Hollands Maandblad. Jaargang 2010 (746-757)

[p. 40]

De zaak B.
door Antoine de Kom

Ik bezoek verdachte in zijn cel: een kleine jongeman met een schriele gestalte zit mij in zijn te dure pak op te wachten. Hij ziet mij, staat op en komt naar me toe. Zijn cel maakt bepaald geen onpersoonlijke indruk. Aan de muren hangen routekaarten, afbeeldingen van snelle auto's en familiekiekjes. Op zijn tafel liggen her en der brieven, zo te zien krijgt hij erg veel post. De cipiers vertelden me dat hij vaak lang staat te bellen met familie.

Verdachte is niet onvriendelijk en biedt mij met een nonchalant gebaar de enige lage stoel in het vertrek aan. Zelf gaat hij met gekruiste benen op het bed tegenover mij zitten en vraagt of ik er bezwaar tegen heb als hij rookt. Dat heb ik. Hij steekt niet op. Dan valt mijn oog op een gitaar die in de hoek bij het raam staat. Ik zeg er niets over maar geef uitleg over het onderzoek. Hij hoort het zwijgend aan. Dit is een routinier, een reguliere bajesklant.

‘Ik ben niet gestoord, alleen kansloos. Ik wist wel dat we uiteindelijk gepakt zouden worden, dat we in de prijzen zouden vallen. Weet u waar ze is en wanneer ze komt?’

Verdachte haalt zijn hand door zijn keurig gekamde haren. Hij wijst haar op een foto aan: een slanke, wat popperige jonge vrouw.

‘Hoe is het leven zonder haar?’ wil ik weten. Ik zie verdachte ineens verharden. Hij kijkt me strak aan en zwijgt. Als afleidingsmanoeuvre wijs ik op zijn gitaar. Hij pakt die en streelt over de snaren. Hij ziet mij niet meer. Begint te spelen, mompelt dat hij heel goed kan dansen, hij had er zijn beroep van willen maken. Hij heeft het zichzelf aangeleerd. Hij heeft weinig opleiding, verliet de middelbare school voortijdig om te gaan werken. Zijn ouders waren straatarm en streng religieus.

Als hij is opgehouden met tokkelen, vraag ik hem: ‘Die routekaarten, die auto's, die mensen, is dat jouw leven?’

Verdachte komt even overeind, kijkt naar de muur tegenover hem en zegt kortaf: ‘Ja.’

‘Wat mis je het meest?’ probeer ik. Verdachte slaat luid de eerste akkoorden van een of ander country-liedje aan.

‘Haar natuurlijk, wat een vraag. En mijn moeder, vader, broers en zussen. Ik heb niet al te vaak contact, bij hen langsgaan is veel te link. Voor je het weet, hebben ze je in de gaten.’

Na een tijd vertelt verdachte in horten en stoten dat zijn leven de laatste jaren erg onrustig is geweest. Steeds maar op de vlucht, onderduiken, slapen in auto's of gewoon in de open lucht. Gestolen auto's natuurlijk, die verdachte van valse nummerplaten had voorzien. Al hun spullen lagen in de wagen: kleren, tandenborstels, drank, vuurwapens - zware, automatische vuurwapens.

‘Kijk, zie je die Ford v8? Een monster. Die had ik nodig om ze te snel af te zijn. Ik heb Henry een brief geschreven om hem te bedanken voor die auto. Echt een wagen waarmee je je zorgen achterlaat. In een handomdraai had ik dat ding aan de praat. We moesten ruime wagens hebben, al onze koffers met

[p. 41]

kleren en de wapens moesten erin. Zij woonde op de achterbank met haar typmachine. Je hebt nu eenmaal je gereedschap nodig, weet je. We trokken gewoon rond. We waren altijd samen. Ik kon duizenden kilometers achter elkaar rijden, ik ben onvermoeibaar.’

Verdachte houdt van reizen, van het platteland. Ze aten karig, koken kon vaak niet, vuur zou teveel opvallen. Hij heeft slechte ervaringen met onderkomens als motels en bungalows. Vroeg of laat werden ze daar ontdekt en belaagd. Ze moesten allerlei listen verzinnen om buren de indruk te geven dat ze een gewoon stel waren. Zij kon vreselijk tekeer gaan, vooral toen ze een tijdlang ernstig gewond was en het waarschuwen van een dokter zeker tot hun arrestatie zou leiden.

‘Een typmachine?’ Daar wil ik meer van weten. Zulke details doen ertoe.

‘Ze is dichteres,’ Verdachte kijkt gekweld. ‘Ik heb haar alles willen geven. Ik reed soms te wild. We vlogen van de weg af. Ik had een omleiding gemist. Er spoot accuvloeistof over haar rechterbeen. Ze was er heel beroerd aan toe. Je zag het bot.’

Verdachte is grauw geworden. Ik zie ineens dat hij een jongen is, een getergde, wanhopige en vooral rancuneuze jongen.

