Hollands Maandblad. Jaargang 2010 (746-757)

[p. 28]

De toekomst van het huwelijk
door Mars Cramer

Volgens het recente rapport van het Centraal Bureau voor de Statistiek Relatie en gezin aan het begin van de 21ste eeuw verlangen vrijwel alle Nederlanders van huwbare leeftijd naar een langdurige relatie, maar zonder meteen te trouwen. Bijna negentig procent van de jongeren is van plan eerst onbekommerd te gaan samenwonen, en pas jaren later in het huwelijk te treden, als de bezegeling van een bestendig gebleken partnerschap. Jammer genoeg vermeldt het rapport weinig over de achtergrond van de ondervraagden, en komen wij niet te weten in welke bevolkingsgroepen men nog wel vasthoudt aan de oude opvattingen over het huwelijk. Uit een eerder cbs-onderzoek bleek evenwel dat alleen nog jongeren van islamitische en orthodox-gereformeerde huize in meerderheid direct voor het huwelijk kiezen.

Dit rapport heeft niet heel veel aandacht getrokken. Op enkele websites en in een paar kleine krantenberichten werd beklemtoond dat trouwen blijkbaar nog steeds ‘populair’ is bij de jeugd, maar onvermeld bleef dat in Nederland nu al de helft van de eerstgeborenen buiten het huwelijk ter wereld komt. Grote maatschappelijke veranderingen kunnen geruisloos, zonder discussie, plaatsvinden als iedereen (of bijna iedereen) er mee instemt of ze met onverschilligheid aanvaardt. En blijkbaar heeft iedereen er vrede mee dat het huwelijk in ons land zijn oude betekenis heeft verloren van een ‘boterbriefje’ dat toegang verleent tot het destijds gesloten domein van voortplanting, gezinsvorming en het grootbrengen van het nageslacht, en is geworden tot een feestje, een vrolijk ritueel ter viering van de emotionele band tussen partners, al dan niet met een vleugje maatschappelijke erkenning.

Deze ontwikkeling is al eerder ingezet, vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw, en werd in 2001 ook wettelijk onderschreven door de openstelling van het huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht, die immers niet aan voortplanting doen. Staan ons nog andere uitbreidingen in deze zin te wachten? Ik denk van wel. In de eerste plaats zou men wel eens recht mogen doen aan ménages à trois. Hoeveel het er zijn, valt moeilijk te schatten, want deze partnerschappen van drie (of meer) personen hebben het misschien wel even moeilijk als homo's en lesbiennes vroeger. Hoe harmonieus zij ook samenleven, voor de buitenwereld moet het verborgen blijven om geen achterklap uit te lokken, om maar te zwijgen van de problemen die men ondervindt bij het boeken van reizen en hotelkamers.

Het zou een eenvoudige daad van emancipatie zijn het huwelijk ook open te stellen voor groepen van meer dan twee personen, om het even van welk geslacht. Het voornaamste obstakel vormt het fiscale en vermogensrechtelijke régime, maar dat komt omdat Nederland als bijna het enige land ter wereld nog de huwelijkse gemeenschap van goederen kent.

Met dit laatste is het vreemd gesteld. De Tweede Kamer heeft vijf volle jaren gedaan over een wetsontwerp dat aan deze anomalie een einde moest maken. Het bleef in 2006 net voor de eindstreep steken door de val van het toenmalige kabinet, en is pas na enig dralen opnieuw in behandeling genomen. Eind september 2008 is het dan eindelijk door de Tweede Kamer aangenomen, maar met een amendement van het kamerlid Ed Anker van de ChristenUnie dat veel overhoop haalde. In het wetvoorstel zouden erfenissen en schenkingen aan een van de echtelieden niet binnen de gemeenschap van goederen vallen, en

[p. 29]

dat werd nu ongedaan gemaakt - met steun van de coalitiegenoten cda en PvdA, maar ook van de sp. Daarmee werd het systeem van de herziening zozeer doorbroken, dat de Eerste Kamer kort geleden besloot de stemming over het Wetsontwerp aan te houden tot de Regering heeft onderzocht welke aanpassingen van de Wet na deze ingreep nodig zijn. Opnieuw uitstel dus van een lang verbeide modernisering van het regime van de gemeenschap van goederen.

Ook over deze interessante en belangrijke kwestie met verreikende en ingrijpende gevolgen maakt men zich in ons land niet druk: er is in de media geen enkele aandacht aan de nieuwe wet besteed. - Toch mag men hopen en verwachten dat op den duur ook in ons land het huidige verouderde en achterhaalde stelsel zal verdwijnen. In afwachting daarvan moeten dan maar voor het meerpersoonshuwelijk aangepaste huwelijkse voorwaarden worden ontworpen. Waar een wil is, is een weg.

Men kan ook de meer fundamentele vraag stellen of een huwelijk noodzakelijkerwijze tussen mensen moet worden gesloten. Zouden wij het bijvoorbeeld niet moeten uitbreiden tot relaties tussen een mens en een dier? In de afgelopen jaren was het heel gewoon als overlijdensadvertenties in NRC Handelsblad mede werden ondertekend door een hond, al is men daar nu (zo lijkt het) mee opgehouden. Wat is er dan op tegen zo'n sterke band tussen mens en dier door een huwelijk te bezegelen?

Hier is de moeilijkheid natuurlijk hoe men zich kan overtuigen van de instemming van de wederpartij, maar daar is vast wel iets op te vinden. - Laat men honden toe, dan natuurlijk ook poezen, en paarden, en dan ook ezels - ik laat een verdere opsomming maar achterwege. Bestaat eenmaal het meerpersoonshuwelijk, dan kan natuurlijk ook een gehuwd stel hun echtelijke band alsnog uitbreiden met een dierbaar huisdier, zij het alleen als beiden het daarover eens zijn. En indien er geen ruimte is voor een dergelijke menage à trois, dan moet men eerst maar van een medemens scheiden om vervolgens met een huisdier verder te gaan.

Hetzelfde geldt uiteraard bij andere uitbreidingen van het huwelijk, zoals bij huwelijken met een abstractie of idee als tegenpartij, gelijk vroeger nonnen het klooster in gingen als Bruid van Christus, compleet met een trouwjurk en een ring. Zou een individu zijn of haar leven niet zin mogen geven door in het huwelijk te treden met de schoonheid, of met de muziek, of met een ander verheven begrip? De vraag stellen is haar beantwoorden. Dat platte geesten hiervan misbruik kunnen maken door geheel andere partners te kiezen moet men dan maar op de koop toe nemen.

Ook bij deze verruiming van het huwelijk zal iemand die al getrouwd is de instemming van zijn wederhelft behoeven als hij of zij de echtelijke band wil verruimen door die bijvoorbeeld uit te breiden met de wereldvrede. - Een huwelijk met een rechtspersoon - Unilever of De Nederlandsche Bank - blijft echter ook bij deze uitbreiding uitgesloten, want dat zou de toestemming van de aandeelhouders vergen, en die zal natuurlijk nooit worden gegeven.

Nu is dit alles nog toekomstmuziek, en het zal nog wel een generatie duren voor een en ander zijn beslag krijgt. Maar zulks dacht men vroeger ook over het homohuwelijk, en toen dat niet meer tegen te houden was, bleek de wetgever noch het bestuursapparaat optimaal voorbereid. De Minister van Emancipatie zou er derhalve goed aan doen voor enkele van deze dossiers inzake het huwelijk in de 21ste eeuw de voorbereiding thans reeds ter hand te nemen.