Dat zie ik.’

Ik hoefde niets terug te zeggen, want Richard gaf me geen tijd om te antwoorden.

‘Een vrouw,’ zei hij, ‘een vriendin, een verloofde. Weg. Met de noorderzon vertrokken. Adres onbekend, niets achtergelaten, nog geen briefje.’

Hij keek langs mij heen naar buiten, waar op dat moment niks te zien was, en vervolgde: ‘En je weet niet waarom. Je hebt geen idee.’

Ik wist niet hoe ik moest reageren. Richard was aangeschoten, maar niet op een vervelende manier. Hij had niet het opdringerige dat veel dronken mannen angstaanjagend maakt, al vond ik hem wel erg direct voor een Fransman.

Er was niemand uit mijn leven verdwenen. Ik was niet in de steek gelaten door een vriendin. Althans niet op die manier Het zat allemaal anders. Dat probeerde ik Richard duidelijk te maken, maar daar had hij die avond geen boodschap aan.

‘En nu zit je op de bodem,’ zei hij alleen. ‘Nu kun je niet dieper. En je vraagt je af hoe het nu verder moet.’

Juist toen ik genoeg begon te krijgen van zijn gezeur over mijn leven, kwamen goede bekenden van Richard de bar binnen en hij liet zich meetronen naar een andere tafeltje.

‘Het is zijn eigen verhaal,’ zei mijn vriendin, ‘dat snap je natuurlijk wel.’

Ik knikte. Bij het vertrek gaf ik Richard een hand.

‘Ik weet het allemaal,’ zei hij. Voor mij houd je niks verborgen. En als je werk nodig hebt, ik kan altijd goede mensen gebruiken.’

Een paar dagen later ging ik terug en zei ik hem dat ik werk nodig had en aan de slag wilde.

‘Dat is goed,’ zei Richard. ‘Je begint in de bar, dan kan ik je in het oog houden. Daarna, als je een beetje weet hoe alles werkt, kun je naar het restaurant.’

De eerste weken runden Richard en ik samen de bar, nou ja, ik schonk in en hij dronk uit, maar het was leerzaam genoeg. Daarna werd ik gepromoveerd naar de andere kant van het gordijn. Ik begon om zeven uur 's avonds in het restaurant en werkte daarna tot één uur 's nachts in de bar. Soms, als er geen gasten waren, sloten we eerder, maar vaak, zeker in het weekend, ging de deur

[p. 25]

niet voor drieën dicht en had ik de hulp van een van de overgebleven gasten nodig om Richard veilig aan land te brengen.

Het was niet moeilijk om van deze man te houden. Iedereen hield van Richard. Sommigen omdat hij gewoon een lieve man was, anderen omdat hij dronken heel mooi kon zingen, de stamgasten omdat hij een vrijgevige vent was.

Ik geloof dat alleen Richard zelf de reden van zijn bijna permanente dronkenschap kende en misschien zelfs hij niet, maar ik kan me niet voorstellen dat het alleen ging om die vrouw die hem had verlaten. Hoe mooi en hoe bijzonder ze ook geweest mag zijn, het lijkt mij dat er meer nodig is voor een man om zichzelf zo te verliezen.

Wellicht hadden zijn dochters er iets mee te maken. De meisjes waren met hem mee naar het zuiden gekomen toen ze nog betrekkelijk jong waren, maar hadden nu vriendjes gekregen en gingen hun eigen gang. Ook zij verdwenen onherroepelijk uit zijn bestaan. De oudste woonde al een tijdje niet meer thuis, de jongste stond op het punt te vertrekken.

En hoewel ik wil aannemen dat deze gebeurtenissen een belangrijke rol speelden, was ik er al snel van overtuigd dat er een ander, dieper verdriet in Ri-

[p. 26]

chard school. Ik denk dat dit verdriet door het verdwijnen van degenen die hem lief waren, plotseling naar de oppervlakte was gekomen, zoals een bal omhoog schiet als je hem onder water houdt en dan je hand wegtrekt.

Hoe het ook zat, in Des Arènes maakte ik Richard mee in zijn vrolijke buien en op momenten van ellende, op zijn hoogtepunten en in diepe wanhoop, wanneer hij zonder duidelijke aanleiding in huilen uitbarstte. Net als het werk in de bar was dit leerzaam genoeg. Langzaam begon ik te begrijpen waarom ik, achtentwintig jaar oud, in de bloei van mijn leven, mijn dagen had gesleten in een kamer van tien vierkante meter, met alleen een wastafel en uitzicht op een blinde muur. Evenzo kreeg ik gaandeweg door waarom ik al die tijd weinig meer had gedaan dan vegeteren op een dieet van pizza margherita (doordeweeks) en pizza quattro stagioni (in het weekend).

Je wordt alleen geboren, je gaat alleen dood, en er is niemand die in de tussentijd bij je blijft. Sommigen zijn daar beter tegen bestand dan anderen. Misschien dat Richard mij zijn vriend noemde omdat hij dacht dat wij wat dit betreft uit hetzelfde hout waren gesneden. Van de tamelijk zachte soort, dan, die gemakkelijk verpulvert.

De man steekt zijn vogelhoofd omhoog en wenkt mij naar zijn tafel.

‘We zouden graag nog een dessert bestellen,’ zegt hij, ‘als dat tenminste mogelijk is.’

Ik doe een stap terug, kijk naar een willekeurige plek op de zoldering en som op: ‘Crème caramel, nougat glacé, île flottante, mousse au chocolat, tarte au chocolat, ijs, sorbetijs...’

‘Welke smaken ijs precies?’

Ik knijp één oog dicht en ratel: ‘Aardbeien, frambozen, mint, vanille, citroen, kiwi...’

‘Doet u maar van alles wat, als het kan,’ zegt de man. ‘De kinderen vinden alles lekker, als het maar zoet is. Doet u maar heel veel zoetigheid, als dat kan.’

Even later zet ik hun tafel vol bordjes, coupes en schotels, met daarin alles wat Restaurant Des Arènes die avond aan desserts voorradig heeft. Het is de eerste keer dat ik de kinderen zie opkijken. Het jongetje heeft hetzelfde bleke gezicht als de man, dezelfde ogen. Het gezicht van het meisje is ronder, met misschien wel de weemoedigste blik die ik ooit heb gezien.

Als ik terugkom, lijkt het of ze van alles maar een paar lepeltjes hebben genomen. De rest is gesmolten.

‘Het was heel goed,’ zegt de man terwijl hij opstaat. ‘We hebben heel goed gegeten. De kinderen ook. Het was een heel goede avond.’

‘Graag gedaan,’ zeg ik en zie dat hij geen fooi achterlaat.

Terwijl ze op weg zijn naar de uitgang, begin ik hun tafel af te ruimen. Ik kijk hen na als ze over het terras de straat op lopen, de jongen links van de man, het meisje rechts. Hij zelf loopt enigszins voorovergebogen, of hij moe is en de kinderen hem voort moeten trekken. Boven dooft een donkerblauwe hemel uit in de nacht.

Dan ga ik terug naar hun tafel, pak de lege wijnfles en de placemats met de viltstiftstrepen van de jongen. Hij heeft twee huizen getekend, met door elk huis een groot zwart kruis.