Hollands Maandblad. Jaargang 2010 (746-757)

[p. 22]

De verhalenkamer
door Roman Helinski

In geen geval konden zij het kleine appartement verlaten. De deuren waren gesloten, de ramen verzegeld en geblindeerd. Hoe dat zo was gekomen, daarover tastten zij in het duister. Ze accepteerden het als hun lot, omdat zij ervan overtuigd waren dat de mens uiteindelijk in staat is elke beperking te aanvaarden.

Zij waren vader en zoon, en de zoon leek op zijn vader. Hij had hetzelfde gedrongen postuur, dezelfde kaaklijn, dezelfde neus en dezelfde melancholie in zijn blik.

De vader, die eenenvijftig was en zich het leven buiten het appartement nog kon herinneren, droeg elke dag nette kleding. Het was alsof hij verwachtte dat de buitendeur ieder ogenblik geopend kon worden en hij er dan klaar voor moest staan.

Zijn zoon, net twintig geworden en bijna steevast in een pyjamabroek gekleed, was vijf jaar toen ze in het appartement belandden. Hij sprak altijd in bevlogen bewoordingen over de buitenwereld, hoewel hij die amper bewust had meegemaakt.

De zoon sliep in de tweede kamer. Het bed van de vader stond in de woonkamer. De derde kamer had lange, lichte gordijnen die tot de grond reikten en altijd gesloten waren, net zoals alle gordijnen in het huis. Ze noemden deze kamer ‘de verhalenkamer’.

De gordijnen van het huis hielden ze gesloten omdat ze anders tegen de geblindeerde ramen moesten aankijken. Ze hadden zich weliswaar neergelegd bij hun afzondering, maar als ze de ramen zagen, voelden ze toch een wrevelige pijn omdat dan het besef dat het leven aan hen voorbijtrok te dichtbij kwam.

Het leed achter dit dreigende inzicht werd verzacht door ‘de verhalenkamer’. De naam was ontstaan omdat in deze kamer de verhalen werden verteld. Het was niet de vader die sprak over zijn tijd buiten het appartement, het was altijd de zoon die aan het woord was.

Wanneer hij vertelde, zat zijn vader op de bank. Met zijn benen opgetrokken luisterde hij naar de verhalen, met een toewijding als die van het beste jongetje van de klas. Hij luisterde uren achter elkaar, net zolang totdat de zoon stopte met praten. Nooit maande hij hem ongeduldig om korter van stof te zijn, nimmer onderbrak hij hem.

De zoon vertelde uiterst boeiend en zijn verhalen grepen de vader altijd aan. Die sloot zijn ogen en dan speelde het vertelde zich levensecht voor hem af. Bij het luisteren naar de verhalen voelde het voor de vader alsof hij de benen strekte, het appartement uitliep en zomaar de alledaagse werkelijkheid binnenwandelde.

Stuk voor stuk gingen de vertellingen over gebeurtenissen in de wereld. Over de bakker, over de kapster, over de onderwijzer en over de burgermeester van het dorp waar het appartement lag.

En ze gingen ook over de voetballers van de club uit de grote stad verderop, over de theatermakers uit de hoofdstad, over de piloten in de lucht en over de soldaten in oorlogen waar ook ter wereld.

[p. 23]

De zoon vertelde evenwel niet alleen over gebeurtenissen, hij vertelde vooral over het leven - over hoe wreed dat leven kon zijn, en hoe vertederend, en hoe onbegrijpelijk.

Ook sprak hij over wijsheden waarvan de vader zich nooit afvroeg hoe zijn zoon eraan kwam. Nimmer kwam de vraag in hem op van wie de jongen zijn kennis had. Nooit twijfelde de vader aan zijn zoon, en evenmin aan diens wijsheden.

Deze wijsheden waren helder als glas en bevattelijk als de kamers waarin ze leefden.

Bovendien vertelde de zoon ze zo vanzelfsprekend dat er voor twijfel geen ruimte overbleef.

De verhalen ontroerden zowel de luisterende vader als de vertellende zoon.

Dikwijls waren ze door de verhalen geamuseerd en lachten ze tot de kramp toesloeg in hun buiken. Regelmatig ook raakten ze er danig door van slag, een gevoel dat soms een dag kon duren. De werkelijkheid die zich door de verhalen aan hen openbaarde, was immers dikwijls talloze malen rauwer en meedogenlozer dan hun eigen werkelijkheid, die overzichtelijk en veilig was.

Of de verhalen nu amusant of aangrijpend waren, altijd sprak de zoon onverbloemd, met de overtuigende toon van een profeet en de trefzekerheid van een voortreffelijk verteller.

Nooit rees de vraag waar de zoon zijn verhalen vandaan haalde.

Opgesloten was hij, al vijftien jaar waren de deuren voor hem gesloten, de ramen verzegeld en geblindeerd, en toch vertelde hij verhalen die de polsslag van de razende wereld buiten deden voelen, alsof door zijn woorden de werkelijkheid het appartement heel even optilde en door elkaar schudde.

Vader en zoon accepteerden het, daar in de verhalenkamer, zonder er ooit vragen over te stellen.