Hollands Maandblad. Jaargang 2010 (746-757)

[p. 17]

De tussenkomst van de vogels
door Roman Helinski

Op een dag werd de lucht ongewoon wit en een hels kabaal daalde neer uit de hemel. Ongerust verliet ik mijn huis en buiten trof ik mijn buren. Allen keken ze naar boven, terwijl ze struikelend over woorden probeerden te bevatten wat er aan de hand was. Maar door het lawaai verstonden ze elkaar niet. Mijn buurmeisje Lila stopte haar oren dicht met haar vingers. Een gelovige uit de straat zat op zijn knieën en bad luid.

‘Wat een gekrijs,’ zei ik en ik keek net als iedereen naar de hemel, waarvan ik me toen pas gewaar werd dat hij leek te bewegen. Het was alsof er miljoenen mieren in de lucht krioelden. Wat er bewoog, zag ik niet goed en het gekrijs was zo massaal dat ik er niet wijs uit werd.

‘Het zijn vogels!’ riep mijn buurman. Hij had een uitbundige buik die zijn verdere voorkomen ondersneeuwde. Met zijn arm wees hij omhoog en met onze blikken volgden we zijn vinger. ‘Kijk maar,’ zei hij. ‘Het zijn meeuwen. Je ziet het als je je op één punt concentreert.’

Meeuwen waren het, zonder twijfel. Al wist ik niet veel van vogels, meeuwen kon ik herkennen. Mijn moeder had me dat geleerd tijdens onze dagjes aan zee.

‘Inderdaad,’ zei een vrouw die in verwarring haar hoofd maar bleef schudden. ‘Het zijn meeuwen, maar ze vliegen zo dicht bij elkaar. Wat gebeurt er?’

‘Vreselijk,’ zei iemand anders. ‘Zoveel meeuwen.’

Zo ver ik kon kijken, was de hemel met meeuwen gekleurd. Het blauwe van deze zomerdag was verdwenen.

De buurman met de aanzienlijke buik stelde na enkele minuten van collectieve verbijstering voor dat we bij hem thuis zouden verzamelen. ‘Hier kunnen we niets uitrichten,’ zei hij. ‘En dat lawaai maakt me gek.’ In zijn keuken voorzag hij ons van bier, koffie of thee. Zelf sloeg hij in één keer een biertje achterover. ‘Wat moeten we nu?’ vroeg hij, maar niemand antwoordde hem.

Ook ik had geen idee. Iemand nam het woord, maar op een toon die verslagenheid verraadde. Het ergerde me, want hoewel ik weinig van vogels wist, was het voor verslagenheid wat vroeg. Ik dwong mezelf kalm te blijven.

‘Het einde der tijden is aangebroken,’ deelde de gelovige mee. Hij zat rustig aan de tafel en dronk thee met kleine slokjes.

‘Ach jij, ze vliegen wel weer over,’ zei ik kortaf. ‘Het is een plaag.’

‘Met plagen begon het al eens eerder,’ waarschuwde de gelovige.

Zo kibbelden we nog een tijdje door, omdat we allemaal te verbaasd waren om zinvolle dingen te zeggen. Beter hadden we gezwegen, maar dat besef komt vaak achteraf. In zulke situaties zijn alleen de heel sterken in staat hun mond te houden. Toen de buurman zijn tweede biertje had geleegd, veranderde het gekrijs buiten van toon. Het raakte vermengd met een nieuw geluid. Donkerder en nog alarmerender. Meteen keken enkelen van ons uit het raam. ‘O Jezus!’ riepen ze. ‘Nu kleurt de lucht zwart.’

[p. 18]

‘De Heer behoede ons,’ fluisterde de gelovige.

Sommigen van ons gingen de straat weer op, anderen bleven binnen. Ik aarzelde even, maar ging toen ook naar buiten. In plaats van witte meeuwen vlogen er nu kraaien over, veel lager dan de meeuwen. Ik hoorde het geklap van hun vleugels, dat onophoudelijk klonk en versterkt werd door hun veelvoud. Een vrouw uit de straat keek huilend naar de hemel. ‘Wat moet er van onze kinderen komen?’ jammerde ze. ‘Wat is er met de wereld aan de hand?’