Verdachte heeft een enorm lang strafblad opgebouwd. De tenlastelegging liegt er niet om: eindeloos veel autodiefstallen, berovingen, bankovervallen, gijzelingen, moord en doodslag. Doorgaans met anderen samen gepleegd en heel vaak waren wetsdienaren slachtoffer. Zomaar van hun motor geschoten, niets vermoedend afgeknald. Geen zedendelicten, fraude of brandstichting. Gewoon een rechttoe-rechtaan-strafblad van geweld en roof in volle bloei.

Ik neem het met verdachte door. Hij zit tegenover me met een gezicht alsof het een glanzende loopbaan is. Zijn idolen zijn landelijk bekende topcriminelen. Een van hen heeft hij geprobeerd te ontmoeten. Maar de echte zware jongens keken op hem en zijn medeverdachte neer. In hun ogen waren zij kinderen. Niet slecht gezien.

Toch heeft verdachte vanwege zijn staat van dienst en omdat hij bijna altijd wist te ontsnappen bij het grote publiek een berucht imago. Hij is een glamourboy geworden die in de roddelbladen staat. Dat imago heeft ertoe geleid dat hij regelmatig wordt verdacht van zaken waar hij eigenlijk niets mee van doen heeft. Dit zit hem dwars. Hij blijft ook maar herhalen dat hij nooit iemand heeft willen doden. Nou ja, op een hele enkele uitzondering na, zoals die ‘schoft’ die hem in de gevangenis verkrachtte. ‘Gelukkig,’ zegt hij, knapte een medegedetineerde dat klusje voor verdachte op.

‘Ik ben geen moordenaar. Ik ben als baptist opgevoed, ik bid nog elke dag. Ik ben heel trouw aan mijn familie, en aan haar. Wanneer komt ze?’ zegt hij.

Als verdachte eenmaal weet wanneer ze komt, is hij een en al oor. Hij wil weten hoe het onderzoek gaat verlopen en hoe het leven binnen de muren er voor hen beiden gaat uitzien. Hij wil het haar naar de zin maken. Haar helemaal voorbereiden. Hij meldt zich aan voor schoonmaaktaken zodat hij langer dan anderen op de afdeling kan zijn. Hij biedt mij meer koffie, thee en koek aan dan ik op kan. Ik sla dat af. Hij houdt de deur voor mij open. Hij wil weten hoe ik mijn vak beoefen en stelt mij spontaan voor om een gloednieuwe auto voor mij te regelen. Stelen, bedoelt hij.

De raadsman van medeverdachte P. heeft zich bij mij gemeld. Zij is niet goed ter been. Er is een rolstoel nodig. Of dat in orde gemaakt kan worden. Ook wil

[p. 42]

zij graag een typmachine meenemen en een konijn. Ik heb veel meegemaakt op dat gebied: vogels, vissen, slangen, maar nog geen konijn. Verder dringt de raadsman er op aan om allerlei publicaties over haar in het dossier op te nemen. Hij vraagt of ik weet dat zij van goede komaf is. Hij wil dat haar familie en haar gezondheidstoestand bij het onderzoek worden betrokken. Volgens hem zou zijn confrère, de raadsman van verdachte, het daarmee helemaal eens zijn. Eigenlijk wilden beide verdachten een en dezelfde advocaat hebben. De raadsman hecht eraan mij te wijzen op de risico's die P. op een afdeling vol mannen loopt.

B. noemt haar ‘schat’ en zij hem ‘pappie’. Desondanks hebben hij en P. daags na haar binnenkomst laaiende ruzie. Zij vereert hem soms, maar even later veracht zij hem weer. Het is volkomen onduidelijk waar de ruzie over gaat. Haar entree had nogal wat opzien gebaard: een kleine vrouw in dure kleren, een luidruchtige persoonlijkheid die met ontzag door haar afdelingsgenoten wordt bejegend en bediend. Haar vertrek heeft ze met hulp van B. in een meisjeskamer annex kantoor omgetoverd.

‘Waarom moet ik onderzocht worden? Met mij is niks mis! Ik ben alleen maar moe. Vooral van jullie! Wij hebben alles zelf moeten opknappen en dat zullen we hier ook doen!’ roept P. en kijkt me verbeten aan. Ze wil contact met haar moeder, ze wil verzorging, ze wil vers gras voor haar konijn dat argeloos rondsnuffelt. Ze slingert scheldwoorden naar mijn hoofd.

Later blijkt waar ze mee worstelt.

‘Ik heb alleen maar een ster willen worden of een dichteres,’ bekent ze. ‘Kijk maar eens naar deze stapel. Ik ben landelijk bekend, en hier zijn mijn gedichten!’

Ze wil dat ik haar werk lees. Poëzie van de zelfkant, heet de verzameling. Misdaad, prostitutie, verslaving, zie ik in een oogopslag. Niet slecht. Ze gebruikt erg veel aanhalingstekens zonder dat ik daar een aanleiding toe zie. P. klaagt erover dat zij eigenlijk alleen maar een bijrol als boodschapper, go-between of verkenner had, en nu toch voor mededader wordt gehouden. Zij vertelt dat het liefde en ambitie zijn geweest die haar ertoe brachten mee te doen met B. - Ook was er het toeval: als je eenmaal samen in hetzelfde schuitje zit, dan stap je er niet zo makkelijk uit, zeker als dat schuitje een Ford v8 blijkt te zijn die wordt achtervolgd door een groeiende en steeds beter gecoördineerde politiemacht.

