Hollands Maandblad. Jaargang 2010 (746-757)

[p. 36]

Neder-Belgische grandeur
door Florus Wijsenbeek

Mijn echtgenote haatte haar grootvader. Hij was een autoriteit, maar vooral autoritair en dominee bovendien. Eigenlijk had hij kunstschilder willen worden, maar als slimme zoon van de weduwe van een kuipenmaker in Elburg ging hij theologie studeren. Daar werd je indertijd immers voor betaald, zodat je als aankomend theoloog verzekerd was van een soort studiefinanciering avant la lettre. Hoewel het een gecalculeerde en geen gepassioneerde keuze was, maakte hij wel carrière in de godgeleerdheid, en eindigde als predikant van de hoofdkerk van Rotterdam, de Laurens.

Indertijd beweerden kwatongen al dat zijn beroeping voornamelijk te danken was aan het feit dat hij zo luid kon spreken dat hij boven het geraas van de langs denderende treinen kon uitkomen. Zeker is dat zijn kleindochter, mijn vrouw, altijd heeft doorzien dat haar grootvader niet oprecht was in zijn geloof. Het is geen toeval dat niemand van haar familie, vanaf haar vijf ooms en tantes, nog enig geloof is toegedaan.

De oudste dochter van de dominee, dus de oudste zus van mijn echtgenote, heette Annie en werd geboren in 1900. Zij mocht schilder worden van haar vader, en aldus zijn aspiraties vervullen, maar werd het evenmin als hij. Dat kwam zo. In het begin van de vorige eeuw was de kennis van de Franse taal een vereiste om tot de kunstacademie te worden toegelaten. Het Frans van Annie was echter onvoldoende en zij moest bijlessen. Daartoe werd, want dat was goedkoop, een jonge Belgische vluchteling Guy aangezocht. België was in de Eerste Wereldoorlog grotendeels bezet, Nederland neutraal, met als gevolg dat vele Belgen hier hun toevlucht hadden gezocht. De desbetreffende vluchteling nam zijn taak tot het aanleren van de Franse taal en cultuur zo serieus dat hij in 1917 overhaast met Annie in het huwelijk moest treden. Voor de dominee, zijn schoonvader, was die mesalliance alleen al een schande, maar nog erger deed het pijn dat het jongmens rooms-katholiek was.

Zodra de wapenstilstand in november 1918 was getekend, week het jonge paar uit naar België. Om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien, nam Guy, die ondanks zijn voornaam en zijn kennis van het Frans een Vlaming was, dienst in het Belgische leger. Hij werd de eerste officier die het Vlaams als eerste taal had. Dat was een nieuwigheid, ja bijna een revolutie voor de zuiderburen. De eerste stap was trouwens gezet toen Koning Albert i in het heetst van de strijd bij de verdediging van het IJzerfront in West-Vlaanderen (het laatste stukje België dat niet door de Duitsers was veroverd), er op had gestaan dat de officieren (allen Franstalig) de taal van de manschappen (allen Vlaams) zouden spreken, althans hun bevelen in die taal zouden geven. Dit is de oerbron van de nog immer geciteerde Belgische order om voorwaarts te trekken: ‘En avant, marche!’ - et pour les Flamands: la même chose!’

Alhoewel Guy de officiersschool aan het Jubelpark te Brussel, waar zijn echtgenote tijdens zijn lessen met de baby paradeerde, met goed gevolg afsloot, was het duidelijk dat hij weinig loopbaanperspectief had in het Belgische leger. En inderdaad was hij reeds voor de volgende oorlog als kapitein buiten dienst gesteld wegens een ‘trekkervinger’. Iemand uit de hogere rangen had althans gemeend waar te nemen dat Guy de haan van zijn wapen niet meer kon ontspannen.