Het waren grote vragen waarop ik geen antwoorden had. ‘Laten we kalm blijven,’ stelde ik voor.

Toch groeide ook in mij de onrust. De vogels bedekten de hele lucht en de zon kwam er amper nog door. Door de kraaien donkerde het midden op de dag.

‘Zet de radio aan!’ riep iemand. ‘En de televisie!’

Het was op elke zender. Overal waren grote zwermen van vogels. Ze waren met zoveel, dat vogelkenners en wetenschappers er volstrekt niets van begrepen. Een bekende bioloog constateerde ontdaan: ‘Zoveel vogels zijn er helemaal niet op de wereld.’

In de loop van de middag trokken er nog talloze vogelsoorten over onze huizen heen. Hun doel was onbekend. Mussen, eksters, leeuweriken en zelfs flamingo's, die hier helemaal niet voorkomen. De flamingo's kleurden de hemel schitterend roze, zodat we allemaal even weer geloofden in een goede afloop. Daarna kwamen de raven en leek onze zaak verloren; pikzwart werd de dag en ik kon geen hand voor ogen zien zonder zaklamp. Dit was het moment dat de meesten onder ons zichzelf begonnen af te vragen of het einde der tijden inderdaad was aangebroken. Onze gelovige had zich inmiddels biddend ter aarde gestort en durfde zijn blik niet meer op te richten.

‘Ze trekken wel weer over, het zijn net regenbuien,’ zei ik aarzelend, in een poging hem wat op te monteren. Ik had gelijk: na de raven kwamen witte duiven. Opnieuw was het alsof een last van ieders schouders viel. Witte duiven! Witte duiven! Bij elke vogelsoort bleek opnieuw hoe veranderlijk en beïnvloedbaar we waren!

Heel de avond en nacht gingen de vluchten van de vogels door en bijna niemand durfde te slapen. En zij die het wel durfden, konden het uiteindelijk niet omdat het lawaai te luid was. Zelf bleef ik de gehele nacht buiten, omdat het schouwspel, hoewel beangstigend, zeer bijzonder was. Mijn vogelkennis nam per uur toe. De buurman zorgde voor koffie en bier, en we zaten lange tijd op de stoep met elkaar te mijmeren en praten, maar vooral mijmeren. De gelovige, die even de wijk uit was geweest om een bidsnoer te lenen, toonde zich devoter dan ooit; hij bad alsof de morgen niet meer zou aanbreken.

Zo verdween de nacht en toen de zon begon op te komen, gebeurde er iets onverwachts. De vogels, tjiftjafs op dat moment, doken massaal omlaag. Toen ze dit deden, vreesde ik oprecht dat mijn tijd was gekomen. Om mij heen begonnen mensen te schreeuwen. Het was werkelijk een angstig moment en we renden allemaal naar binnen. Maar al snel bleek dat de vogels het niet op de mensen hadden voorzien. Ze stortten zich op de tuinen achter en naast de huizen. Ze doken letterlijk de grond in, overal waar dat mogelijk was. Ze ploegden met hun snaveltjes de mulle aarde rond perkjes, doken tussen de krokussen door van de overburen en voor we het wisten, begonnen ze zich in te graven. Met een overtuiging en kracht die niet hoorde bij tjiftjafs.

Eén voor één verdwenen ze in de aarde. Een ander woord heb ik er niet voor.

[p. 19]

Het was ongelooflijk om te zien en zelfs nu weiger ik het te geloven, maar omdat ik het met mijn eigen ogen zag, moet ik wel. Ik ben immers niet gek.

Elke mogelijkheid die de aarde ze bood om te verdwijnen, grepen de vogels aan. In het gras aan het einde van de straat streken ze ook massaal neer en ze ploegden het veld om als een amateurvoetbalploeg op een regendag.

‘Waar gaan de vogels heen?’ riepen de mensen. ‘Waar gaan ze heen?’

Niemand wist het.

Mijn buurman schudde zijn hoofd en vroeg ‘Wat moeten we hiermee? Hoe moet het verder?’

