Hollands Maandblad. Jaargang 2011 (758-769)

[p. 41]

Het litteken
of hoe ik besloot mijn kop kaal te scheren
door Gamal Eldin Fouad

‘Het is zeker geen metafoor of hyperbool, maar de doodsaaie, letterlijke waarheid’
- a. schopenhauer

Het litteken is groter dan ik dacht. Vijfentwintig jaar lang heb ik er niet meer aan gedacht, het was simpelweg uit mijn geheugen verbannen. Maar wanneer ik in de spiegel mijn hoofd iets naar voren kantel, verschijnt het wit en naakt op de kruin van mijn kale schedel. Onontkoombaar, als het slijmspoor van het weekdier waarvan ik nu zeker weet dat het 's nachts over mijn kop kruipt. Walgelijk en laf, want vlak voor mijn ontwaken verschuilt het zich weer snel ergens in een gezichtsholte. Het litteken is groter dan ik dacht.

Het is de eerste keer dat ik hem zie. Ik zie de banneling met mijn eigen ogen. Hij is heelhuids teruggekeerd. Maar ik geloof ze niet, mijn eigen blote ogen niet. De persoon daar in de spiegel gaat mij helemaal niet aan. Hij is een vreemdeling. Een soort vergissing. Een misplaatste grap. Ik kijk naar iemand anders. Naar iemand anders met een kaalgeschoren hoofd. Hij kijkt pijnlijk.

Dat litteken is niet van mij. In al zijn koude glans daar in de spiegel kan het mij gewoon niet toebehoren. Dat is wat ik denk, weet, besef. Het is van iemand anders. Van iemand van wie ik misschien lang geleden eens heb horen vertellen, van gefluisterd horen vertellen dan, onbestemde scherven geluid die onverstaanbaar waren door het geroezemoes op de achtergrond. Ik kan geen woord ervan verstaan.

Hij is wellicht een figurant uit een van de verhalen van mijn grootmoeder. Vertellingen van vroeger, die in loop der tijd verward zijn geraakt en in elkaar verstrikt. De woorden sponnen weer nieuwe fantomen die door mijn hoofd zijn gaan dwalen. Of misschien is hij...

De stemmen worden luider.

Een flard van een herinnering daagt. Niet mijn herinnering. De herinnering van iemand anders.

Ik zie een grasheuvel bezaaid met rode bakstenen. Ik zie oogstekend zonlicht, en ik proef iets. Bloed. Maar niet mijn bloed. Het bloed van iemand anders.

Iemand. Anders.

Dat litteken kruipt met een lichte kronkel dwars over mijn hersenpan. Het al die jaren vergeten, en al die tijd overwoekerd gebleven paadje is weer voor iedereen zichtbaar gemaakt door een tondeuse op de laagste stand.

En langzaam dringt het tot mij door. Dringt het zich op. Groter. Almaar groter.

Het was bij de gieren. Daar besloot ik het te doen. Mijn haar afscheren, bedoel ik. Niet dat ik iets met gieren heb, helemaal niet zelfs. De kooi met roofvogels

[p. 42]

was toevallig het eerste waar ik tegenaan liep toen ik bij de ingang van de dierentuin een pad linksaf koos. Ik ga overal linksaf waar ik de weg niet weet. Van een afstand kon ik al enkele beesten zien. In zichzelf weggezonken en roerloos in de zon. Standbeelden met een lome trots.

De immense kooi die de gieren gevangen hield, stamde uit een tijd waarin men wist om te gaan met zwaar ijzer. Dikke, roestige spijlen rondom. De massieve geur van het ijzer leek de lucht om de kooi dikker te maken tot een zuurstofloze pap waarin geluiden bleven hangen, verzwaard en misvormd door de vette vogelstank die door het roestige geraamte naar buiten sijpelde. Na een tijdje rook je het niet meer en kon je weer ademen.

Ik stond alleen voor de kooi en luisterde. Betoverende echo's en dissonanten galmden rondom. Oerkreten die van alle kanten samenkwamen, vasthaakten aan het ijzeren gehemelte waarachter de gieren mij zwijgend aanstaarden.