Maar de Vlaamse echtgenoot van Annie liet zich niet uit het veld slaan. Eenmaal buiten het leger bleek de combinatie van een ouderwetse boerenopvoeding en een nieuwe hobby uiterst lucratief. Guy werd een ster als duivenmelker. Hij had kampioenen die wel een half miljoen francs opbrachten en hij

[p. 37]

werd redacteur van het duiventijdschrift dat behoorde bij de ‘Vooruit’, het eerste socialistische dagblad in België. Die krant was onderdeel van de gelijknamige ‘Samenwerkende Maatschappij’ die als uitdijende coöperatie de prille sociaaldemocratische beweging van België de nodige geloofwaardigheid en revenuen opleverde. De socialistische voorman en oprichter van ‘Vooruit’ Edward Anseele was hoogstpersoonlijk hoofdredacteur van het blad, hoewel hij tegelijkertijd ook Gents gemeenteraadslid, waarnemend burgemeester en later Minister van Openbare Werken was.

Anseele was mateloos populair en werd door zijn volgelingen echt vereerd. Wie het biologerende schilderij van James Ensor ‘De intrede van Christus te Brussel’ goed bekijkt, ontdekt dat de menigte die in het spoor loopt van Jezus op zijn ezel (die trekken heeft van Ensor zelf) spandoeken meedraagt met de tekst ‘Vive Jésus, Vive Anseele’. (Overigens ben ik veel te weten gekomen over Ensor in de tijd dat ik fractiesecretaris was van de Liberalen in het Europees Parlement dankzij het toenmalige fractielid Jeanne Pauwelijn uit Oostende, de woonplaats van de befaamde Vlaamse symbolist. Zij was een rijke oude dame en bezat een etablissement ter leniging van de mannelijke noden, meer alledaags gezegd: een bordeel. Haar eenzelvige en zonderlinge stadsgenoot Ensor kreeg er te eten en

[p. 38]

mocht gratis van de aldaar werkzame dames gebruik maken.)

Het spreekt intussen vanzelf dat de ‘Vooruit’ niet alleen een bijlage over vogels en ringentangen en inkorving had. In de kolommen kwamen ook andere belangrijke zaken ter sprake, zoals politiek, literatuur en vrouwen. Als ik jaren later met Guy de Belgische politiek besprak, placht hij steevast te zeggen ‘Anseele, dat was een meneer, wat hij te zeggen had, werd door iedereen bij de krant opgevolgd.’ En wat de literatuur en vrouwen betreft: de jonge Louis Paul Boon was letterkundig medewerker van de krant. Deze beruchte vrouwenverslinder liet ook Tante Annie niet onberoerd. En hij was niet de enige, want zij hield er een uitgesproken vrolijke levensstijl op na in haar adoptieland België. Naar verluidt ontkwam ook de plaatselijke pastoor niet aan haar vrolijke inborst, maar dat was in de tijd dat Belgische pastoors nog geen voorkeur voor jongetjes hadden.

Tante Annie kon haar ruimhartige levenswandel volhouden omdat zij uit de beleggingen van haar vader, de dominee, van een (nu niet meer bestaande) premieobligatielening voor de wederopbouw het toen fabelachtige bedrag van honderdduizend guldens had gewonnen. Mijn schoonvader was dan wel van de rechte leer, maar hij voelde zich niet te goed om teneinde de belasting en de strenge deviezenregelingen te omzeilen de bijbehorende bankbiljetten in zijn hoed naar België te smokkelen.

Dit stelde tante Annie in staat om de rest van haar leven bepaald een zekere grandeur uit te stralen, zoals wanneer zij aan dames van de retirade steevast 50 francs betaalde, of een prachtig maar peperduur antiek schilderij van een bloemstuk kocht dan wel haar talloze verre reizen maakte. Om van een en ander ongestoord te kunnen genieten, had zij voor haar echtgenoot een nieuw duivenkot laten bouwen, dat groter was dan hun huis. Hij kwam daar sindsdien nauwelijks meer uit.