In zijn huis keken we naar de televisie totdat onze ogen pijn deden. Op alle zenders toonden ze beelden van vogels die zich in de aarde ingroeven. Roodborstjes, haviken, roerdompen en zelfs condors. Dezelfde bioloog die eerder had verklaard dat er helemaal niet zoveel vogels op aarde bijeen waren, zat letterlijk met zijn handen in zijn haar. Hij trok er plukjes uit en schudde zijn hoofd. ‘Ze verdwijnen gewoon,’ zei hij met schorre stem. ‘Het is niet zo dat ze aan de oppervlakte van de grond liggen. Ze graven zich diep in.’

Deze onbegrijpelijke gebeurtenis duurde nog een halve dag. Tegen de middag was er geen vogel meer te bekennen en was alles stil. Je zou kunnen zeggen

[p. 20]

[p. 21]

dat de wereld weer zijn normale rust ademde, alleen ging die rust niet langer gepaard met vogelgeluiden. Het gebrek aan getjilp, gekwetter en gezang was oorverdovend en stemde tot droefheid. Sindsdien klinkt de stilte leeg en desolaat.

De gebeurtenissen op de dag die ik beschrijf, voltrokken zich nu precies drie maanden geleden. Nadat de vogels zichzelf op wonderbaarlijke wijze in de aarde hadden doen laten verdwijnen, is ons leven voortgegaan. Mijn buurmans buik is in omvang toegenomen en de gelovige gaat nergens heen zonder zijn bidsnoer. Hij mompelt soms dat het vertrek van de vogels betekent dat de Laatste Dag nabij is.

Niemand heeft sindsdien meer een levende vogel in de lucht gezien. Alles wat ons rest zijn de parkietjes die niet uit hun kooitjes konden ontsnappen. Ze springen wild rond en fluiten gekweld. Zodra ze kans zien, verdwijnen ook zij de grond in. Op televisie spreekt men over een ramp voor de wereld, omdat vogels zorgen voor balans in de natuur, en sinds hun verdwijning hebben wormen en insecten vrij spel. Maar dat lijkt iets voor de dag van morgen. De mensen zijn er niet mee bezig. Ze moeten eerst het voorval zelf verwerken. Er zijn op radio en tv voortdurend programma's gewijd aan De dag dat de vogels verdwenen, zoals wij die zonderlinge gebeurtenis zijn gaan noemen. Overal kijken en luisteren mensen in groepjes naar deze programma's. Wij kijken gezamenlijk in het huis van mijn buurman, die slecht slaapt omdat hij zich zorgen maakt over de toekomst van zijn dochtertje Lila. ‘Het is het begin van het einde,’ deelt hij me vaak op fluistertoon mee. Men zegt dat in de grote stad praatgroepen en therapiesessies worden georganiseerd, want sommige mensen lijden zeer onder het vogelloze bestaan.

Ondertussen proberen wetenschappers vol overgave de situatie te duiden. Ze hebben in het spoor van de vogels gegraven, in een poging ze terug te vinden of in elk geval onder de grond antwoorden aan te treffen op onze vragen. Maar al hun pogingen mislukten. Hoe diep ze ook groeven, ze troffen geen vogels aan. Alleen soms wat veertjes of een enkel vogellijkje.

Ook voor mij voelt het leven anders sinds de dag dat de vogels verdwenen, en net als velen heb ik moeite mij aan te passen aan de verandering. Het voelt alsof ik sinds die dag op wolken loop. Of met een bootje op zachte golven dein. Meer dan een tintelend gevoel in de benen dat optrekt naar de buik is het niet. Ik ben niet de enige; bijna iedereen in onze wijk heeft deze ervaring. Om nog maar te zwijgen over de hoeveelheid mensen in de gehele wereld die hetzelfde voelen.

Er bestaat een theorie over het wolkengevoel waarin ik sterk geloof, en waarin ik per dag meer begin te geloven. Een theorie die ook door sommige vooraanstaande wetenschappers voor waar wordt aangenomen, al kunnen ze haar niet bewijzen. Deze theorie leert dat de vogels tot onder de aardbodem hebben gegraven. Daar zijn ze gaan vliegen en dat doen ze nog steeds. Ze dragen de last van onze wereld op hun vleugels en vliegen voort.