De afgebladderde spijlen pasten goed bij de aaseters, net als de rotspartijen op de achtergrond, en drie, aan roestige kettingen opgehangen boomstammen die op oude marteltuigen leken. Of totempalen van een uitgeroeid volk. De schors van de dode stammen was van onderen kaalgevreten. Misschien door een kooigenoot die nu om een of andere, vast en zeker walgelijke reden uit het zicht bleef. Ik ken dat soort redenen.

Op de vloer van smerig beton lagen vijf witte ratten levenloos naast elkaar en ongeschonden nog. Dood wit tegen het morsige grijs. Het dagelijkse offerbrood voor de heilige beschermgeesten van de totempalen. De kadavers waren daar kennelijk zorgvuldig neergelegd door een verzorger die had geleerd hoe hij moest omgaan met de doden. Symmetrisch, als de dood zelf.

Het heilige rattenmaal werd vooralsnog genegeerd door de zwarte monsters die het oergewicht van de prehistorie nog onder hun vleugels meedroegen. Zij bewogen niet, hautain en in zichzelf gekeerd. Vijf mediterende gieren. Elk onwrikbaar op zijn troon in de zon en op een gepaste afstand van elkaar, volgens de wetten van te kleine ruimtes die je onvrijwillig delen moet. Ik ken dat soort ruimtes.

Helemaal in de nok van de kooi, bovenop de hoogste totempaal zat een reusachtig exemplaar - een Grote geelkopgier, zei het bordje. Zijn kale kop en gemene ogen waren schuin naar de zon gekeerd. Hij zat daar in diepe trance, één met de paal, waarin hij zijn scherpe klauwen had vastgeklonken.

Nog meer dan de andere kale zenmeesters concentreerde hij zich op zijn eigen binnenste. Hij straalde totale kalmte en zelfbeheersing uit, alsof hij de oplossing voor het kosmische raadsel nu bij de hand had. - Of zag ik het verkeerd en was hij juist gecapituleerd voor de ijzeren werkelijkheid rondom, had hij zich neergelegd bij de omstandigheden? Toonde hij wijsheid of de berusting van een gevangene die levenslang uitzit?

Ik ken dat soort berusting.

Plotseling kwam de totempaal traag tot leven, en spreidden de machtige vleugels zich met een langzame, vloeiende beweging uit tot een spanne van enkele meters. In deze kruisigingpose bleef het beest roerloos zitten, alsof het zoveel mogelijk zonlicht wilde vangen. Na een korte eeuwigheid trok de gier zijn enorme vleugels weer beheerst langszij. Alsof hij even ergens hoog boven de aarde had gezweefd, een genetische herinnering misschien, een vervlogen reminiscentie.

De trance werkte aanstekelijk. Geleidelijk steeg ik ook op in mijn loomheid,

[p. 43]

liet mij door het beest meevoeren in de gierende wind, op duizelingwekkende hoogte. Ver beneden ons schoven aardse kleurvlakken voorbij, waardoorheen donkere rivieren kronkelden en zich als aderen vertakten.

Totdat een kind vlakbij hard begon te huilen. Ik stortte neer. Naast mij stond een jong paar met hun dochtertje. Dat dochtertje, van top tot teen in het roze gekleed, wilde de buggy uit, maar mocht dat niet van haar ouders, beide gekleed in de laatste lijn trainingspak voor hem en haar. Het meisje zette een nog luidere keel op, en maakte heftige, stuiptrekkende bewegingen, alsof haar laatste uur geslagen had.

De ouders gaven toe, zoals waarschijnlijk alle ouders hadden gedaan. De moeder tilde het meisje hardhandig uit de buggy en gaf haar op de koop toe een snauw. Het kind begon hierop nog harder te krijsen en probeerde zich los te wurmen uit haar armen. De moeder moest wel loslaten. De kleuter maakte zich schreeuwend uit de voeten.

De vrouw keek verwijtend naar haar man. Hij had zich tot dan toe overal buiten gehouden, en stond schouderophalend achter de lege buggy. Ze zei iets tegen hem, en dat moet vernietigend zijn geweest, want daarna holde hij toch maar achter het kind aan.

De gier verroerde intussen geen spier. Ondanks de commotie bleef het beest als versteend naar de zon staren. Ik probeerde mij ook niet te bewegen. Ik probeerde het niet te zien.

