Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 28]

Wie zijn ik?
door Eva Maria Staal

Zijn sterfbed vergeet ik niet snel. We zagen hem smelten. Als vinloze vissen zonken zijn vaardigheden en waardigheid in de diepte: de macht over zijn sluitspier, de beheersing van zijn kringspier en de zeggenschap over zijn tong. Toen werd hij van knoken. Daarop had de zwaartekracht gewacht. Geruisloos ontfutselde die de losse toebehoren. Zijn trouwring gleed af Zijn kunstgebit viel eruit. Alles naar de grond, in het donker. De schoonmaaksters vonden het bij het vegen. Ondertussen kreeg hij de blik van een wakker geschrokken zuigeling. Wat er van hem overschoot, verwelkte onder onze handen en we konden niets doen. Alleen maar kijken hoe hij door de nacht probeerde te zwemmen.

Toen ging mijn vader dood.

Wat we hebben gecremeerd, weet ik niet. Noch mijn vaders ‘ik’, noch het ‘ik’ dat wij kenden, ging op in rook. Het was alsof er op zijn sterfuur een makaak zijn kamer was binnengedrongen, op zijn borstbeen was gehurkt, zijn oogleden had opgetild en de glans van zijn ogen had afgelikt. Daarna zoog hij de warmte en de kleur uit mijn vaders vel. Wat achterbleef was grauw als grind.

Daarna hebben de uitvaartverfraaiers zijn lichaam geolied, denk ik. Tegen de tijd dat we weer mochten kijken, was het van okerkleurig leer geworden, stevig, koel materiaal dat moeiteloos vlam zou vatten.

Zodra mijn vader dood was, begon ik hem te zoeken. Of beter, ik deed alsof hij mij had gevonden. Ik gedroeg me als enige wettige erfgenaam van zijn deugdzaamste eigenschappen en vergat helemaal dat ik nooit op hem heb willen lijken. Mijn nieuwe ‘ik’ is lang niet zo speels als de vorige en wil de troon niet delen met de rest van mij. Het duurt nu al weken.

Voor zijn dood bestonden mijn boodschappenlijstjes altijd alleen uit etenswaren met dezelfde beginletter. Was het de week van de ‘k’ dan at ik kipfilet of kabeljauw. Soms smokkelde ik wel eens: melk werd koeiensap, of karnemelk. In de week van de ‘k’ leer je kapucijners en knolselderij eten. ‘Hagelslag’ moet dan wachten tot de ‘h’ aan de beurt is. Dit leven naar lijstjes begon op mijn tiende, na onze zevende verhuizing binnen één jaar. Ik had geen vriendjes meer en noodgedwongen speelde ik als een poes met mijn eigen staart.

Mijn nieuwe ‘ik’ kan geen lijstjes meer bedenken. Mijn andere ‘ikken’ staan machteloos.

Doelloos door de winkel dwalend bedenk ik dat ‘ik’ een slordig samenraapsel is, niets meer dan een nieuw personage dat zich dankzij je vaders dood, een klap op de schedel of je zevende verhuizing kan bevrijden uit de cocktail van ‘ikken’ ten koste van zijn voorganger die mokkend terugvalt in de ik-soep. Het nieuwe ‘ik’ komt kant-en-klaar tevoorschijn, want het stond al te wachten. Dat komt doordat we door vele vaders en moeders worden verwekt. Je wordt geboren, bol van de chromosomen van anderen in een ruimte die bol staat van de ideeën van anderen. Anderen in wiens huid je wilt kruipen of op wie je spuugt. Van hoeveel onbekende voorouders ben je ongewild het kind? Van welke groep,

[p. 29]

van welk netwerk, van welk gemiddelde ben je de nakomeling? Wij zijn helemaal niet geschikt voor een enkel ‘ik’. Het ‘ik’ is een abuis.

De vraag is: wie zijn ‘ik’?

Vriend Schurk vertelt waarom hij zijn eigen rouwadvertentie in de nrc liet plaatsen.

‘Ik wilde van een ex af. Die bleef maar achter me aan lopen. Het was de zwartste periode uit mijn leven.’

‘Maar je ouders dan?’

‘Die lezen de krant, en zeker de rouwadvertenties. Daarom ben ik 's middags even naar ze toe gegaan.’

[p. 30]

‘Om het te vertellen?’

‘Nee... om hun telefoon uit de muur te trekken. Ik dacht: iedereen gaat bellen.’

‘Maar die zijn zich toch helemaal kapot geschrokken? Heb je daar dan helemaal niet over nagedacht? En heb je hem uitgeknipt en bewaard?’

Ik weet dat hij niet sentimenteel is, hij heeft geen enkele foto van zichzelf. Ik denk: die advertentie heeft hij ook niet meer. Maar hij vist hem in één zucht op en leest hem voor, behaagziek. Er wordt niets gesuggereerd. Het is klipklaar: zelfmoord.

Ik moet vragen of zijn ouders niet razend waren, maar ik vraag niets.

‘En dat vriendinnetje? Hoe lang heeft die gedacht dat je dood was?’

‘Oh, die wist meteen dat het niet waar was... Iemand zei tegen haar: “Schurk? Die heb ik vandaag nog zien biljarten...” Ik heb haar nooit meer gesproken, ze heeft me nooit meer lastiggevallen. In die zin was het dus effectief.’

De grootste vermoeidheid van elke dag, van het hele leven, komt voort uit de inspanning je vast te klampen aan eenzelfde ‘ik’ ondanks de voortdurende aanvechting steeds te veranderen. Elk ‘ik’ is een uitputtende balanceeract: ‘ik’ is niet meer dan één van duizend mogelijke evenwichtsposities, een gemiddelde van alle ‘ikken’. Tegelijkertijd levend voor de een en dood voor de ander.

Sinds ik Schurk ken, zijn 999 van mijn 1000 ‘ikken’ zichzelf niet. Schurks lakens slijten sneller dan zijn zolen. Zijn vrouwengekte is pathologisch.

‘Allemaal voorbij’, bezweert hij me met de zoete tong van een serieleugenaar. Toch zwermen er vijf exen om hem heen als bananenvliegjes rond een overrijpe mango. Een van hen rukt mijn droom uit, houdt hem als een spons boven haar hoofd en knijpt hem leeg. Nog geen week na mijn vaders dood liegt Schurk over haar. ‘Ze is er niet’, zegt hij. Maar ze is er wel.

Mijn vader loog nooit. Zijn ‘ik’ zit net in mij en blijft daar. Die ‘ik’ kan niet tegen liegen. Schurk's leugens en ik raken slaags. Tot bloedens toe. Ik wil Schurk bespugen, de ogen uitkrabben.

Hij lacht wat en mailt:

‘Doek dicht. Einde voorstelling

Doek op. Nieuwe voorstelling. Heb jij 't programmaboekje?’

Ik mail terug:

‘Heb ik. Gaat zo: jij loopt gewoon verder met je brooddeeglul tussen je iq van 150 + en liegt, liegt, liegt tot de hel van schaamte verdampt; ik droom door over mannen die wel op mijn vader lijken.’

Doek. En ik weet weer wie mijn eerste ‘ik’ is. Het is de ‘ik’ zonder denken. De denkende ‘ikken’, ze moeten weg, dood, ik knijpt ze de strot dicht.

‘Thinking is the great enemy of perfection,’ schreef Joseph Conrad.

Of was het zijn vader?