P. blijkt een nare contractuur aan haar rechterbeen te hebben. Als zij niet in de rolstoel zit, hinkt zij over de afdeling.

In de bladen die P. bij zich heeft, staan gewaagde foto's van het stel: B. en P. poseren voor een gestolen Ford; P. strekt haar arm naar hem uit en richt speels een groot geweer op B. die haar ondeugend en verliefd aankijkt; P. leunt met een sigaar in de mond en een pistool in de hand stoer op het front van de Ford.

Verdachte staat erop dat hij zijn vriendin steunt en draagt. Ze kunnen niet zonder elkaar. Beiden gaan even modieus gekleed als dat zij plat praten. Beiden komen uit bijna dezelfde achterstandswijk in een vrij grote stad.

Ik spreek B. en P. samen met de psycholoog. Dat levert niet veel nieuws op. Zij zitten elkaar nogal in de haren of verenigen zich tegen ons. Over het tenlastegelegde praten zij niet. Dat wordt steevast ontkend. Ik heb nog steeds geen diagnose.

[p. 43]

Milieu-onderzoeker Jeff Guinn heeft de families bezocht en laat mij weten dat het erg de moeite waard is om eens bij hen langs te gaan. Ik twijfel. Guinn vertelt dat de ouders van B. erg armoedig wonen en leven. Hun wijk wordt wel ‘het achterbalkon van de duivel’ genoemd. Zijn ouders waren arme boeren die naar de stad zijn getrokken in de crisistijd. Aanvankelijk verdiende de vader van B. daar met het ophalen van oud schroot een mager inkomen. Ze moesten onder de paardenwagen slapen en kregen brood van het Leger des Heils. In die tijd waren er verstikkende stofstormen. Later kwam er geld voor een krappe hut die nog weer later een benzinestation werd.

P. is van iets minder arme komaf en woonde in een arbeiderswijk. Haar vader was metselaar. Na zijn vroegtijdige dood moest haar moeder als naaister in een overallfabriek aan het werk. Maar zij bleef trots. Terwijl B. met zijn broers

[p. 44]

kippen stal, vocht P. zich door de lagere school heen. Ze was pienter maar werd serveerster en maakte de middelbare school niet af. Ze ontmoette B. terwijl zij nog getrouwd was hoewel haar man al de benen had genomen. Die twee waren meteen onafscheidelijk en wilden allebei maar één ding: ontkomen aan de armoede. B. wilde graag meetellen en P. wilde weinig meer dan beroemd worden.

B. en P. ontvangen weinig bezoek. Hun familie woont ver weg. Op een dag komt een oude bekende opdagen. Het blijkt dat hij zijn ‘excuses’ wil aanbieden. B. en P. ontmoeten hem in de bezoekruimte achter glas. Ze blijken laaiend op hem. Hij zou hen verraden hebben en daarom is de vriendschap - zo die er ooit was - voor hen nu afgelopen. B. lijkt ooit erg veel vertrouwen in de bezoeker te hebben gehad. Bij diens familie waren B. en P. kind aan huis geweest.

In de dagen die volgen, worden ze zwijgzaam en trekken zich terug. Er hangt iets in de lucht. Hadden ze het over wraak?

Dan blijkt volkomen onverwacht op een vroege maandagmorgen dat beide verdachten een serieuze zelfmoordpoging hebben ondernomen. Bij het openen van de deuren liggen beiden te bed met sterk gestuwde gezichten die kleine puntvormige bloedinkjes vertonen. Zij hebben kennelijk afgesproken zich de afgelopen nacht te stranguleren.

De hele afdeling is erg onder de indruk. Een paar dagen later komt P. vertellen dat zij denkt zwanger te zijn van B. Ze wordt gecontroleerd in het ziekenhuis vlak in de buurt. Er blijkt niets van te kloppen. Wat voeren B. en P. in hun schild?

Kort daarna is er op een dag tijdens het luchten in de binnentuin een incident. Tot verbazing van iedereen cirkelt er een helicopter boven het gebouw. We slaan alarm uit vrees dat er een wapen zal worden gedropt waarmee een gijzelingsplan kan worden uitgevoerd.

Niets van dat alles komt uit.

Uiteindelijk worden de verdachten opgeroepen voor een pro-formazitting. Zij vertrekken op een druilerige woensdagmorgen om elf uur met het gebruikelijke vervoer. Ergens op een afrit van de snelweg moeten er motoren hebben klaargestaan. Die reden het busje met de gedetineerden klem. De motorrijders bedreigden de bewakers met automatische wapens. Die werden naar buiten gesleurd en vastgebonden. B. en P. zaten weerloos achterin.

Clyde Barrow en Bonnie Parker werden even later doorzeefd op de vluchtstrook aangetroffen. Ze hadden geen schijn van kans gehad.

Ze moeten al die tijd geweten hebben dat dit zou gebeuren.