De man had zijn dochtertje gevangen en sleurde haar mee terug naar de kooi. Hij kwam naast mij staan, het meisje nog steeds grienend aan zijn klauw van een hand. Zijn vrouw was met de kinderwagen op een bankje verderop neergeploft, en begon in haar tas te wroeten. Ze haalde een spiegeltje tevoorschijn en begon haar lippen bij te werken. Ik wilde het allemaal niet zien.

‘In het echt zijn ze veel groter...,’ begon de man plotseling.

Hij sprak tegen zijn dochtertje, toch zeker.

‘Vééél groter.’

Ik had het mis, hij keek naar mij.

‘Op safari... vorig jaar... naar Zuid-Afrika...’

Hij grijnsde en ik zag een lange rij stevige tanden.

‘Met het hele gezin all-in. Hartstikke mooi.’ Hij had het laatste met een vastberadenheid uitgesproken die alle twijfel uitsloot.

Ik knikte, hield mij op de gier gericht. Het hielp niet.

‘Daar waren heel veel van die beesten. Veel groter dan deze... Bloedheet dat het was, en tuurlijk was het eten niet te vreten..., de godganse dag rijst... dan weer rijst met dit, dan weer rijst met dat... ik hou niet van rijst...’

Ik wilde het niet te horen, maar er stond niemand anders.

Zijn dochter begon weer te dreinen. Ze had een sandaal van haar voet getrokken en smeet die van zich af. De man merkte het niet, hij praatte rustig door.

‘En die zwartjes de hele dag maar bedelen om geld, overal moest je dokken... hier met de poen... en weg waren ze...’

Het meisje was aan haar andere sandaal begonnen.

‘Maar ik had ze wel door hoor... ben niet van gisteren... gewoon hand op de knip.’

Hij klopte met zijn hand op zijn portefeuille die zijn broekzak bolde, en knikte in de richting van zijn vrouw op het bankje.

‘Dat zeg ik ook altijd tegen haar... als ze begint te zeuren.’

[p. 44]

Jezus, ik geloof dat hij er een knipoog bij gaf. Ik knikte weer. Vaag en als teken aan mezelf dat ik in de vluchthouding moest.

De gier bewoog zich nog steeds niet, liet zich door niets en niemand afleiden. Als een sfinx heerste hij over zijn domein. Ik bewonderde dat beest op zijn totempaal.

De man kreeg eindelijk door waar zijn dochtertje mee bezig was en knielde zuchtend neer om de sandaal weer aan te krijgen. Hij zocht om zich heen voor de andere schoen.

‘Waar is je sandaal, Annabel?’ Het meisje gaf nu opeens geen kik meer en keek schuldbewust naar de grond.

‘Potverdorie, Annabel! Waar is je sandaal?’

Stilte.

De man, nog steeds op een knie, keek geërgerd om zich heen, maar vond niets. Hij keek hulpzoekend naar mij omhoog. Ik hield even mijn adem in.

‘Daar,’ zei ik toen.

Hij zag het nu ook.

De sandaal lag met het zooltje omhoog aan de voet van de totempaal, niet ver van het rijtje levenloze ratten. Een laatste, roze toevoeging aan het stilleven. De hand van de meester.

Langzaam, zonder zijn ogen af te wenden, kwam de man overeind. Met een blik vol ongeloof bleef hij naar het sandaaltje staren, onbewust van de hand die zijn dochtertje in de zijne had gelegd. Zo bleef hij vastgenageld staan. Zo bleven wij allen genageld staan, zes paar ogen op hetzelfde punt gericht. In eerbiedige stilte.

Ik keek op naar de gier. Hij had zijn vleugels weer wijd uitgeslagen. Borstveren in de zon. Alsof hij op elk moment nu uit zijn sluimer zou ontwaken, de sprong zou wagen, om de betovering te verbreken. Om zich tegen de spijlen te pletter te slaan. Elk moment nu...

De man zag het nu ook. Hij wees zijn dochtertje de gier. Ze maakte een kirrend geluid.

Zonder een woord te zeggen draaide hij zich toen om, wenkte naar zijn vrouw dat ze moest meekomen, en liep met het meisje aan zijn hand, huppend op één roze kous weg.

Het toneel was plots leeg en stil.

Ik was weer alleen met de gier die zijn vleugels had ingetrokken, schijnbaar zonder te bewegen. Diep in zichzelf weggezonken warmde hij zijn kale kop aan de mateloze zon.

Toen besloot ik het te doen.

Mijn kop kaalscheren, bedoel ik.