Toen mijn echtgenote en ik in 1971 te Brussel kwamen wonen, ontmoetten wij tante Annie regelmatig als zij voor bioscoop en theaterbezoek de hoofdstad bezocht. Meestens troffen we elkaar ergens bij het Brouckèreplein, een gedeelte van Brussel dat toen het centrum van het uitgaansleven was maar sindsdien fors is afgezakt. Daarnaast togen wij tenminste eenmaal in de maand op zondagmiddag naar haar residentie te Muilem. Het zondagsmaal was dan altijd hetzelfde. Vooraf: duivensoep, waarin de afgedankte winnaars van Oom Guy waren verwerkt. Hoofdgerecht: steak met frites. Toe: mattentaart.

Tijdens de maaltijd werd behalve de familiezaken ook altijd de politieke situatie besproken van Nederland en België, die door de hoogbejaarde Annie en Guy nauwlettend werd gevolgd. Een opmerkelijk aspect van deze bijeenkomsten was dat zij onderling Frans spraken, ter herinnering aan de Franse les, de bron van hun relatie, hoewel ze felle Flaminganten waren en reeds toen de nu steeds naderbij komende splitsing van het land voorzagen. Als grote gunst en teken van waardering mocht ik altijd even mee naar het Duivenkot om te kijken of de eerder die dag diep in Frankrijk losgelaten duiven al binnen waren.

Na de duiveninspectie gingen tante Annie en oom Guy altijd rusten en dat gaf mijn vrouw en mij de gelegenheid om een wandeling te maken door de streek waar zij woonden, de Vlaamse Ardennen. Het viel ons daarbij op dat men in de wijde omtrek van hun bestaan wist. Als we de weg kwijtraakten, hoefden we maar te vragen naar ‘den officier’, zoals Oom Guy in de hele regio bekend stond, en hoe ver we ook waren afgedwaald, iedereen wist ons steevast het juiste pad te wijzen.

Ik denk dat mijn vrouw en ik op die zondagen steeds meer oog kregen voor de begoochelende kanten van het Belgische leven. Zo troffen wij op een van onze wandelingen het geluk dat op de ‘Muur van Geraardsbergen’ (bekend van de wielerwedstrijden) net het jaarlijkse lokale festijn ‘Krakelingenworp en Tonnekenbrand’ werd gevierd. Op een plateau bovenop de heuvel stonden alle burgemeesters, schepenen, afgevaardigden en senatoren uit de regio. Zij waren omgeven door als druïden verklede lokalen die plechtig een grote zilveren schaal aandroegen. De schaal was tot de rand toe ge-

[p. 39]

vuld met wijn waarin kleine visjes zwommen. Alle hoogwaardigheidsbekleders moesten een slokje nemen, waarbij de kunst was een visje zo in de mond te krijgen dat de menigte die in hun mond zag spartelen. Later heb ik dat uit hoofde van mijn functie als Europees Parlementslid ook een keer mogen doen. Mijn kinderen raakten er niet over uitgepraat: of dat visje nog in je buik spartelde en of nu je buik dus een aquarium was en of het lekker was, en meer vragen die het geweten nog meer in beroering konden brengen dan de levende vis al deed met je maag.

De eigenlijke Krakelingenworp bestond er overigens uit dat de druïden broodjes in de menigte gooiden. Een er van was met puur goud gevuld. Het fanatisme van de omstanders was zo groot dat al had je een broodje bemachtigd, je geen kans kreeg er ook maar een hapje van te nemen, want het werd gewoon uit je handen en zelfs uit je mond gerukt.

Daarna luidde de Tonnekenbrand het einde van de festiviteiten in. Dit onderdeel bestond er uit dat men een brandende ton met teer van de heuvel af liet rollen.

Het was nogal een gevaarlijk spel, waarbij de vonken alle kanten op spatten, maar het is bij mijn weten altijd goed afgelopen. Ik wil maar zeggen, nu ik de (pre)formatie aldaar vanuit mijn ooghoek heb gevolgd: met vuur spelen is voor de Belgen, zolang ze nog Belgen genoemd mogen worden, niets nieuws.